Οι Ταλιμπάν, το Ισλάμ, τα πετρέλαια και το νέο μεγάλο παιχνίδι στην Κεντρική Ασία

[...]
Η γεωστρατικής σημασίας εξάπλωση των Ταλιμπάν έχει ήδη δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στη Ρωσία και στην Κεντρική Ασία. Οι Ταλιμπάν έχουν γίνει ο σημαντικότερος παίκτης στο νέο «Μεγάλο Παιχνίδι» -μετά τη βρετανορωσική σύγκρουση στην περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα- στο οποίο συμπεριλαμβάνονται ο ανταγωνισμός μεταξύ των δυτικών εταιριών πετρελαίου, οι πολιτικοί χειρισμοί του Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, καθώς επίσης και η μυστική δράση της CIA. Το τίμημα; Η πρόσβαση στις καινούργιες πετρελαιοφόρες περιοχές και η δημιουργία οδών ελεύθερης διέλευσης (τράνζιτ) των αγωγών πετρελαίου, και, φυσικά, το εμπόριο των ναρκωτικών. Ο Αχμέντ Ρασίντ, που κάνει ρεπορτάζ για το Αφγανιστάν από το 1979, είναι από τους ελάχιστους δημοσιογράφους διεθνούς εμβέλειας που έχει πάρει συνεντεύξεις από τους ηγέτες των Ταλιμπάν. Το παρόν βιβλίο ρίχνει καινούργιο φως σε ένα σκοτεινό κίνημα που απειλεί σοβαρά την παγκόσμια ειρήνη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Λίγοι γνωρίζουν τόσο καλά το Αφγανιστάν όσο ο πακιστανός δημοσιογράφος Αχμέντ Ρασίντ. Το βιβλίο του Οι Ταλιμπάν, που πρωτοεκδόθηκε το 2000 και ανατυπώθηκε το 2001, πριν από τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, αποτελεί το προϊόν μιας 20χρονης συστηματικής μελέτης της ταλαίπωρης αυτής χώρας που ήλθε ξαφνικά στο επίκεντρο της διεθνούς επικαιρότητας μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα κατά των ΗΠΑ και τις αμερικανικές πολεμικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν. Ο συγγραφέας περιγράφει την πορεία των Ταλιμπάν από το 1994, όταν έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην πολιτική σκηνή του Αφγανιστάν με την κατάληψη της Κανταχάρ και το καθεστώς τρόμου που επέβαλαν σε έναν πληθυσμό ο οποίος είχε εξαντληθεί από τον δεκαετή πόλεμο κατά των σοβιετικών εισβολέων. Ταυτόχρονα όμως ο συγγραφέας αναλύει τις εξελίξεις στο γειτονικό Πακιστάν, που αποτέλεσε το κύριο στήριγμα των Ταλιμπάν. Εξηγεί επίσης τα εθνικά και θρησκευτικά μίση και τις επεμβάσεις των γειτονικών κρατών, που, φοβούμενα μήπως ο ισλαμικός φανατισμός επεκταθεί και στο έδαφός τους, προσεταιρίσθηκαν τη μία ή την άλλη φατρία του Αφγανιστάν. Περιγράφει την επιρροή των αράβων ισλαμιστών υπό τον σαουδάραβα πολυεκατομμυριούχο Μπιν Λάντεν και το εμπόριο ηρωίνης που χρηματοδότησε τους πολέμους όλων. Τέλος, ξεδιπλώνει τον μίτο της μεταφοράς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Κασπίας προς την Ασία και την Ευρώπη και τη διαμάχη, ανοιχτή και κρυφή, της Αμερικής και της Ρωσίας για την επιρροή στην Κεντρική Ασία.

Ο λαός πίστεψε αρχικά στις υποσχέσεις των Ταλιμπάν ότι θα εξάγνιζαν τη χώρα από τη διαφθορά, θα επέβαλαν την τάξη και θα εγκαθίδρυαν την ιδανική ισλαμική κοινωνία. Γρήγορα όμως το ενδιαφέρον τους εξαντλήθηκε στην εγκαθίδρυση ενός μυστικοπαθούς, συγκεντρωτικού και απολυταρχικού καθεστώτος τρόμου. Η επιβολή διά της βίας του πουριτανικού Ισλάμ του 7ου αιώνα μ.Χ. συνοδευόταν από δημόσιες εκτελέσεις και απαγχονισμούς στο στάδιο της Καμπούλ, το κλείσιμο των σχολείων για τα κορίτσια και την απαγόρευση εργασίας για τις γυναίκες, της μουσικής, της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, ακόμη και των χαρταετών. Οι περισσότερες γυναίκες κατάντησαν ζητιάνες, εκλιπαρώντας την επισιτιστική βοήθεια του ΟΗΕ και των ανθρωπιστικών οργανώσεων για να επιζήσουν. Το 70% των παιδιών είχαν χάσει στον εικοσαετή πόλεμο τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειάς τους και από νεαρή ηλικία δεν είχαν άλλη διέξοδο από το να γίνουν πολεμιστές. Υπολογίζεται ότι το ένα τέταρτο του πληθυσμού κινδύνευε από τις κακουχίες του πολέμου, την πείνα, την έλλειψη πόσιμου νερού, ηλεκτρισμού και υγειονομικών υπηρεσιών, αλλά οι πολέμαρχοι, οι έμποροι ναρκωτικών και οι ποικιλόμορφοι τρομοκράτες τορπίλιζαν την ειρήνη γιατί κέρδιζαν από τη διαιώνιση του πολέμου. Οι μόνες υποδομές που άξιζαν της φροντίδας τους ήταν οι δρόμοι και η κινητή τηλεφωνία, που διευκόλυναν το λαθρεμπόριο και τη διακίνηση ναρκωτικών. Τα χωράφια γέμισαν νάρκες και οι καλλιέργειες εσπεριδοειδών αντικαταστάθηκαν από την καλλιέργεια οπίου. Το εμπόριο ναρκωτικών χρηματοδότησε εν μέρει την αντίσταση των μουτζαχεντίν κατά των Σοβιετικών, αλλά συνέχισε να αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων και για τους Ταλιμπάν που επέβαλαν έναν ισλαμικό φόρο στο 20% της αξίας της ηρωίνης. Το 1996, το Αφγανιστάν παρήγαγε 2.250 μετρικούς τόνους ακατέργαστου οπίου και η αφγανική ηρωίνη τροφοδοτούσε το 80% της ευρωπαϊκής αγοράς και το 50% της παγκόσμιας προσφοράς. Υπολογίζεται ότι ο αφγανός αγρότης λάμβανε το 1% της αξίας της ηρωίνης, 2,5% κατέληγε στις τσέπες των μεσαζόντων, 5% δαπανούνταν στις χώρες μέσω των οποίων διερχόταν το εμπόρευμα, ο φόρος αφαιρούσε ένα άλλο 20% και το υπόλοιπο 70% μοιράζονταν οι έμποροι ναρκωτικών στη Δύση.

Ο συγγραφέας επικρίνει την Αμερική για την ουσιαστική εγκατάλειψη του Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των Σοβιετικών το 1989. Χαρακτηρίζει επίσης κοντόφθαλμη και μονοδιάστατη την πολιτική της Ουάσιγκτον έναντι των Ταλιμπάν, που κινήθηκε από το ένα άκρο της αρχικής στήριξής τους λόγω των πετρελαίων στο άλλο άκρο της πλήρους δαιμονοποίησής τους, αντί να επικεντρωθεί στην ειρήνευση της χώρας. Οι έξωθεν επεμβάσεις και οι συνωμοσίες δεν είχαν ως στόχο μόνο τις εθνικές και θρησκευτικές φατρίες του Αφγανιστάν. Ενα νέο «Μεγάλο Παιχνίδι» εκτυλίχθηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης με επίκεντρο τους αγωγούς πετρελαίου, που τα κράτη της Κεντρικής Ασίας ήθελαν να κατασκευάσουν για να σπάσουν την απομόνωσή τους και την οικονομική εξάρτησή τους από τη Ρωσία. Για τους Αμερικανούς, οι αγωγοί φυσικού αερίου μέσω του Αφγανιστάν ήταν ελκυστικοί μόνο γιατί απέφευγαν το Ιράν και την επιρροή της Ρωσίας. Την περίοδο 1994-1996 οι ΗΠΑ υποστήριξαν τους Ταλιμπάν επειδή τους έβλεπαν ως αντίβαρο στο Ιράν.

Ο Ρασίντ θεωρεί συνυπεύθυνες για την καταστροφή του Αφγανιστάν τις ξένες δυνάμεις που επενέβησαν στα εσωτερικά πράγματα της χώρας, στηρίζοντας διάφορες αντιμαχόμενες ομάδες και εκμεταλλευόμενες το κενό που δημιούργησαν πρώτα η αποχώρηση των Σοβιετικών και ύστερα η εγκατάλειψη της χώρας από τις ΗΠΑ. Μια μονοδιάστατη πολιτική που επικεντρώνεται μόνο στην τρομοκρατία ή στα δικαιώματα των γυναικών ή στην εκμετάλλευση του πετρελαίου, κατά τη γνώμη του, δεν θα έχει εχέγγυα επιτυχίας αν δεν εμπεδωθεί η ειρήνη και η ανάπτυξη στο Αφγανιστάν, με τη συμβολή των γειτονικών κρατών, περιλαμβανομένης της Ρωσίας και του Ιράν. Οσον αφορά το μέλλον του Αφγανιστάν, απορρίπτει τις επεμβάσεις από το εξωτερικό και προτείνει σεβασμό της εκεχειρίας, αποστρατοποίηση, μια προσωρινά ασθενή κεντρική κυβέρνηση ενότητας χωρίς εθνικούς αποκλεισμούς, με μεγαλύτερη αυτονομία στις επαρχίες και ένα γενναιόδωρο διεθνές οικονομικό πρόγραμμα ανασυγκρότησης της χώρας.



Αχιλλέας Παπαρσένος

ΤΟ ΒΗΜΑ , 23-12-2001