Λεξικό ταινιών Ι (Α - Μ)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ήταν δάσκαλος αιρετικός, ζούσε αισιόδοξα - απαισιόδοξα, με «ηρωικό πεσιμισμό» που έλεγε και ο Aλμπέρ Kαμί, τον οποίο θαύμαζε και συχνά τον ανέφερε. Kαι δίπλα του έμαθαν τι εστί σινεμά όλες οι σινεφίλ γενιές από το '60 μέχρι τις ημέρες μας. Ήταν ο Bασίλης Pαφαηλίδης που η κινηματογραφική σκέψη του εμπεριέχεται στο τρίτομο Λεξικό Tαινιών.



Πρωινά με συννεφιασμένες Κυριακές στα χρόνια της χούντας... Μα οι προβολείς της ζωής άναβαν τις οθόνες τους για κάτι νεαρούς μαλλιάδες που χώνονταν στις σκοτεινές αίθουσες του «Στούντιο» και της «Αλκυονίδας»... Και μετά τις προβολές, ο Βασίλης Ραφαηλίδης «κοινωνούσε» τα όνειρα των νεαρών σινεφίλ με τον ανατρεπτικό του λόγο. Έναν λόγο που είχε ως αφορμή τις προβαλλόμενες ταινίες από το περιοδικό «Σύγχρονος κινηματογράφος» και στόχο την εκ βαθέων αναζήτηση της ίδιας της ύπαρξης σκεπτόμενων ανθρώπων...

Σήμερα, κοντά τέσσερα χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Βασίλη Ραφαηλίδη, συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά σε τρεις τόμους οι περισσότερες κινηματογραφικές κριτικές του για ταινίες 40 χρόνων. Από το 1960 έως το 2000. Κείμενα που έχουν ξεπεράσει το εφήμερο - η συντριπτική τους πλειονότητα ήταν γραμμένη σε ημερήσιες εφημερίδες όπου ο Βασίλης Ραφαηλίδης ασκούσε το επάγγελμα του κριτικού κινηματογράφου. Αλλά δεν τα θάμπωσε το πέρασμα του χρόνου - ο πιο αυστηρός κριτής της αντοχής των υλικών των πάντων.

«Μαθαίνω τη ζωή μέσα από το σινεμά» έλεγε ο Βασίλης Ραφαηλίδης και «χρησιμοποιούσα το σινεμά ως σημείο αναφοράς των πάντων, έτσι γλίτωσα από την αποβλακωτική κινηματογραφοφιλία». Και είχε την τύχη - αλλά και την τόλμη - να επιβιώσει βιοποριστικά ασκώντας το επάγγελμα των ονείρων του - το σινεμά - ως κριτικός κινηματογράφου! Γι' αυτό και τα κείμενα των τριών τόμων είναι τόσο διεισδυτικά, φιλοσοφικά, αλλά και ρέοντα με τη ζωντάνια του δημοσιογραφικού λόγου που ξεπερνάει τη σοβαροφάνεια - κάποτε - της δοκιμιακής ανάλυσης.

Αφορμή για να σκεφτείς «ποιος είμαι, πού πάω και πού βρίσκομαι» τα κείμενα του Ραφαηλίδη... Όχι, φυσικά, για να καταλήξεις κάπου, αλλά για να ανοίξουν οι ορίζοντες της σκέψης σου. Κάτι που σήμερα είναι, ακόμα, πιο επίκαιρο και αναγκαίο, καθώς έχουμε ισοπεδώσει τα πάντα και όλο και πιο δύσκολα συναντάς όρθια φωνή και σκέψη. Και ο Βασίλης Ραφαηλίδης, μαζί με τους Κώστα Σταματίου, Κωστή Σκαλιόρα, Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, Αντώνη Μοσχοβάκη, Μαρία Παπαδοπούλου ήταν η σκεπτόμενη κριτική κινηματογραφική σκέψη στη χώρα μας από το '60 μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα.



Αβόλευτος μαρξιστής



Με αφετηρία τη μαρξιστική σκέψη, ο λόγος του Βασίλης Ραφαηλίδη γινόταν αναρχικός και σαρκαστικός που συνεχώς προκαλούσε. Και μέσα από το τρίτομο έργο του, ο σινεφίλ αναγνώστης έχει ένα ανέλπιστο πανόραμα περίπου 6.000, κινηματογραφικών ταινιών και 600 σκηνοθετών, των οποίων τα έργα προβλήθηκαν στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες τα τελευταία 40 χρόνια! Κείμενα που δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες «Δημοκρατική Αλλαγή», «Το Βήμα», «Έθνος»,«Ριζοσπάστης» το περιοδικό «Σύγχρονος κινηματογράφος», τα προγράμματα του κινηματογράφου «Στούντιο».

Επαναστάτης και ρομαντικός «τυχοδιώκτης» ο Βασίλης Ραφαηλίδης ξεκίνησε την καριέρα του κριτικού κινηματογράφου το 1965 από την εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» σε στήλη που έγραφε με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Από τότε, μέχρι τον θάνατο του, δεν υπήρξε «κινηματογραφικό γεγονός» στην Ελλάδα που ο Βασίλης Ραφαηλίδης να έμεινε απ' έξω. Και το τρίτομο Λεξικό Ταινιών είναι το αλφαβητάρι κάθε σκεπτόμενου σινεφίλ.

Γιατί; Επειδή μέσα από την κριτική προσέγγιση της κάθε ταινίας, ο Ραφαηλίδης αποκάλυπτε την ύπαρξη ή μη φιλοσοφικών καταβολών του σκηνοθέτη και των αλλαγών αυτής της θεώρησής του από ταινία σε ταινία, ενώ παράλληλα κατέγραφε το «ιστορικό γίγνεσθαι» μέσα στο οποίο είχε γυριστεί η κάθε ταινία. Π.χ. μέσα από την κριτική τοποθέτησή του για οκτώ ταινίες του Σεργκέι Αϊζενστάιν υπάρχει ιστορικο-πολιτική προσέγγιση των πρώτων χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης. Κάτι που ισχύει για όλες τις ταινίες στο τρίτομο Λεξικό Ταινιών.



ΠΑΥΛΟΣ Θ. ΚΑΓΙΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ, 05-06-2004