Γεωπολιτική του χάους

H παγκοσμιοποίηση της οικονομίας ανατρέπει τα μέχρι σήμερα δεδομένα. H αγορά και η ελεύθερη επικοινωνία επιβάλλονται ως μοντέλα που καθορίζουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές. O συγγραφέας, διευθυντής της Monde diplomatique ανιχνεύει το καινούριο πλανητικό τοπίο, θέτοντας κρίσιμα ερωτήματα για τα προβλήματα των εθνικιστικών και θρησκευτικών διενέξεων, των διαφορών Bορρά-Nότου, της φτώχειας μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας, της οικολογίας και της ανάπτυξης.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΜΗΤΣΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ







ΚΡΙΤΙΚΗ




Σε ένα πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό «Foreign Affairs» με τον προκλητικό τίτλο «Το πρόβλημα με τη Γαλλία» [«The Trouble with France», Foreign Affairs, Vol. 77 (3), May-June 1998, σελ. 94-104] o Dominique Moisi, αρχισυντάκτης του έγκυρου περιοδικού «Politique Etrangere» και αναπληρωτής διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, υποστηρίζει ότι η Γαλλία είναι, τα τελευταία χρόνια, κακοδιάθετη και μελαγχολική, αβέβαιη για τη θέση της στον νέο μεταδιπολικό κόσμο. «Στην αυγή του 21ου αιώνα» γράφει ο Moisi «η Γαλλία αντιμετωπίζει τέσσερις μεγάλες προκλήσεις, που από κοινού αποτελούν την πηγή της μελαγχολίας της». Η πρώτη είναι η παγκοσμιοποίηση, που θεωρείται υπεύθυνη για τη διάβρωση της γαλλικής κουλτούρας και για τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. Δεν είναι διόλου τυχαίο, γράφει ο Moisi, ότι μια μεγάλη εκδοτική επιτυχία πέρυσι στη Γαλλία ήταν ένας «πικρός φιλιππικός εναντίον των κακών της παγκοσμιοποίησης» με τον τίτλο Η Οικονομική Φρίκη. (Το βιβλίο της Βιβιάν Φορεστέρ Η Οικονομική Φρίκη έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη). Η δεύτερη πρόκληση είναι η μονοπολική φύση του διεθνούς συστήματος, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τον πρώτο λόγο και τις οποίες η κάποτε περήφανη Γαλλία είναι αναγκασμένη να ακολουθεί. Η τρίτη είναι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, που θεωρείται ότι απειλεί να πνίξει τη φωνή της Γαλλίας. Και η τέταρτη πρόκληση είναι η ίδια η Γαλλία. Η χώρα πρέπει να ξεπεράσει τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές και πολιτισμικές αδυναμίες της για να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις άλλες τρεις προκλήσεις.

Ο Ιγνάσιο Ραμονέ είναι διευθυντής του «Monde Diplomatique», ενός μηνιαίου εντύπου με το οποίο πολλοί Ευρωπαίοι, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού αναγνωστικού κοινού, είναι εξοικειωμένοι. Η Γεωπολιτική του Χάους είναι ένα βιβλίο που εξετάζει το καινούργιο πλανητικό τοπίο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Ο συγγραφέας θίγει σημαντικά ζητήματα όπως οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στην εξουσία του εθνικού κράτους, η άνοδος των εθνικισμών, η διεύρυνση του χάσματος Βορρά-Νότου και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ο Ραμονέ τονίζει τους κινδύνους από την εμφάνιση των χρηματιστηριακών κερδοσκόπων και τη δημιουργία μιας «καζινοοικονομίας» που συχνά δεν έχει καμία σχέση με την πραγματική οικονομία. Επίσης γράφει για την τραγική ανισότητα που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κόσμο με το πιο πλούσιο ένα πέμπτο του πληθυσμού να διαθέτει το 80% των πόρων και το πιο φτωχό ένα πέμπτο να διαθέτει μόλις το 0,5%. Ακόμη, ο Ραμονέ επισημαίνει με διαύγεια πολλά από τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπως η αντιφατική σχέση οικονομικής φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού. Γράφει:

«Οταν κοινωνίες που βγαίνουν από αυταρχικά καθεστώτα θέλουν να εγκαθιδρύσουν τη δημοκρατία, η βάναυση επιβολή φιλελεύθερων πολιτικών θέτει σε κίνδυνο αυτά τα σχέδια. Οι πολίτες αισθάνονται ξαφνικά εγκαταλελειμμένοι από το κράτος. Σε τι χρησιμεύει η δημοκρατία, αναρωτιούνται, αν δεν προσφέρει προστασία απέναντι σε αυτή την πρωτοφανή εγκατάλειψη; Αν δεν επιφέρει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα βελτιώσεις στις υλικές συνθήκες ζωής;». (σελ. 139)

Εν τούτοις και παρά τις συχνά ορθές επισημάνσεις του το κείμενο του Ραμονέ θυμίζει ορισμένες φορές περισσότερο πολιτικό μανιφέστο και λιγότερο σοβαρή πολιτική ανάλυση. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ­ όπως άλλωστε επισημαίνουν και οι επιμελητές στο οπισθόφυλλο ­ ένα κασσανδρικό ύφος ανάλογο μ' εκείνο του βιβλίου Η Οικονομική Φρίκη, ένα ύφος που χαρακτηρίζεται από μια συναισθηματική επιθετικότητα εναντίον των υπερμάχων της ελεύθερης αγοράς και από έναν έντονο αντιαμερικανισμό:

«(...)Οι ΗΠΑ όλο και περισσότερο έχουν την τάση να επεμβαίνουν στην πλανητική σκακιέρα (ειδικά στη Μαύρη Αφρική) με βάση τα δικά τους κριτήρια και για την ικανοποίηση των δικών τους συμφερόντων, αδιαφορώντας για τη γνώμη των διεθνών οργανισμών, όπως του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. (...) Στη νέα τους τάση προς ηγεμόνευση, οι ΗΠΑ φθάνουν ακόμη, όπως στην περίπτωση του νόμου Χελμς-Μπάρτον που επιτείνει το εμπάργκο κατά της Κούβας, να ζητούν να εφαρμόζεται η αμερικανική νομοθεσία και εκτός συνόρων». (σελ. 50-51)

Οι πρόσφατες αντιθέσεις ανάμεσα στη Γαλλία και τις ΗΠΑ στον ΟΗΕ (για το πρόσωπο του νέου Γενικού Γραμματέα) και στο ΝΑΤΟ (για τη θέση του επικεφαλής της Νότιας Διοίκησης) αλλά και η πτώση των φιλικών προς τη Γαλλία καθεστώτων στη Ρουάντα και στο Ζαΐρ που αποδόθηκαν από το Παρίσι σε κάποια «αμερικανική συνωμοσία» δεν είναι παρά αποδείξεις ότι ο γκωλικός αντιαμερικανισμός δεν είναι ένα φαινόμενο του παρελθόντος. Αναμφίβολα Η Γεωπολιτική του Χάους είναι ένα πολύ «γαλλικό» βιβλίο.

Βαθιά πίσω από την επιχειρηματολογία του Ραμονέ κρύβεται η ανησυχία για τις αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στη γαλλική ταυτότητα. «Η αγορά χωρίς σύνορα και η παγκοσμιότητα» σημειώνει ο συγγραφέας «(...) θέλουν να επιβάλουν παντού τους ίδιους κανόνες παραγωγής και τον ίδιο τρόπο ζωής» (σελ. 110). Και ο κυρίαρχος νέος παγκόσμιος τρόπος ζωής δεν είναι ο γαλλικός αλλά ο αγγλοσαξονικός. Θεωρώντας ότι η εξέλιξη του Internet δημιουργεί μια νέα ανισότητα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών, σε πληροφορίες, ο συγγραφέας δεν μπορεί να κρύψει την πικρία του για το ότι το 60% των υπολογιστών που ήταν συνδεδεμένοι με το Internet το 1995 ανήκαν σε Αμερικανούς και για το ότι η γλώσσα που κυριαρχεί στον Κυβερνοχώρο είναι τα αγγλικά (σελ. 166). Εν τούτοις ο Ραμονέ δεν καταφέρνει να καλύψει τις κρίσιμες αντιφάσεις της γαλλικής ταυτότητας. Στη σελίδα 110 γράφει ότι «ιστορικά, ο σύγχρονος εθνικισμός έκανε την εμφάνισή του τον 19ο αιώνα στη Γερμανία, σε αντιπαράθεση με το παγκόσμιο πρόταγμα της Γαλλικής Επανάστασης». Αλλά, στη σελίδα 119, ο συγγραφέας αυτοαναιρείται γράφοντας ότι «ο εθνικισμός αποτελεί το ισχυρότερο πολιτικό αίσθημα στην Ευρώπη από το 1789».

Σε γενικές πάντως γραμμές και παρά τις αδυναμίες του, η Γεωπολιτική του Χάους εξετάζει πολλά σημαντικά ζητήματα και ορθά επισημαίνει πολλές από τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα. Η ανάγνωση του βιβλίου είναι εύκολη και ευχάριστη. Το επίμετρο του Μιχάλη Μητσού που συνοδεύει το κείμενο του γάλλου συγγραφέα είναι χρήσιμο. Σωστά τονίζει ότι το κεντρικό μήνυμα του Ραμονέ είναι η αντιμετώπιση της σύγχρονης πραγματικότητας με μια φιλοσοφία που θα αντανακλά τα λόγια του Ρεημόν Κενώ: «Στόχος κάθε κοινωνικού μετασχηματισμού είναι η ευημερία των ατόμων και όχι η εφαρμογή αναπόδραστων οικονομικών νόμων».





Αστέρης Χουλιάρας

ΤΟ ΒΗΜΑ, 27-09-1998