Πόλεμοι του 21ου αιώνα

Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση του πλανήτη στο ξεκίνημα τούτης της χιλιετίας; Ο Ιγνάσιο Ραμονέ αναλύει τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα (παγκοσμιοποίηση, οικουμενική ηγεμονία των ΗΠΑ), με αφορμή μερικά γεγονότα που σημάδεψαν το γύρισμα του αιώνα, από τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας ώς την 11η Σεπτεμβρίου. Τροφοδοτημένοι με το εύφλεκτο υλικό καινοφανών συνθηκών (όπως η υποβάθμιση του κράτους προς όφελος ποικίλων «δικτύων») αλλά και κληροδοτημένων από παλιά προβλημάτων (όπως το «αιώνιο» μεσανατολικό ζήτημα), οι πόλεμοι του 21ου αιώνα θα έχουν καινούργια μορφή (π.χ. υπερτρομοκρατία, εκστρατείες τιμωρίας σε βάρος ολόκληρων χωρών, πρόκληση οικονομικής-κοινωνικής κατάρρευσης). Σε σύνδεση με τις γεωπολιτικές συγκυρίες, αλλά με συνέπειες που τις υπερβαίνουν, οι ολοένα εντεινόμενες ανισορροπίες του οικοσυστήματος και το πρόσφατο άλμα προς το άγνωστο της βιοτεχνολογίας φαίνεται να θέτουν σε κίνδυνο την ταυτότητα, η ακόμα και την επιβίωση, της ανθρωπότητας. Σ' αυτό το ζοφερό τοπίο, όπου νέοι φόβοι πανικοβάλλουν τους ανθρώπους και νέες απειλές σφυρίζουν πάνω απ' τα κεφάλια τους, ο Ραμονέ δεν αρκείται στο μοιρολατρικό στοχασμό: υποδεικνύει το σκίρτημα της ελπίδας στα νέα κινήματα των πολιτών, τα οποία δεν μπορούμε πια να ονομάζουμε περιθωριακά.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Όταν διαβάζεις ένα κείμενο του οποίου το πνεύμα, την όλη προσέγγιση, προσυπογράφεις, πώς γίνεται να διαφωνείς; Το ερώτημα αυτό με απασχολεί κατά καιρούς και μου ετέθη και πάλι, καθώς κάθομαι να γράψω για το πρόσφατο βιβλίο του Ι. Ραμονέ, διευθυντή τής Μonde Diplomatique: ενός γαλλικού εντύπου που αποτελεί εστία αντίστασης στα σημερινά κέντρα ιδεολογικής και πολιτικο-οικονομικής κυριαρχίας.

Συνεχίζοντας στα αχνάρια προηγούμενων βιβλίων του («Γεωπολιτική του χάους», Εκδ. Πόλις, 1998), ο συγγραφέας κάνει μια επισκόπηση της σημερινής κατάστασης των πραγμάτων στον πλανήτη. Εικόνα ζοφερή. Υπογραμμίζει την τεράστια ισχύ των ΗΠΑ που έχουν γίνει μια υπερδύναμη δίχως αντίπαλο δέος και τον παραγκωνισμό του ΟΗΕ ως κέντρου και φορέα διεθνούς νομιμότητας. Η διαδικασία αυτή, την οποία πιστοποιούμε στις μέρες μας, έχει αρχίσει νωρίτερα: ήδη, όπως μας λέει ο Ραμονέ, π.χ. στην περίπτωση των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών στη Γιουγκοσλαβία. Η αρχή τής μη ανάμειξης στο εσωτερικό κυρίαρχων κρατών καταστρατηγούμενη επιλεκτικά στο όνομα ηθικών αξιών, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχει ανοίξει τον ασκό του Αιόλου και οδηγεί στην αυθαιρεσία. Θα μπορούσε αίφνης, διερωτάται ο Ραμονέ, μια φτωχή αφρικανική χώρα να τιμωρήσει τις ΗΠΑ λόγω της καταπάτησης των δικαιωμάτων των μαύρων; Ερώτημα εύστοχο και εύγλωττο...



Παγκοσμιοποίηση



Στο φόντο τού όλου βιβλίου και των σημερινών δεινών της ανθρωπότητας - πάντως ενός πολύ μεγάλου μέρους της - βρίσκεται κατά τον συγγραφέα η «φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση»: Η υπέρμετρη αύξηση της δύναμης της αγοράς και των μεγάλων και γιγαντούμενων επιχειρήσεων πάνω στην κοινωνία και οι τεράστιες ροές χρηματιστικού κερδοσκοπικού κεφαλαίου που απορρυθμίζουν εθνικές οικονομίες - όπως περίτρανα φάνηκε στις πρόσφατες κρίσεις στην Ασία και τη Λατινική Αμερική (βλ. Αργεντινή). Ο Ραμονέ αποδίδει τις οικονομικές αυτές καταστροφές χωρών και πληθυσμών στις αποσταθεροποιητικές δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και στη λειτουργία διεθνών οργανισμών όπως η Διεθνής Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Η εξουσία τέτοιων οργανισμών πάνω στις εκλεγμένες κυβερνήσεις τους θέτει ένα ζήτημα δημοκρατικού ελλείμματος - αλλά το να κατηγορούνται συλλήβδην και αδιαφοροποίητα είναι κατ' εμέ απλουστευτικό.

Ο συγγραφέας απαριθμεί μια σειρά προβλήματα και δράματα, ιδίως στις φτωχές χώρες του Νότου: υπογραμμίζει τον υποσιτισμό εκατομμυρίων ανθρώπων στον Τρίτο Κόσμο, την ανεργία και τη φτώχεια στην Ευρώπη, την τεράστια ανισότητα σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη μάστιγα του ΑΙDS, ιδίως στην υποσαχάρια Αφρική, τις ποικίλες περιβαλλοντικές καταστροφές, τους κινδύνους από τη βιοτεχνολογία, την εμπορευματοποίηση των γονιδίων και την κλωνοποίηση.

Ένα μέρος του βιβλίου ασχολείται με τους πολέμους του 21ου αιώνα (που είναι και ο τίτλος), με ιδιαίτερη έμφαση στη Μέση Ανατολή και στην Ισραηλινο-Παλαιστινιακή διένεξη: Ο Ραμονέ αναφέρει πόσο κοντά τα δύο μέρη ήρθαν σε μια επίτευξη ειρήνης, διαδικασία που εντέλει δυναμιτίστηκε και τονίζει τη σταθερή μεροληψία των ΗΠΑ αλλά και ενός μέρους της διανόησης υπέρ του Ισραήλ (δύο μέτρα και δύο σταθμά). Συγχρόνως, διαφοροποιείται από διανοουμένους όπως ο Γκαρωντί που αμφισβητούν το ίδιο το Ολοκαύτωμα και υπογραμμίζει ότι η τραγωδία των Εβραίων δεν δίνει άφεση στον σιωνισμό για το κακό που προξένησε στους Παλαιστίνιους - όπως λ.χ. οι σφαγές του 1948, που αναγνωρίστηκαν σε αποκαλυπτικά ντοκιμαντέρ της ισραηλινής τηλεόρασης. Αναφέρεται επίσης στο Ιράν και στην εκσυγχρονιστική «επανάσταση μέσα στην επανάσταση» που επιχειρείται στη μεγάλη αυτή χώρα, όπου μέρος του κλήρου φοβάται μήπως το ίδιο το Ισλάμ χρεωθεί τη διαφθορά και αντιδημοτικότητα του καθεστώτος. Τέλος, ως προς την 11η Σεπτεμβρίου, (που είναι και η ημερομηνία του αιματηρού αμερικανοκίνητου πραξικοπήματος στη Χιλή το 1973), ο συγγραφέας θεωρεί ότι έχουμε να κάνουμε με ένα νέο είδος πολέμου, δυσανάλογου και παράξενου, μεταξύ μιας αυτοκρατορίας και ενός ανθρώπου/ανθρώπινου δικτύου. Στο πλαίσιο αυτό, τονίζεται ο επίφοβος ρόλος του γειτονικού Πακιστάν - ισλαμικής χώρας με αυταρχικό καθεστώς που κατέχει πυρηνικά όπλα, αλλά και η άνοδος ενός νέου Μακαρθισμού στις ΗΠΑ.



Χιλιοειπωμένα



Ο συγγραφέας διερευνά την ιστορικότητα, σχετικότητα και ασάφεια του όρου «τρομοκρατία» που έχει μπει για τα καλά στο λεξιλόγιο των διεθνών σχέσεων. Καλά όλα αυτά, αν και εν πολλοίς χιλιοειπωμένα. Ο δε Ραμονέ δεν διστάζει να επαναλαμβάνεται (λ.χ. στα περιβαλλοντικά ή διατροφικά προβλήματα του πλανήτη) μέσα στο ίδιο του το βιβλίο, που σε ορισμένα σημεία δίνει εντύπωση πλίνθων και κεράμων... Η προχειρότητα είναι ιδιαίτερα έκδηλη σε συγκεκριμένα σημεία: αποφαίνεται πως η σοσιαλδημοκρατία κέρδισε την πνευματική μάχη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (σελ. 51) ή, ακόμα χειρότερα, ότι η Χριστιανοδημοκρατία έχει διαλυθεί στη Γερμανία (σελ. 42).

Το βιαστικά γραμμένο βιβλίο τελειώνει με την κραυγή «φτάνει πια!». Αλλά θα περίμενε κανείς πιο συγκεκριμένες προτάσεις, πέρα από την αναφορά στο συμπαθές διεθνές εργαστήριο του Πόρτο Αλέγκρε, κυρίως δε περισσότερη συνεκτικότητα. Η επανατοποθέτηση της κοινωνίας (και της Αριστεράς) στο κέντρο του πολιτικού γίγνεσθαι χρειάζεται λιγότερες καταγγελίες και περισσότερη μελέτη.



ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ

ΤΑ ΝΕΑ, 12-04-2003