Η μουσική ως βιολογία

Η καθολικότητα των μουσικών φθόγγων συναρπάζει από πολύ παλιά φιλοσόφους, επιστήμονες, μουσικούς και ακροατές. Γιατί οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βρίσκουν ορισμένους συνδυασμούς φθόγγων σύμφωνους και άλλους διάφωνους; Γιατί συνθέτουμε μουσική χρησιμοποιώντας λίγες μόνο κλίμακες από τα δισεκατομμύρια των δυνατών κλιμάκων; Γιατί διαφορετικά συγκροτημένες κλίμακες γεννούν διαφορετικά συναισθήματα; Γιατί οι κλίμακες περιλαμβάνουν τόσο λίγες νότες; Στο παρόν βιβλίο, ο Dale Purves υποστηρίζει ότι η βιολογία προσφέρει απαντήσεις σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα, για τα οποία η συμβατική θεωρία της μουσικής παραμένει σιωπηλή.

Οι φωνήσεις των ανθρώπων και των ζώων αποτελούνται από τονικούς ήχους -από περιοδικές μεταβολές της πίεσης του αέρα που φθάνει στο αφτί, οι οποίες, όταν συνδυάζονται, μπορούν να ακουστούν ως μελωδίες και αρμονίες. Η εξέλιξη έχει προικίσει τον άνθρωπο με τονική αίσθηση, εξηγεί ο Purves, λόγω των συμπεριφορικών πλεονεκτημάτων που του προσφέρουν η αναγνώριση των ανθρώπινων φωνών και η εκτίμηση της αξίας τους. Έτσι, οι αντιδράσεις μας στους διάφορους συνδυασμούς φθόγγων μπορούν να γίνουν καλύτερα κατανοητές υπό το πρίσμα της συνεισφοράς τους στη βιολογική μας επιτυχία, τόσο στη διάρκεια της ζωής μας όσο και στο βάθος του εξελικτικού χρόνου.

Ο Purves παρουσιάζει αποδεικτικά στοιχεία ότι τα διαστήματα που καθορίζουν τις δυτικές και άλλες μουσικές κλίμακες έχουν τη μεγαλύτερη ομοιότητα με την ανθρώπινη φωνή, ότι οι μείζονες και οι ελάσσονες κλίμακες ακούγονται αντιστοίχως χαρούμενες ή θλιμμένες επειδή μιμούνται τη ζωηρή και την ήπια ομιλία υπό χαρούμενη και θλιμμένη διάθεση, και ότι τα χαρακτηριστικά της ομιλίας ενός λαού επηρεάζουν τα τονικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής μουσικής του.

Η θεώρηση της μουσικής θεωρίας στο πλαίσιο της σύγχρονης βιολογίας προσφέρει μια νέα προσέγγιση στις μακραίωνες αντιπαραθέσεις σχετικά με την οργάνωση και την επίδραση της μουσικής.

Είπαν για το βιβλίο

•«Τα βιβλία που αφορούν την επιστήμη ανήκουν συνήθως σε δύο κατηγορίες: εκείνα που εξηγούν την επιστήμη στο ευρύ κοινό, αποσκοπώντας στο να εκλεπτύνουν τη σκέψη του· και εκείνα που προσπαθούν να πείσουν τους συναδέλφους επιστήμονες να στηρίξουν μια νέα θεωρία. Τα βιβλία που καταφέρνουν και τα δύο σπανίζουν. Ένα ήταν Η καταγωγή των ειδών του Δαρβίνου. Άλλο ένα είναι το Εγωιστικό γονίδιο του Dawkins. Αυτό, αφότου εκδόθηκε πριν από 40 χρόνια, παραμένει αστραφτερό μπεστ-σέλερ και στοιχείο διαμόρφωσης της επιστημονικής σκέψης. [...]»
—Matt Ridley, Nature (2016)


• «Το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί, και μπορεί να διαβαστεί, από σχεδόν οποιονδήποτε. Περιγράφει με εξαιρετική μαεστρία μια νέα όψη της θεωρίας της εξέλιξης. [...] Φέρει εις πέρας το φαινομενικά ακατόρθωτο έργο της χρησιμοποίησης απλής, μη τεχνικής γλώσσας στην παρουσίαση ορισμένων δυσνόητων και εν μέρει μαθηματικών θεμάτων της πρόσφατης εξελικτικής σκέψης. Αυτά, ιδωμένα επιτέλους στο πλήρες εύρος τους σε τούτο το βιβλίο, θα ξαφνιάσουν και θα αναζωογονήσουν ακόμη και τους ερευνητές βιολόγους, οι οποίοι ίσως νόμιζαν ότι τα γνώριζαν ήδη. Ωστόσο, επαναλαμβάνω, το βιβλίο παραμένει ευκολοδιάβαστο για όποιον κατέχει τις ελάχιστες βασικές επιστημονικές γνώσεις. [...]»
—William Hamilton, Βραβείο Crafoord Βιολογίας, Science (1977)


• «Το βιβλίο, παρότι γράφτηκε για να διαβάζεται από το ευρύ κοινό, συνιστά σοβαρή συνεισφορά στο πεδίο της βιολογίας. [...] Αυτό που προσφέρει είναι μια νέα οπτική του κόσμου μας. [...]»
—John Maynard Smith, Βραβείο Crafoord Βιολογίας, The London Review of Books (1982)


• «Το βιβλίο αποτελεί μια περίτεχνη επαναδιατύπωση των κεντρικών προβλημάτων της κοινωνιοβιολογίας. [...] Είναι εμβριθές, πνευματώδες, ιδιαίτερα καλογραμμένο. [...]»
—Σερ Peter Medawar, Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής


Τα περιεχόμενα του βιβλίου:

Εισαγωγή
1. Ηχητικά σήματα και ηχητικά ερεθίσματα
2. Η αντίληψη των ηχητικών σημάτων
3. Ανθρώπινες φωνήσεις
4. Η ομοιότητα μουσικής και φωνής
5. Συμφωνία και διαφωνία
6. Μουσικές κλίμακες
7. Μουσική και συναίσθημα
8. Μουσική και ομιλία στους διάφορους λαούς
9. Συνέπειες
Παράρτημα: Μια επισκόπηση του ανθρώπινου ακουστικού συστήματος
Γλωσσάριο
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο