V.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Εισαγωγή υψηλού επιπέδου στο στερέωμα του Τόμας Πύντσον

Οι συγγραφείς γεννιούνται, δεν γίνονται

Στο διάστημα 1904-1907 οι Χερέρο της Νοτιοδυτικής Αφρικής (φωτογραφία) ξεσηκώθηκαν ενάντια στους Γερμανούς αποικιοκράτες, αλλά αποδεκατίστηκαν και αφέθηκαν να πεθάνουν από την πείνα. Η γενοκτονία τους είναι ένα από τα επεισόδια που αφηγείται ο Πύντσον στο «V».

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΕΝΟΣ
ΟΓΚΟΛΙΘΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. ΜΙΑ
ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΨΗΛΟΥ
ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΣΤΟ ΣΤΕΡΕΩΜΑ ΤΟΥ ΠΥΝΤΣΟΝ.
ΕΝΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΕΡΓΟ ΠΟΥ
ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΟΤΙ ΟΙ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΕΣ
ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΝ ΓΙΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥΣ ΒΗΜΑΤΑ.

Την τελευταία δεκαετία ο «απρόσιτος» Τόμας Πύντσον έχει γίνει καθεστώς. Τα κείμενα που έχουν γραφτεί για τον ίδιο και το έργο του είναι εκατοντάδες χιλιάδες. Στα τέλη του 2006, την πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας του τελευταίου του μυθιστορήματος Αgainst the Day, οι κριτικές στον αγγλόφωνο Τύπο ξεπέρασαν τις διακόσιες.
Οι λάτρεις του εβδομηντάχρονου πλέον Πύντσον εστιάζουν στην αχαλίνωτη φαντασία, στην ανατρεπτικότητα, στην ευρυμάθεια, στην ευρηματικότητα, στο χιούμορ και στον πολιτικό ριζοσπαστισμό του. Οι επικριτές του αναφέρονται σε εκείνον κάνοντας λόγο για ασέβεια, ψυχρότητα, απανθρωπιά, εγκεφαλικότητα, αφελή αμερικανισμό και άνωθεν επιβεβλημένο παραλογισμό. Μέσα σε αυτό το σύμπαν αναλύσεων και αυθαιρεσιών, τα κείμενα για το V. (1963) είναι σχετικά λιγότερα. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε όταν ο Πύντσον ήταν μόλις είκοσι έξι ετών, απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές και σηματοδότησε το θριαμβευτικό του ντεμπούτο στα αμερικανικά γράμματα. Τις επόμενες δεκαετίες, ωστόσο, αυτό το πρώτο πεζογράφημα περιθωριοποιήθηκε. Περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία για έργο κρυπτικού συγγραφέα. Η δομή του θεωρήθηκε υπερβολικά χαλαρή και ανεύθυνη. Πολλά επεισόδιά του κρίθηκε ότι δεν εντάσσονται οργανικά στο σύνολο. Η ιδεολογική ταυτότητα του κειμένου χαρακτηρίστηκε από θολή ώς ανύπαρκτη. Στο τέλος μάλιστα, λόγω των επικαλύψεων με το Ουράνιο τόξο της βαρύτητας (1973), το V. έφτασε να αντιμετωπίζεται ως προθέρμανση του συγγραφέα για το μεταγενέστερο αριστούργημα.

Ένα ατελές πρωτόλειο;

Το V. θα φανεί γνώριμο σε όποιον έχει διαβάσει έστω και ένα μυθιστόρημα του Πύντσον.

Κανένα από τα πρόσωπα δεν μπορεί να θεωρηθεί πρωταγωνιστής. Τα περιπετειώδη ταξίδια στον χώρο και στον χρόνο αφθονούν. Οι φορείς της οικονομικής εξουσίας βυσσοδομούν. Οι συνωμοτικές και κατασκοπικές δραστηριότητες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της πλοκής. Ο πόλεμος και η καταστροφή ελλοχεύουν σε κάθε αφηγηματική στροφή. Οι γυναίκες είναι εξωπραγματικές, απρόβλεπτες, φασματικές. Ο αναγνώστης βομβαρδίζεται με πραγματολογικά στοιχεία αμφίβολης εγκυρότητας. Κι εδώ υπάρχει βέβαια μία αναζήτηση. Ποια ή τι είναι η V.; Η Αφροδίτη (Venus) του Μποτιτσέλι; Η αξιοπρεπής και αριστοκρατική Βικτώρια; Η επικίνδυνη σαδίστρια Βέρα με τη μεγάλη πείρα στα κατασκοπικά δίκτυα; Μια θεοσεβούμενη ποντικίνα των υπονόμων της Νέας Υόρκης που ονομάζεται Βερόνικα; Η Βεϊσού, μια Εδέμ χαμένη στα πέρατα του κόσμου; Μήπως το γράμμα παραπέμπει στην νίκη (Victory) ή στην εκδίκηση (Vengeance);

Αν κάποιος επιθυμεί να κατακρίνει το βιβλίο, θα βρει αρκετές αφορμές. Ο νεαρός συγγραφέας χρησιμοποίησε στην ιστορία του ένα τσούρμο από πρώην ναύτες να βολοδέρνουν στη Νέα Υόρκη επειδή εκείνη την εποχή οι αναμνήσεις του από το Πολεμικό Ναυτικό ήταν νωπές. Το τρίτο κεφάλαιο είναι μια πρόχειρη παραλλαγή ενός περιπετειώδους διηγήματος, το οποίο αναγκάστηκε να γράψει στο πλαίσιο των μαθημάτων φιλολογίας που παρακολούθησε στο πανεπιστήμιο Κορνέλ. Στο πέμπτο κεφάλαιο πληροφορούμαστε ότι το 1956 οι υπόνομοι της Νέας Υόρκης ήταν γεμάτοι αλιγάτορες και ότι είχαν οργανωθεί σώματα εξόντωσής τους, αλλά σύντομα διαπιστώνουμε ότι το εύρημα δεν προωθεί ιδιαιτέρως την πλοκή. Το ίδιο συμβαίνει με μια επέμβαση ρινοπλαστικής που περιγράφεται εκτενώς και με ανατριχιαστική σχολαστικότητα.

Κοινά θέματα

Η γκρίνια θα γίνει εντονότερη αν ο αναγνώστης γνωρίζει δύο πράγματα για το Ουράνιο τόξο της βαρύτητας. Στο V. εμφανίζεται ο Γερμανός Μοντάουγκεν και περιγράφεται η γενοκτονία της φυλής των Χερέρο στη Ν.Δ. Αφρική. Επιπλέον, ένας από τους ήρωες του βιβλίου, ο άτυχος και ατσούμπαλος Μπένι Προφέιν, πιάνει δουλειά σε εταιρεία πυραυλικών συστημάτων, αναπτύσσει σχέσεις με άψυχα όντα και διαισθάνεται ότι το αφεντικό του χειρίζεται τους κατοίκους της Γης σαν μαριονέτες. Όλα τα προηγούμενα όμως αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του Ουράνιου τόξου της βαρύτητας, που έχει θέμα τους πυραύλους V2!

ΕΠΙΔΙΩΚΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Παρά τις όποιες αδυναμίες του, το V. είναι ορόσημο στην ιστορία της λογοτεχνίας. Όταν προετοιμαζόταν, στο αμερικανικό μυθιστόρημα δέσποζαν μία αγία της Δεξιάς (η Άιν Ραντ) και ένας αφελής μοντερνιστής (ο Τζακ Κέρουακ).
Μέσα σε αυτό το κλίμα ο εικοσάρης Πύντσον ανέλυσε τα επιτεύγματα του Ναμπόκοφ και του Σάλιντζερ, αντιλήφθηκε την ανάγκη για θεαματική αλλαγή πλεύσης και στάθμισε τις δυνατότητες που ανοίγονταν μπροστά του. Με τη φιλοδοξία και την στοχοπροσήλωση που τον χαρακτήριζαν, ήταν από τους πρώτους που είδαν με διαύγεια τα όρια του μοντερνισμού. Με άλλα λόγια, σκέφτηκε ότι θα άφηνε εποχή αν η πεζογραφία του γινόταν πολυσυλλεκτική και φυγόκεντρη.
Σε ηλικία που οι επίδοξοι συγγραφείς διαβάζουν άναρχα, εκείνος ανέτρεξε σε μάστορες του 18ου αιώνα, σε ειδικούς της μεταμφίεσης όπως ο Χένρι Φίλντινγκ και ο Λόρενς Στερν, και τους εκμεταλλεύτηκε κατά το δοκούν. Διέκρινε την παγκόσμια τάση προς το αβαθές πριν ακόμη παγιωθεί και τάχθηκε στην περιγραφή του πολιτισμού της εικόνας ή του ομοιώματος. Επισήμανε την εξάπλωση μιας τεχνολογίας νέου τύπου, διέβλεψε τη θεμελίωση ενός καινούργιου παγκόσμιου χώρου, παρατήρησε κραυγαλέα σημάδια αποπροσωποίησης και σχιζοφρένειας στους συμπατριώτες του και αποφάσισε να χτίσει με όλα τα πιο πάνω ένα λογοτεχνικό στερέωμα. Τέλος, παρά τα νιάτα του και τον αριστερισμό του, ο Πύντσον ήταν ήδη από την εποχή του V. σίγουρος για τη σύγχρονη πρωτοκαθεδρία του σολιψισμού και τον παρουσίασε ως βασικό ανασταλτικό παράγοντα κάθε κοινωνικής προόδου. Για ορισμένους, έγραψε ο συγγραφέας, η ουσία του ιστορικού γίγνεσθαι σχετίζεται με ευσεβή ποντίκια στους υπονόμους. Για κάποιους με κρυμμένους και περιχαρακωμένους Παράδεισους επί της Γης. Για άλλους με φιλοσοφικά συστήματα ατομικής χρήσης. Όλοι τους είναι πεισματικά καθηλωμένοι στον μικρόκοσμό τους, δεν συνδιαλέγονται ούτε συνασπίζονται, και έτσι οι εξουσιαστές μπορούν να επιβάλλονται με ακόμη μεγαλύτερη άνεση.

Μιχάλης Μιχαηλίδης, Τα Νέα, 16/6/2007