Ο άγνωστος Φιντέλ Κάστρο

Διαβάζεται σαν συναρπαστικό μυθιστόρημα, που κινείται ανάμεσα στο πολιτικό θρίλερ, στο έπος και στο μαγικό ρεαλισμό του Γκαρσία Μάρκες. Είναι μια αποκαλυπτική βιογραφία του Φιντέλ Κάστρο, αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας, εκατοντάδων συνεντεύξεων και αποκλειστικών μαρτυριών σχετικά με την πολυσχιδή προσωπικότητα ενός τύραννου, ιεραπόστολου, μαρξιστή και ιησουίτη. Ο συγγραφέας της αποκαλύπτει άγνωστα στοιχεία για τους θυελλώδεις, επίσημους και μη, έρωτες του Κάστρο, για τα νόθα παιδιά του, το βαθύ μίσος του προς την οικογένεια και τους ομοφυλόφιλους.
Φέρνει στο φως τις ιδιαίτερες σχέσεις του Κάστρο με τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες, το σύστημα καταστολής που επέβαλε, τα παρασκήνια της «κρίσης των πυραύλων», τα παρασκήνια της δολοφονίας του προέδρου Κένεντυ, τις συνθήκες θανάτου του Τσε, που επιτέλους διαλευκαίνεται, το ρόλο της Κούβας στο ζήτημα της Χιλής που κατέληξε στην πτώση και το θάνατο του Σαλβαδόρ Αλιέντε, την υπόθεση Οτσόα, τους φόβους του Γκορμπατσόφ ότι θα δολοφονηθεί στην Κούβα, το παιχνίδι των ΗΠΑ που, μετά τις απόπειρες δολοφονίας κατά του Κάστρο στη δεκαετία του '60, έφτασαν στο σημείο να τον ανέχονται για να έχουν στα σύνορά τους ένα «δείγμα ακίνδυνου κομμουνισμού».
Για πρώτη φορά, ένα βιβλίο ερευνά τον πυρήνα του μύθου του Κομαντάντε, του πολυμήχανου, του σταλινικού της Καραϊβικής, του ιδιοφυούς ή, κατ' άλλους, ψυχοπαθούς, που ταυτίστηκε με τα ιδανικά της επανάστασης, κι έβαλε τη σφραγίδα του στα πολιτικά πράγματα του 20ού αιώνα.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα τελευταία χρόνια εκδόθηκαν στην Ελλάδα αρκετές βιογραφίες λογοτεχνών και ιστορικών προσώπων, οι οποίες διακρίνονται για την πληρότητα και την αντικειμενικότητά τους. Γραμμένες από έγκριτους συγγραφείς, δημοσιογράφους ή μελετητές, Κολομβιανούς, Αγγλους, Ρώσους, Γάλλους, οι βιογραφίες των Μάρκες, Σεφέρη, Μπόρχες, Ελιοτ, Ρασπούτιν, Στάλιν, Χίτλερ και άλλων είναι όσο το δυνατόν αντικειμενικές και συνοδεύονται από τη σχετική βιβλιογραφία. Δεν συμβαίνει το ίδιο με την κατ' ευφημισμό βιογραφία του Φιντέλ Κάστρο που έγραψε ο Σερζ Ραφί, πρώην αρχισυντάκτης του περιοδικού «Elle» και αναπληρωτής αρχισυντάκτης στον «Nouvel Observateur», συγγραφέας και σεναριογράφος. Το βιβλίο του Ο άγνωστος Φιντέλ Κάστρο (πρωτότυπος τίτλος Castro, l' infidele) είναι μεροληπτικό, γεμάτο από μη διασταυρωμένες πληροφορίες και κυρίως από αυθαίρετα συμπεράσματα, τα οποία υπονομεύουν τις προθέσεις του συγγραφέα. Πρώτα από όλα ο πρωτότυπος τίτλος Castro l' infidele δείχνει ευθύς εξαρχής στον αναγνώστη το τι περίπου πρόκειται να διαβάσει.

Το κείμενο στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης είναι σαφές: το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα μιας έρευνας, συνεντεύξεων και αποκλειστικών μαρτυριών, σχετικών με την πολυσχιδή προσωπικότητα «ενός τυράννου, ιεραπόστολου, μαρξιστή και ιησουίτη». Φέρνει, διαβάζουμε, στο φως τις ιδιαίτερες σχέσεις του Κάστρο με τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες (πριν από τη νίκη της επανάστασής του), το σύστημα καταστολής που επέβαλε, τα παρασκήνια της κρίσης των πυραύλων το 1962 και της δολοφονίας του προέδρου Κένεντι, τις συνθήκες θανάτου του Ερνέστο Γκεβάρα στη Βολιβία, τη φιλία του με τον Σαλβαδόρ Αλιέντε και το τραγικό του τέλος, την υπόθεση του φίλου του και Ηρωα της Επανάστασης στρατηγού Οτσόα, μα και το παιχνίδι των ΗΠΑ με στόχο τη δολοφονία του.



Μίσος προς την οικογένεια



Το ίδιο κείμενο όμως προειδοποιεί και για κάτι άλλο: ότι το βιβλίο «διαβάζεται σαν συναρπαστικό μυθιστόρημα, που κινείται ανάμεσα στο πολιτικό θρίλερ, στο έπος και στον μαγικό ρεαλισμό του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες». Και ακόμα: ότι ο συγγραφέας «αποκαλύπτει άγνωστα στοιχεία για τους θυελλώδεις, επίσημους και μη, έρωτες του Κάστρο, για να νόθα παιδιά του, το βαθύ μίσος του προς την οικογένεια και τους ομοφυλόφιλους». Επίσης: ότι «ερευνά τον πυρήνα του μύθου του Κομαντάντε, του πολυμήχανου, του σταλινικού της Καραϊβικής, του ιδιοφυούς ή, κατ' άλλους, ψυχοπαθούς, που ταυτίστηκε με τα ιδανικά της επανάστασης κι έβαλε τη σφραγίδα του στα πολιτικά πράγματα του 20ού αιώνα».

Πράγματι, Ο άγνωστος Φιντέλ Κάστρο πραγματεύεται τη ζωή, το έργο και τις ιδιορρυθμίες του πρώην αντάρτη, ο οποίος κέρδισε μιαν επανάσταση, αλλά στην πορεία διαφοροποιήθηκε από τα ιδανικά του για να προσδεθεί στο άρμα της Σοβιετικής Ενωσης και χάρη στις ικανότητές του κατάφερε να επιβιώσει μετά την κατάρρευση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989. Ο Ραφί στους δύο προλόγους του (έναν για τη γαλλική και έναν για την ελληνική έκδοση) ισχυρίζεται ότι επιχειρεί να αναπαραστήσει την πραγματική πορεία του ήρωά του και αμφιβάλλει αν ο όρος «βιογραφία» είναι κατάλληλος στην περίπτωσή του, αφού μπορεί επίσης να είναι ένα μεγάλο ρεπορτάζ, ένα πραγματικό μυθιστόρημα, ένα έργο ιστορικού χαρακτήρα. Μυθιστόρημα, λοιπόν; Περιέχει πράγματα επινοημένα ή που ανάγονται στη σφαίρα της φαντασίας; Το βιβλίο, παρά τα άγνωστα στοιχεία που κομίζει, δεν είναι δυνατόν να διεκδικήσει δάφνες επιστημονικής βιογραφίας, δεδομένου ότι ο συγγραφέας του όχι μόνο παραθέτει διάφορες φήμες και κουτσομπολιά αλλά συχνά, σε εκνευριστικό βαθμό, επιχειρεί να ερμηνεύσει τις πράξεις και τη συμπεριφορά του Κάστρο με όρους της ψυχανάλυσης («έχει τα χαρακτηριστικά ενός παιδιού που δεν αγαπήθηκε ποτέ»). Με ακατανόητη επιμονή έρχεται και επανέρχεται στο θέμα των δύσκολων παιδικών χρόνων του βιογραφούμενου, στο γεγονός ότι ήταν εξώγαμο τέκνο ενός αυταρχικού πατέρα, ο οποίος αρνιόταν να παντρευτεί τη μητέρα του και άργησε να τον βαφτίσει.

Γιος του Ανχελ Κάστρο, Γαλικιανού που πήγε στην Κούβα για να πολεμήσει με τον στρατό της Ισπανίας - από εργάτης της United Fruit έγινε ισχυρός γαιοκτήμονας -, και της μιγάδας Λίνας Ρους, της υπηρέτριάς του, ο Φιντέλ μεγάλωσε χωρίς πατέρα. Εσώκλειστος σε κολέγια ιησουιτών, από μικρός προσβλήθηκε από το μικρόβιο της γνώσης και ταυτόχρονα αποφάσισε να είναι πρώτος μαθητής. Στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, αντί να έχει ερωτικές περιπέτειες («τα κορίτσια τον κάνουν να κοκκινίζει»), επιδίδεται σε πολιτικές δραστηριότητες και ίντριγκες, διαβάζοντας δε το Mein Kampf του Χίτλερ συνειδητοποιεί ότι «η κατάληψη της εξουσίας περνά μέσα από μια οργάνωση με ατσάλινη πειθαρχία, σύμφωνα με τις αρχές ενός μοναστικού τάγματος». Υστερα από την αποτυχημένη εισβολή της ένοπλης ομάδας του στο στρατόπεδο Μονκάδα, τη σύλληψη και την αποφυλάκισή του, την εξορία στο Μεξικό, επέστρεψε στην Κούβα για να πολεμήσει στα βουνά κατά του δικτατορικού καθεστώτος. Για ένα διάστημα είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και της CIA, ώσπου έπεσε στην αγκαλιά των Σοβιετικών.



Φανφαρόνος και αυτιστικός



Ο συγγραφέας, αφού υπαινιχθεί ότι ο Κάστρο ήταν ο φυσικός αυτουργός πολιτικών δολοφονιών στην Κούβα και στην Κολομβία, τον «στολίζει» με διάφορους χαρακτηρισμούς. Είναι σπαγκοραμμένος, άστατος, βίαιος, τεμπέλης, απατεώνας, φανφαρόνος, παρανοϊκός, μεγαλομανής (το δεύτερο βαφτιστικό του είναι Αλέξανδρος), νευροπαθής, ψυχοπαθής (ως πιτσιρίκος τεμάχιζε σαύρες με ξυράφι), γκάνγκστερ, πονηρός, πανούργος, πληροφοριοδότης της αστυνομίας, σύμμαχος του δικτάτορα Μπατίστα, σταλινικός, χούλιγκαν της πολιτικής, τυχοδιώκτης, δημαγωγός, φαφλατάς, αυτιστικός, φοβιτσιάρης, ρίψασπις, φιλάρεσκος, ζηλιάρης, κτητικός, νοσηρά καχύποπτος, πρωταθλητής της αυθυποβολής, νομίζει πως είναι ο νέος Ιησούς (αφήνει μούσι για να παίξει αυτόν τον ρόλο), χαμαιλέοντας, καλοπερασάκιας, στο βουνό τρώει ψητά γουρουνόπουλα γάλακτος και τρελαίνεται για γαλλικές σοκολάτες Menier, τρομάζει όταν βλέπει αεροπλάνο (διότι έχει «τον φόβο του Θεού»), «μέσα του λαγοκοιμάται ένα μικρό τέρας που τρέφεται από το μίσος του για την Αμερική», θαυμαστής του Ναπολέοντα, του Μουσολίνι, του Λένιν.

Είναι όμως, διαβάζουμε, και πολιτικά ιδιοφυής, καταπληκτικός καθοδηγητής, κατακτητής διψασμένος για τρόπαια, ικανός προπαγανδιστής, προφήτης, έχει το χάρισμα της διαίσθησης, Δον Κιχώτης. Ο Ραφί εμμένει στα αισθηματικά ζητήματα του Κάστρο («ζει ένα πραγματικό πάθος στην αγκαλιά μιας μεγαλοαστής», «κουλουριάζεται στην αγκαλιά της αγαπημένης του που τον χαϊδεύει σαν μωρό», έκανε «έρωτα μέσα στο νερό») καθώς και στις ερωτικές προτιμήσεις των ανθρώπων του περίγυρού του. Π.χ. ο αδελφός του Ραούλ, ο άνθρωπος που προαλείφεται ως διάδοχός του, όχι μόνο είναι νόθος, καρπός της σχέσης της μητέρας του με έναν Κινέζο, αλλά και ομοφυλόφιλος, μάλιστα αποκαλείται κοροϊδευτικά «Κόκκινη Κινέζα»... Παρά το πιθανό ενδιαφέρον που ενδέχεται να προκαλέσει, το βιβλίο χωλαίνει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που στη Γαλλία αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και έλαβε αρνητικές κριτικές - όχι εξαιτίας της εχθρικής στάσης του συγγραφέα προς τον ήρωά του -, οι οποίες έπληξαν την αξιοπιστία του. Σίγουρα δεν γράφονται έτσι οι βιογραφίες. H σύγκριση που μπορεί να γίνει με το αντίστοιχο πόνημα του Ιβ Γκιλμπέρ La poudriere cubaine. Castro l' infidele, του 1961 (ελληνική έκδοση H Κούβα του Κάστρο, εκδόσεις Σύγχρονοι άνεμοι), ένα βιβλίο επίσης εχθρικό προς τον Κάστρο, αλλά μεγάλης πολιτικής οξυδέρκειας, σύμφωνα με τον ίδιο τον Ραφί, είναι συντριπτική.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-11-2004