Η λογική της παράνοιας

Το βιβλίο αποτελεί μια συλλογή άρθρων σε εφημερίδες/ περιοδικά/ ιστότοπους και μια σειρά συνεντεύξεων σε τηλεόραση/ ραδιόφωνο, όπου ο σ. προσπαθεί να γίνει κατανοητό το ερμηνευτικό σχήμα – το οποίο διατύπωσε σε δυο προγενέστερα βιβλία του ¨Ο καημός του Ενός¨ και το ¨Αδιανόητο Τίποτα¨ - σχετικά με την πρωτοφανή οικονομική, και όχι μόνο, κρίση που μαστίζει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
Ο Ράμφος εκκινεί από την πανθομολογούμενη διαπίστωση ότι ο Έλληνας αδυνατεί να ακολουθήσει το πρότυπο του δυτικού ανθρωπολογικού τύπου και να προσαρμόσει τη ζωή του στους ρυθμούς και όρους μιας δυτικού τύπου οικονομίας και κοινωνίας και μιας δυτικού τύπου κρατικής οργάνωσης. Η ερμηνεία που μας παρέχει για αυτή τη συνεχόμενη ¨αναπηρία¨ αφήνει στην άκρη τα οικονομικά επιφαινόμενα ( τα οποία θεωρεί συμπτώματα και όχι την ίδια την ¨ασθένεια¨) και επιχειρεί μια ψυχική κατάδυση στα άδυτα της ιδιοπροσωπίας του σύγχρονου Έλληνα. Θεωρεί ότι, η σε μεγάλο βαθμό, αδυναμία/ απροθυμία προσαρμογής οφείλεται σε ψυχοθρησκευτικά ριζώματα Ορθοδοξίας ( από τον 12ο – 13ο αιώνα) τα οποία κρατούν δέσμιο τον Έλληνα σε προ-νεωτερικού τύπου αντιλήψεις, όπου κυρίαρχο ρόλο εξακολουθούν να έχουν η προσήλωση στο αίμα και στο χώμα, καθώς και η υπερπληθώρα συναισθήματος, ως εργαλείο πρόσληψης και σχήμα ερμηνευτικό της πραγματικότητας, σε αντιδιαστολή με την ατροφικότατη λογική που ελάχιστα συνεισφέρει στη ζωή και τις κρίσιμες αποφάσεις της. Ο σύγχρονος Έλληνας βιώνει ένα χρόνο αιωνιότητας ( όπου τα ουσιώδη του νοήματος της ζωής έχουν προ πολλού απαντηθεί οριστικά), ένα ¨ασάλευτο παρόν¨ - κατά την έκφραση του Ράμφου – όπου θέλει και αναβάλλει διαρκώς το τέλος του χρόνου, αντί να βιώνει το χρόνο ως χρονικότητα και το παρόν ως διαμορφωτικό χρόνο του μέλλοντος. Όπως λέει κάπου ο σ. ¨ άλλο να έχεις ιστορία κι άλλο να δημιουργείς ιστορία!¨. Το αποτέλεσμα αυτής της ψυχοσύνθεσης, της ιδιαίτερης ιδιοπροσωπίας και νοοτροπίας, είναι οι Έλληνες, ως επιμέρους ομάδες συμφερόντων, να προσπαθούν και να καταφέρνουν να καταλαμβάνουν το κράτος μέσα από το πελατειακό πολιτικό σύστημα, που γίνεται έτσι ο μοχλός εξυπηρέτησης προσωπικών συμφερόντων κάποιων ( το αίμα- οικογένεια, συγγενείς, συντεχνία) και τοπικών συμφερόντων μικροκοινωνιών ( το χώμα- τοπικές ελίτ, συνεταιρισμοί, συνδικαλιστικοί φορείς). Αυτό είναι μια πραγματικότητα που εντάθηκε τα χρόνια της μεταπολίτευσης αλλά η απαρχή της ορίζεται γύρω στο 1821 με τις συγκρούσεις ανάμεσα σε οπλαρχηγούς, φορείς της τοπικιστικής προ-νεωτερικής συνθήκης και τους ξενόφερτους Φαναριώτες πολιτικούς, φορείς της νεωτερικής πολιτικής κουλτούρας. Το κράτος, επομένως, παύει να λειτουργεί ως εγγυητής της κοινωνικής συνοχής, όπως στα δυτικά νεωτερικά κράτη, και η πολιτική εξουσία μαζί με τους θεσμούς σιγά – σιγά ενοχοποιούνται στη συνείδηση του πολίτη – πελάτη και σταδιακά απονομιμοποιούνται σε βαθμό πλήρους απαξίωσης.
Συνοπτικά, λοιπόν θα λέγαμε, ότι ο Ράμφος πιστεύει, και όχι μόνον αυτός, ότι η κρίση είναι πολύ βαθύτερη από το οικονομικό της αποτύπωμα. Είναι κατά κύριο λόγο κρίση φιλοσοφική και πολιτισμική και προσθέτει ότι ακόμα κι αν καταφέρουμε να ορθοποδήσουμε οικονομικά, σε λίγο χρονικό διάστημα θα έχουμε τα ίδια φαινόμενα διαφθοράς και τις ίδιες οικονομικές δυσκολίες, όσο δεν πραγματοποιούμε μια εσωτερική αλλαγή παραδείγματος. Χρειάζεται να τιθασεύσουμε το συναίσθημά μας και να το κατευθύνουμε δημιουργικά προς ένα σκοπό. Ακόμα να χρησιμοποιήσουμε τη λογική μας στην ερμηνεία της πραγματικότητας αλλά και να επιχειρήσουμε να γίνουμε ενεργά άτομα αποκτώντας την ευθύνη του εαυτού μας και του άγνωστου άλλου. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να θεραπεύσουμε την ¨ασθένεια¨ και όχι μόνο τα συμπτώματα. Υπό αυτή την έννοια, η κρίση, είναι για το Ράμφο, πέρα από βάσανο μια μεγάλη ευκαιρία εσωτερικής αναδόμησης που οφείλουν οι Έλληνες να αδράξουν, δίχως να απεκδυθούν την παλιά τους ταυτότητα ( το σχήμα της φρακοφουστανέλας!).
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το πνεύμα του σ. Σε ότι αφορά το σχήμα ο λόγος του είναι εξαίσιος, γλαφυρός και λάγαρος, δίχως εξεζητημένες δυσνόητες εκφράσεις και ακατάληπτα σημεία. Διαβάζεται και κατανοείται πλήρως.
Σε σχέση με την κριτική απέναντι στις θέσεις του σ, ο αναγνώστης μπορεί να βρει αρκετά πράγματα στο διαδίκτυο (π.χ. Θ.Ζιάκας κ.α) και το εμπόριο (π.χ. ¨Η κοινωνία της ορθοπεταλιάς¨ του Καλλιώρη κ.α) που επιχειρούν να απαντήσουν στα βιβλία του Ράμφου. Από τη πλευρά μου ας σταθώ σε δυο κατά τη γνώμη μου σημαντικά σημεία.
Σημείο πρώτο. Η εμπειρία καταδεικνύει ότι η φυσιολογική συνθήκη του ανθρώπου, από τη γέννηση ως το θάνατο, είναι η μικροκοινωνία ή αλλιώς η μικροομάδα. Ο άνθρωπος γεννιέται, μεγαλώνει, σχετίζεται με ένα πολύ μικρό μέρος των ανθρώπων σε σχέση με το σύνολο της ανθρωπότητας. Είναι απολύτως φυσιολογικό και κατανοητό να αναπτύσσει στενές σχέσεις, πρόσωπο προς πρόσωπο, μαζί τους και σε κρίσιμες στιγμές το ειδικό βάρος αυτών των σχέσεων να είναι απείρως μεγαλύτερο από το βάρος του άγνωστου άλλου. Μήπως το σχήμα του Ράμφου στοχεύει σε κάτι αδιανόητο και άπιαστο; Μήπως, επίσης, το πρότυπο προς το οποίο αλληθωρίζει ο σ. ταιριάζει περισσότερο στον άξενο και μοναχικό ανθρώπινο τύπο των δυτικών αστικών τοπίων, ένα πρότυπο που τα θετικά στοιχεία του υπερκαλύπτονται δυσανάλογα από άλλα αρνητικά και αποκρουστικά;
Σημείο δεύτερο. Σε κάποιο χωρίο του βιβλίου γίνεται λόγος για την ανάγκη του Έλληνα, ο οποίος πάσχει κατά το Ράμφο από έλλειμμα εαυτού, να ανακαλύψει μέσα του το χαμένο εαυτό του και όχι σε αναφορά με την υπάρχουσα ομάδα ( Θρησκεία). Αυτή η αυτοαναφορικότητα, είναι διαπιστωμένο ότι οδήγησε, μαζί με άλλα, το σύγχρονο άνθρωπο στο μετα-νεωτερικό ηθικό, πολιτισμικό και πολιτικό σχετισκισμό. Δόγμα του anything goes! Ο Ράμφος δείχνει να ξεπερνά το σκόπελο συντασσόμενος με το σχήμα του ¨συνταγματικού πατριωτισμού¨ του μετα-εθνικού Χάμπερμας. Με άλλους λόγους εισάγει στο θεωρητικό του δημιούργημα την πειθαρχεία στους νόμους. Ερώτημα: μπορεί να ισχύσει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα τώρα, την εποχή της απονομιμοποίησης; Είναι δυνατό να πειθαρχήσει στο νόμο ( και μάλιστα δίχως βούρδουλα;!;) ένας λαός, στον οποίο διαπιστώνεται εγγενής αντιπάθεια προς το νόμο; Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν γνωρίζει πολύ καλά, ότι οι νόμοι είναι αποτέλεσμα αδιαφανούς διαπάλης ιδιοτελών συμφερόντων και ότι υπάρχουν νόμοι σχεδόν φωτογραφικοί; Πολύ φοβούμαι ότι αυτό είναι μάλλον ακατόρθωτο…Σύμφωνα με το Ράμφο εδώ βρίσκεται και το μεγάλο στοίχημα της σύγχρονης Ελλάδας. Τελικά, ίσως, εκείνος ο απίστευτα ολίγιστος του ¨ αλλάζουμε ή βουλιάζουμε¨ να είχε απόλυτο δίκιο στην αδήριτη ανάγκη αλλαγής. Το μέλλον θα δείξει…