0
Your Καλαθι
Το ζευγάρωμα
Περιγραφή
ΕΚΕΙΝΗ: μια νεαρή ανθρωπολόγος, σε κρίσιμη φάση της ζωής της, αποφασίζει να αφιερωθεί στην κατάκτηση ενός διάσημου και ιδιαίτερα προικισμένου άντρα. ΕΚΕΙΝΟΣ: ένας καλοδιατηρημένος σαραντάρης, ουτοπιστής κατ? επάγγελμα, αγωνίζεται να μείνει όσο μακρύτερα γίνεται από τον πολιτισμό. ΤΟΠΟΣ και ΧΡΟΝΟΣ: Μποτσουάνα στη δεκαετία του ΄80. Μία χώρα αναζητεί την ταυτότητά της μέσα από σχέδια, όνειρα, φιλοδοξίες και συνωμοσίες λευκών και μαύρων, εκπατρισμένων τυχοδιωκτών, ντόπιων επαναστατών κι ενός λαού που βρίσκει παρηγοριά μόνο στα παραμύθια των μάγων του. Ένα από τα πιο επεισοδιακά ζευγαρώματα στη σύγχρονη λογοτεχνία, μια φιλόδοξη κωμωδία ηθών με ήρωες δύο Αμερικανούς στον Τρίτο Κόσμο ή αλλιώς η γεωπολιτική του έρωτα.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Η γνωστή στο ελληνικό κοινό εκδοτική άμιλλα των τελευταίων ετών έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάδειξη της πιο πρόσφατης ξένης (κυρίως αγγλόφωνης) λογοτεχνικής παραγωγής. Ετσι είναι απορίας άξιον πώς διέφυγε της προσοχής των εκδοτών επί τουλάχιστον οκτώ χρόνια η παρουσίαση του εντελώς πρωτότυπου και βραβευμένου με το εθνικό βραβείο βιβλίου (National Book Award, 1991) πρώτου μυθιστορήματος του αμερικανού συγγραφέα Νόρμαν Ρας.
Κατά μια έννοια Το ζευγάρωμα αποτελεί απάντηση στη γυναικεία αμερικανική μυθιστοριογραφία της τελευταίας εικοσαετίας. Ο Ρας πλάθει μια πολύπλοκη αλλά αξιόπιστη αφηγήτρια της οποίας απώτερος σκοπός είναι η διερεύνηση του αντρικού ψυχισμού και των συνθηκών που συντελούν στην αρμονική συνεύρεση των δύο φύλων. Ετσι, ένας άντρας συγγραφέας αναλαμβάνει το τολμηρό εγχείρημα να υποδυθεί μια γυναικεία φωνή, η οποία με τη σειρά της επιχειρεί τη χαρτογράφηση του αντρικού εγώ. Η 32χρονη αφηγήτρια η οποία παραμένει ανώνυμη σε όλη την έκταση του ογκώδους κειμένου της βρίσκεται στην Γκαμπορόνε, πρωτεύουσα της Μποτσουάνα τις αρχές της δεκαετίας του 1980 με σκοπό την ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής της στην ανθρωπολογία. Απογοητευμένη από την έρευνά της, μόνη, και μη έχοντας κανέναν να την περιμένει στην Αμερική καταλαμβάνεται από την αίσθηση μιας επερχόμενης «συγκεχυμένης αλλά μείζονος εμπειρίας». Υιοθετεί κατά κάποιο τρόπο τη συνήθη στάση των απερχόμενων εκπατρισμένων λευκών που επιδίδονται στην άπληστη συλλογή εμπειριών και αναμνηστικών αντικειμένων λίγο πριν από την αναχώρησή τους από την Αφρική. Η συνάντησή της με τον χαρισματικό ιδεαλιστή διανοούμενο Νέλσον Ντένουν, ενώ εκείνη βρίσκεται «σεξουαλικά σε εγρήγορση», οδηγεί σε μια κατακλυσμική σχέση, τη λεπτομερή καταγραφή και ερμηνεία της οποίας αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας η αφηγήτρια με το κείμενό της.
Σε αντίθεση με την ίδια, ο Ντένουν όχι μόνο βρίσκεται στο ζενίθ της ακαδημαϊκής καριέρας του, έχοντας διαπρέψει στην οικονομία, στην ανθρωπολογία και στις πολιτικές επιστήμες, αλλά έχει καταφέρει να υλοποιήσει μέρος των ρηξικέλευθων αναπτυξιακών θεωριών του, θέτοντας τις βάσεις για τη δημιουργία μιας αυτόνομης κοινότητας γυναικών στην έρημο Καλαχάρι. Στη μικρή αυτή μητριαρχική «δημοκρατία του ήλιου» η ηρωίδα αποφασίζει να αναζητήσει τον Ντένουν, διασχίζοντας μόνη εκατοντάδες χιλιόμετρα στην έρημο για να αποδείξει ότι διαθέτει τα προσόντα ώστε να καταλάβει τη θέση της συντρόφου και ερωμένης του μυθικού αυτού ατόμου.
Η Νέα Ιερουσαλήμ του Ντένουν, η Τσω, ξεπερνά τις προσδοκίες της ηρωίδας. Φτιαγμένη για τις άπορες και κατατρεγμένες γυναίκες και διοικούμενη από αυτές, η Τσω φαίνεται να έχει πετύχει την πολυπόθητη ισότητα μεταξύ των πολιτών της σε τέτοιο βαθμό που να θυμίζει την «οργανωμένη αθωότητα» του Γουίλιαμ Μπλέικ (αγαπημένου ποιητή του Ντένουν). Αλλά και ο ίδιος ο Ντένουν αποδεικνύεται ο τέλειος σύντροφος: τόσο πολιτικά ορθός ώστε να ταυτίζεται με κάθε αδικούμενη μειονότητα, τόσο εκκεντρικός ώστε να αποζητά μια παύση από την καταδυνάστευση της αφήγησης (στην καθημερινή ζωή, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία, ακόμη και στα όνειρα) και τόσο ειλικρινής ώστε το μοναδικό ψέμα του στη διάρκεια της σχέσης του με την ηρωίδα να είναι ο υπαινιγμός ότι «είχε διαβάσει το Middlemarch αλλά η αλήθεια ήταν ότι είχε διαβάσει μονάχα τα δύο τρίτα ή το μισό». Παρ' όλες όμως τις προσπάθειες αρμονικής συνεύρεσης με τον τέλειο άντρα στην τέλεια κοινότητα, η ηρωίδα βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με το παράδοξο της θέσης της ως φεμινίστριας από τη μια και της γυναικείας νοοτροπίας στην οποία έχει εγκλωβιστεί από την άλλη.
Γεωγραφία, ιστορία, πολιτική επιστήμη, ανθρωπολογία, λογοτεχνία, βιολογία και πλήθος πρακτικών ή ασήμαντων πληροφοριών, όλα αυτά συνυπάρχουν στο φιλόδοξο αυτό μυθοπλαστικό εγχείρημα, αποδεικνύοντας την ευρυμάθεια του συγγραφέα και ταυτόχρονα θέτοντας σε σοβαρή δοκιμασία την εγκυκλοπαιδική μόρφωση του αναγνώστη. Ωστόσο η σχολαστική παράθεση στοιχείων σχετικά με την οικονομική λειτουργία και κοινωνική διάρθρωση της Τσω, τις σχέσεις πολιτών και πολιτικής εξουσίας, καθώς και την οργανική σύνδεση του Ντένουν με το «δημιούργημά» του δεν καταπονεί τον αναγνώστη, καθώς η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο διατηρεί τον προσωπικό εξομολογητικό χαρακτήρα της, διανθισμένη συχνά από ειρωνικά σχόλια, υφολογικές εναλλαγές, πολυγλωσσικές αναφορές, ιδιωματισμούς, λεκτικά παιχνίδια και νεολογισμούς. Δεν απουσιάζει βεβαίως η διαρκής αποδοκιμασία των διάφορων ιμπεριαλιστικών μεθόδων που οι λευκοί επινοούν για την εκμετάλλευση των αφρικανικών χωρών προς ίδιον όφελος. Επίσης η αφηγήτρια δεν παραλείπει να επικρίνει την εξίσου ιμπεριαλιστική στάση του Ντένουν, ο οποίος καλλιεργεί την ιδεολογία του οικονομικού και κοινωνικού προστατευτισμού προκειμένου να «σώσει» την Τσω από ιδεατούς εχθρούς ή από αληθινούς κινδύνους.
Το ζευγάρωμα όμως δεν είναι ανθρωπολογική πραγματεία. Επάνω από όλα παραμένει ένα ερωτικό μυθιστόρημα, μια ιστορία αγάπης, η οποία παρά τη φεμινιστική επίφασή της εμπεριέχει ηθελημένα αρκετά στοιχεία από τη δομή ενός ρομάτζου Αρλεκιν. Υιοθετώντας αρχικά τον ρόλο του κατακτητή που παραδοσιακά ανήκει στον άντρα, η αφηγήτρια επιχειρεί την πλήρη και απόλυτη γνωριμία της με οτιδήποτε συνιστά, σχετίζεται και αποτελεί την προσωπικότητα του Ντένουν. Ψάχνει το παρελθόν του, αναζητά οικογενειακές επιδράσεις, μελετά τις ιδέες του, τις ιστορίες του, τα αστεία του, τις σωματικές λειτουργίες του, αναλύει τις εκλογικεύσεις του, φανερώνει τις αυταπάτες του, για να ανακαλύψει στο τέλος τη μοιραία πολυπλοκότητα στις σχέσεις εξουσίας άντρα και γυναίκας. Αλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές όπου η ηρωίδα μάς παρασύρει σε άσκοπες αφηγηματικές περιπλανήσεις σε σημείο που και η ίδια νιώθει ότι η ιστορία της μοιάζει με «τον χάρτη στο διήγημα του Μπόρχες που το μέγεθός του ήταν όσο και η χώρα που απεικόνιζε». Τέλος, με δεδομένη την απορρόφηση της αφηγήτριας από τον εαυτό της και τον Ντένουν, ένα μειονέκτημα του βιβλίου είναι η ελλιπής ανάπτυξη των δευτερευόντων χαρακτήρων στην Τσω, μερικοί από τους οποίους αρχικά υπόσχονται μια δυναμική παρουσία στην εξέλιξη του μυθιστορήματος αλλά για κάποιο λόγο ποτέ δεν αναπτύσσονται ουσιαστικά.
Η επαρκής απόδοση στα ελληνικά ενός γλωσσομορφικά τόσο απαιτητικού βιβλίου όσο Το ζευγάρωμα θα αποτελούσε πραγματικό μεταφραστικό άθλο. Από την ελληνική έκδοση δεν απουσιάζει μόνο το γλωσσάριο με σετσουάνα όρους και αφρικανικές φράσεις που συνοδεύει την αγγλική έκδοση. Η σχεδόν κυριολεκτική μετάφραση αφαιρεί από το κείμενο τη γλωσσική πολυπλοκότητα αποτέλεσμα των λατινισμών, των αρχαϊσμών, των νεολογισμών και των σπάνιων λέξεων που κάνουν ακόμη και τον αναγνώστη της πρωτότυπης έκδοσης να υποψιάζεται πληθώρα τυπογραφικών λαθών ή τον παραπέμπουν στην ευεργετική χρήση ερμηνευτικού λεξικού. Το πλούσιο εκλεκτικό λεξιλόγιο των πρωταγωνιστών είναι άλλωστε πλήρως συνυφασμένο με την προσωπικότητά τους και δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις αγαπημένες τους ενασχολήσεις είναι η ανεύρεση λέξεων και η συμπλήρωση κενών στο λεξικό. Παρά τις ελλιπείς και κατά τόπους απλουστευμένες μεταφραστικές επιλογές του κ. Μακρόπουλου αποτελεί ευτυχές γεγονός ότι το σημαντικό αυτό βιβλίο διατίθεται επιτέλους στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από τις εκδόσεις Οδυσσέας.
Ντόρα Τσιμπούκη
ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-08-1999
ΚΡΙΤΙΚΗ
Η γνωστή στο ελληνικό κοινό εκδοτική άμιλλα των τελευταίων ετών έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάδειξη της πιο πρόσφατης ξένης (κυρίως αγγλόφωνης) λογοτεχνικής παραγωγής. Ετσι είναι απορίας άξιον πώς διέφυγε της προσοχής των εκδοτών επί τουλάχιστον οκτώ χρόνια η παρουσίαση του εντελώς πρωτότυπου και βραβευμένου με το εθνικό βραβείο βιβλίου (National Book Award, 1991) πρώτου μυθιστορήματος του αμερικανού συγγραφέα Νόρμαν Ρας.
Κατά μια έννοια Το ζευγάρωμα αποτελεί απάντηση στη γυναικεία αμερικανική μυθιστοριογραφία της τελευταίας εικοσαετίας. Ο Ρας πλάθει μια πολύπλοκη αλλά αξιόπιστη αφηγήτρια της οποίας απώτερος σκοπός είναι η διερεύνηση του αντρικού ψυχισμού και των συνθηκών που συντελούν στην αρμονική συνεύρεση των δύο φύλων. Ετσι, ένας άντρας συγγραφέας αναλαμβάνει το τολμηρό εγχείρημα να υποδυθεί μια γυναικεία φωνή, η οποία με τη σειρά της επιχειρεί τη χαρτογράφηση του αντρικού εγώ. Η 32χρονη αφηγήτρια η οποία παραμένει ανώνυμη σε όλη την έκταση του ογκώδους κειμένου της βρίσκεται στην Γκαμπορόνε, πρωτεύουσα της Μποτσουάνα τις αρχές της δεκαετίας του 1980 με σκοπό την ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής της στην ανθρωπολογία. Απογοητευμένη από την έρευνά της, μόνη, και μη έχοντας κανέναν να την περιμένει στην Αμερική καταλαμβάνεται από την αίσθηση μιας επερχόμενης «συγκεχυμένης αλλά μείζονος εμπειρίας». Υιοθετεί κατά κάποιο τρόπο τη συνήθη στάση των απερχόμενων εκπατρισμένων λευκών που επιδίδονται στην άπληστη συλλογή εμπειριών και αναμνηστικών αντικειμένων λίγο πριν από την αναχώρησή τους από την Αφρική. Η συνάντησή της με τον χαρισματικό ιδεαλιστή διανοούμενο Νέλσον Ντένουν, ενώ εκείνη βρίσκεται «σεξουαλικά σε εγρήγορση», οδηγεί σε μια κατακλυσμική σχέση, τη λεπτομερή καταγραφή και ερμηνεία της οποίας αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας η αφηγήτρια με το κείμενό της.
Σε αντίθεση με την ίδια, ο Ντένουν όχι μόνο βρίσκεται στο ζενίθ της ακαδημαϊκής καριέρας του, έχοντας διαπρέψει στην οικονομία, στην ανθρωπολογία και στις πολιτικές επιστήμες, αλλά έχει καταφέρει να υλοποιήσει μέρος των ρηξικέλευθων αναπτυξιακών θεωριών του, θέτοντας τις βάσεις για τη δημιουργία μιας αυτόνομης κοινότητας γυναικών στην έρημο Καλαχάρι. Στη μικρή αυτή μητριαρχική «δημοκρατία του ήλιου» η ηρωίδα αποφασίζει να αναζητήσει τον Ντένουν, διασχίζοντας μόνη εκατοντάδες χιλιόμετρα στην έρημο για να αποδείξει ότι διαθέτει τα προσόντα ώστε να καταλάβει τη θέση της συντρόφου και ερωμένης του μυθικού αυτού ατόμου.
Η Νέα Ιερουσαλήμ του Ντένουν, η Τσω, ξεπερνά τις προσδοκίες της ηρωίδας. Φτιαγμένη για τις άπορες και κατατρεγμένες γυναίκες και διοικούμενη από αυτές, η Τσω φαίνεται να έχει πετύχει την πολυπόθητη ισότητα μεταξύ των πολιτών της σε τέτοιο βαθμό που να θυμίζει την «οργανωμένη αθωότητα» του Γουίλιαμ Μπλέικ (αγαπημένου ποιητή του Ντένουν). Αλλά και ο ίδιος ο Ντένουν αποδεικνύεται ο τέλειος σύντροφος: τόσο πολιτικά ορθός ώστε να ταυτίζεται με κάθε αδικούμενη μειονότητα, τόσο εκκεντρικός ώστε να αποζητά μια παύση από την καταδυνάστευση της αφήγησης (στην καθημερινή ζωή, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία, ακόμη και στα όνειρα) και τόσο ειλικρινής ώστε το μοναδικό ψέμα του στη διάρκεια της σχέσης του με την ηρωίδα να είναι ο υπαινιγμός ότι «είχε διαβάσει το Middlemarch αλλά η αλήθεια ήταν ότι είχε διαβάσει μονάχα τα δύο τρίτα ή το μισό». Παρ' όλες όμως τις προσπάθειες αρμονικής συνεύρεσης με τον τέλειο άντρα στην τέλεια κοινότητα, η ηρωίδα βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με το παράδοξο της θέσης της ως φεμινίστριας από τη μια και της γυναικείας νοοτροπίας στην οποία έχει εγκλωβιστεί από την άλλη.
Γεωγραφία, ιστορία, πολιτική επιστήμη, ανθρωπολογία, λογοτεχνία, βιολογία και πλήθος πρακτικών ή ασήμαντων πληροφοριών, όλα αυτά συνυπάρχουν στο φιλόδοξο αυτό μυθοπλαστικό εγχείρημα, αποδεικνύοντας την ευρυμάθεια του συγγραφέα και ταυτόχρονα θέτοντας σε σοβαρή δοκιμασία την εγκυκλοπαιδική μόρφωση του αναγνώστη. Ωστόσο η σχολαστική παράθεση στοιχείων σχετικά με την οικονομική λειτουργία και κοινωνική διάρθρωση της Τσω, τις σχέσεις πολιτών και πολιτικής εξουσίας, καθώς και την οργανική σύνδεση του Ντένουν με το «δημιούργημά» του δεν καταπονεί τον αναγνώστη, καθώς η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο διατηρεί τον προσωπικό εξομολογητικό χαρακτήρα της, διανθισμένη συχνά από ειρωνικά σχόλια, υφολογικές εναλλαγές, πολυγλωσσικές αναφορές, ιδιωματισμούς, λεκτικά παιχνίδια και νεολογισμούς. Δεν απουσιάζει βεβαίως η διαρκής αποδοκιμασία των διάφορων ιμπεριαλιστικών μεθόδων που οι λευκοί επινοούν για την εκμετάλλευση των αφρικανικών χωρών προς ίδιον όφελος. Επίσης η αφηγήτρια δεν παραλείπει να επικρίνει την εξίσου ιμπεριαλιστική στάση του Ντένουν, ο οποίος καλλιεργεί την ιδεολογία του οικονομικού και κοινωνικού προστατευτισμού προκειμένου να «σώσει» την Τσω από ιδεατούς εχθρούς ή από αληθινούς κινδύνους.
Το ζευγάρωμα όμως δεν είναι ανθρωπολογική πραγματεία. Επάνω από όλα παραμένει ένα ερωτικό μυθιστόρημα, μια ιστορία αγάπης, η οποία παρά τη φεμινιστική επίφασή της εμπεριέχει ηθελημένα αρκετά στοιχεία από τη δομή ενός ρομάτζου Αρλεκιν. Υιοθετώντας αρχικά τον ρόλο του κατακτητή που παραδοσιακά ανήκει στον άντρα, η αφηγήτρια επιχειρεί την πλήρη και απόλυτη γνωριμία της με οτιδήποτε συνιστά, σχετίζεται και αποτελεί την προσωπικότητα του Ντένουν. Ψάχνει το παρελθόν του, αναζητά οικογενειακές επιδράσεις, μελετά τις ιδέες του, τις ιστορίες του, τα αστεία του, τις σωματικές λειτουργίες του, αναλύει τις εκλογικεύσεις του, φανερώνει τις αυταπάτες του, για να ανακαλύψει στο τέλος τη μοιραία πολυπλοκότητα στις σχέσεις εξουσίας άντρα και γυναίκας. Αλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές όπου η ηρωίδα μάς παρασύρει σε άσκοπες αφηγηματικές περιπλανήσεις σε σημείο που και η ίδια νιώθει ότι η ιστορία της μοιάζει με «τον χάρτη στο διήγημα του Μπόρχες που το μέγεθός του ήταν όσο και η χώρα που απεικόνιζε». Τέλος, με δεδομένη την απορρόφηση της αφηγήτριας από τον εαυτό της και τον Ντένουν, ένα μειονέκτημα του βιβλίου είναι η ελλιπής ανάπτυξη των δευτερευόντων χαρακτήρων στην Τσω, μερικοί από τους οποίους αρχικά υπόσχονται μια δυναμική παρουσία στην εξέλιξη του μυθιστορήματος αλλά για κάποιο λόγο ποτέ δεν αναπτύσσονται ουσιαστικά.
Η επαρκής απόδοση στα ελληνικά ενός γλωσσομορφικά τόσο απαιτητικού βιβλίου όσο Το ζευγάρωμα θα αποτελούσε πραγματικό μεταφραστικό άθλο. Από την ελληνική έκδοση δεν απουσιάζει μόνο το γλωσσάριο με σετσουάνα όρους και αφρικανικές φράσεις που συνοδεύει την αγγλική έκδοση. Η σχεδόν κυριολεκτική μετάφραση αφαιρεί από το κείμενο τη γλωσσική πολυπλοκότητα αποτέλεσμα των λατινισμών, των αρχαϊσμών, των νεολογισμών και των σπάνιων λέξεων που κάνουν ακόμη και τον αναγνώστη της πρωτότυπης έκδοσης να υποψιάζεται πληθώρα τυπογραφικών λαθών ή τον παραπέμπουν στην ευεργετική χρήση ερμηνευτικού λεξικού. Το πλούσιο εκλεκτικό λεξιλόγιο των πρωταγωνιστών είναι άλλωστε πλήρως συνυφασμένο με την προσωπικότητά τους και δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις αγαπημένες τους ενασχολήσεις είναι η ανεύρεση λέξεων και η συμπλήρωση κενών στο λεξικό. Παρά τις ελλιπείς και κατά τόπους απλουστευμένες μεταφραστικές επιλογές του κ. Μακρόπουλου αποτελεί ευτυχές γεγονός ότι το σημαντικό αυτό βιβλίο διατίθεται επιτέλους στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από τις εκδόσεις Οδυσσέας.
Ντόρα Τσιμπούκη
ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-08-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
