Πάθος της νιότης αυτοβιογραφία 1897-1922

Η ζωή, η ζωή, ουρλιάζω
αναζητώντας την,
λαχταρώντας την...


Στην ουσία είμαι πολύ μόνος!
Μερικοί με μισούν, άλλοι
με φοβούνται. Ορισμένοι
με απεχθάνονται και
πολλοί με εκτιμούν -αλλά
που θα βρω τη συμπόνοια,
την αποδοχή, πού θα βρει
τη συναίνεση η ψυχή μου
που ποθεί διακαώς να δώσει;...


Η ζωή μου είναι μία επανάσταση
-εσωτερική και εξωτερική-
ή μήπως πρόκειται
για κωμωδία; Αν μπορούσα
μόνο να βρω κάποιον
που να ξέρει τη σωστή
διάγνωση!





ΚΡΙΤΙΚΗ



Tο «Πάθος της νιότης» είναι συλλογή κειμένων από τα προσωπικά ημερολόγια του ριζοσπάστη ψυχαναλυτή Bίλχελμ Pάϊχ. Συμπυκνωμένα συναισθήματα επιθυμίας, απογοήτευσης, θυμού, σε μια σύνοψη πάθους, φορτισμένης από τη σεξουαλικότητα της νιότης.



Τις πιο μύχιες, τις πιο προσωπικές σκέψεις και τα τραγικά συμβάντα της νεαρής ηλικίας (από τη γέννησή του το 1897 μέχρι το 1922, όταν παίρνει το πτυχίο Ιατρικής) διαβάζουμε στην αυτοβιογραφία του «απόστολου της σεξουαλικής επανάστασης». Ο Βίλχελμ Ράιχ, αντί για το ντιβάνι της ψυχανάλυσης, διαλέγει το ημερολόγιό του για να εξομολογηθεί τα βάσανα και τις αναποδιές που συνάντησε και που, σε δεύτερο επίπεδο, αναδύουν ένα άρωμα παρηγοριάς. Είναι μια μορφή αυτο-ψυχανάλυσης του συγγραφέα, που εμβαθύνει στις πιο εσωτερικές πτυχές - και σαν να κατανοεί τον εαυτό του. Ένα βιβλίο-κλειδί και για τη δική μας κατανόηση της μετέπειτα πορείας του διανοούμενου Γερμανοεβραίου ψυχίατρου -σεξολόγου.

Καιρό είχα να διαβάσω ένα τόσο ιδιοσυγκρασιακό βιβλίο, που περιγράφει τα «αθώα» χρόνια με οξύ, σαφή, συχνά παραληρηματικό λόγο. Ήταν σαν να συναντήθηκα με τη δική μου νιότη. Κι όχι τόσο επειδή βρήκα κοινά σημεία και αντίστοιχες αντιδράσεις, όσο γιατί χάρη στα κείμενα του Βίλχελμ Ράιχ συναντηθήκαμε, πριν από χρόνια, οι έφηβοι και οι «εκδρομείς» της δεκαετίας του '70. Φλογισμένοι από την ιδεολογική ελευθερία, αναζητήσαμε στα βιβλία του, που καθυστερημένα μεταφράστηκαν στη χώρα μας (πάνω από 30 χρόνια από την εποχή που μεσουρανούσε και 15 από τον θάνατό του), ηθική ενίσχυση και απαντήσεις σε ερωτήματα κάθε είδους καταπίεσης από κάθε είδους εξουσία.

Μεγαλοφυής ή Δον Κιχώτης, το «πουλέν» του Φρόιντ, που υποστήριξε φανατικά τη σεξουαλική ελευθερία χωρίς φραγμούς και τη θεωρία πως όλες οι νευρώσεις οφείλονται στην απώθηση της λίμπιντο - της σεξουαλικής ορμής - μπορεί να πλήρωσε ακριβά το ατίθασο, ελεύθερο πνεύμα του (πέθανε στις αμερικανικές φυλακές καταδικασμένος για παράνομη (!) άσκηση ιατρικού επαγγέλματος), αλλά παρέμεινε ουσιαστικά ελεύθερος. Γι' αυτό η αυτοβιογραφία του έχει ειδικό βάρος. Ονοματίζοντας τους ανθρώπους που αγάπησε, σκαλίζοντας και ανακαλύπτοντας πηγές τραυμάτων και αιτίες αντιδράσεων, μοιάζει να ζει πειραματιζόμενος επί του εαυτού του. Γιατί, τι είναι ένας ψυχαναλυτής που ασκεί τη δουλειά του ιδίοις εξόδοις; Μόνο αυτό που διδάσκει; Ή πόσο έχει πληρώσει αυτό που λέει;



H σεξουαλικότητα ως μαγνήτης



Ακόμα κι αν ο αναγνώστης δεν γνωρίζει τον περιπετειώδη βίο του περιπλανώμενου Ιουδαίου, του αποσυνάγωγου της κοινωνίας των «σοφών» του κόσμου, μπορεί να διαβάσει το βιβλίο-ντοκουμέντο και ως μυθιστόρημα. Καθώς ο συγγραφέας κατέχει τα μυστικά της γραφής, καταφέρνει να είναι κριτικός και αναλυτικός απέναντι στα γεγονότα, ενώ ο λαχανιαστός ρυθμός της αφήγησης αξιοποιεί δεξιοτεχνικά το ψυχολογικό σασπένς. H σεξουαλικότητα, ο ερωτισμός, οι βαθύτερες συναισθηματικές αναταράξεις είναι ένας μαγνήτης ανάγνωσης.

H ιστορία διαδραματίζεται στην αυγή του 20ού αιώνα, στην Ανατολική Αυστροουγγαρία, στη Βιέννη και στο Βερολίνο, στα χρόνια του A' Παγκόσμιου Πολέμου και σε ένα αστικό οικογενειακό περιβάλλον, με πρόσωπα που αγαπούν, ζηλεύουν, τιμωρούν. Κεντρικός ήρωας ο αφηγητής. Ένα παιδί που πάσχισε να έχει μια καλή, φυσική ζωή, αλλά παρέμεινε μόνο, χωρίς να βρει κάποιον να το καθοδηγήσει. H ατυχής οικογενειακή του κατάσταση, η επί τέσσερα χρόνια κατάσταση διανοητικού θανάτου στην περίοδο του πολέμου και τελικά οι αλλεπάλληλες απογοητεύσεις, δεν του επέτρεψαν να χαρεί τα νιάτα του, να απελευθερώσει τα συναισθήματά του.



Ανάλυσέ το...



Ο Βίλχελμ Ράιχ, αφηγείται την ιστορία του με αμεσότητα υψηλής έντασης. Στο πρώτο κεφάλαιο, το οποίο αναφέρεται στα νηπιακά, παιδικά και εφηβικά του χρόνια, συγκαταλέγονται οι λίγες ευτυχισμένες αναμνήσεις και η έντονη σεξουαλικότητα που βίωσε σε ηλικία τεσσάρων ετών, τρυπώνοντας στο κρεβάτι της δασκάλας του, η πρώτη ερωτική εμπειρία σε ηλικία 11,5 ετών με τη μαγείρισσα του σπιτιού, οι επίμονες επισκέψεις του στα μπορντέλα, οι εφηβικοί αυνανισμοί.

H περιγραφή, με σταδιακές διαβαθμίσεις, από τη μελαγχολία στον θυμό, κορυφώνεται με την αυτοκτονία - μετά τη δεύτερη απόπειρα - της μητέρας του, την οποία αναζητούσε παντού. «H λαχτάρα μου για το τρυφερό χάδι ενός γυναικείου χεριού οφείλεται σ' αυτήν. Οι κοπέλες που μου άρεσαν ήταν πάντα γαλήνιες, γλυκές και με μια απαλή έκφραση γύρω από το στόμα. Ωστόσο προτιμώ τις ξανθές, ενώ τα μαλλιά της μητέρας μου ήταν μαύρα». (σελ. 22)

H φόρμα της αφήγησης συνεχίζεται και στο δεύτερο κεφάλαιο. Αντανακλάσεις των εμπειριών του από το Μέτωπο και σαρκασμός για πολεμικά γεγονότα, που ενώ ιστορικά περιγράφονται ως «ηρωικές πράξεις», δεν είναι παρά «ηλίθιοι θάνατοι».

Τελικά, η αφήγηση θα οδοιπορήσει στην ακρώρεια της ψυχής του, τον καιρό που σπουδάζει Ιατρική και Σεξολογία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Ατόφιες σελίδες ημερολογίου δίνουν στο ψυχογράφημα έναν συναρπαστικό ρυθμό με ασφυκτικά γεγονότα, εμπειρίες και σκέψεις που έθεσαν τα θεμέλια για την ανακάλυψη της σεξ-οικονομίας. Είναι η εποχή, που παρ' ότι συναναστρέφεται με τα καλύτερα μυαλά της Βιέννης (ανάμεσά τους και ο Φρόιντ) αισθάνεται ανασφαλής. «Δεν διαθέτω καθόλου αυτοπεποίθηση. Αυτή η ανεπάρκεια με έχει κάνει έναν σκυθρωπό, απαισιόδοξο και ιδεαλιστή ταυτόχρονα, εξίσου δυστυχισμένο, μόνο του ή με παρέα, αιώνια δυσαρεστημένο, που ψειρίζει τα πάντα, αν και πιο πολύ απ' όλα τον εαυτό μου». (σελ. 113)



Επανάσταση



Πάνω σε μια τεθλασμένη ψυχολογική γραμμή, ο ιδεαλιστής επαναστάτης διαπέρασε τη σφαίρα της νεότητάς του, με την απαίτηση να είναι ειλικρινής και ελεύθερος σε ένα δράμα που μπορεί και να μη διαφέρει σε τίποτα απ' αυτό που «παίζεται» σε πολλές εφηβικές ζωές, τότε και τώρα. Ένας ντροπαλός σεξολόγος που διεκδίκησε τον έρωτα, αναζήτησε την ιδανική γυναίκα, πίστεψε πως την βρήκε στο πρόσωπο της πανέμορφης, πνευματώδους Λόρε και οδηγήθηκε σε καταθλιπτικά πεδία από την αδιαφορία της. Ώς τη στιγμή που ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Αννυ - πρώην ασθενή του. Ήταν πια 25 ετών, μόλις έπαιρνε το πτυχίο του, μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και ήδη ανέλυε επί τρία χρόνια ασθενείς.

Με το «Πάθος της νιότης» κλείνει ο ίδιος τον πρώτο κύκλο της ανήσυχης, φιλειρηνικής ζωής του, μ' ένα ρίγος μνήμης. Δικό του. Και του αναγνώστη, καθώς διαβάζει τη φράση που πολλές γενιές ιδιοποιήθηκαν: «H ζωή είναι μια επανάσταση - εσωτερικά και εξωτερικά - ή μήπως πρόκειται για κωμωδία;»



ΕΛΕΝΑ Δ. ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ

ΤΑ ΝΕΑ, 15-05-2004