Φωτογραφίες

Πλοκή που καθηλώνει, συνεχείς ανατροπές μέχρι και την τελευταία σελίδα, ατμόσφαιρα νουάρ, χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, με φόντο τη νυχτερινή Αθήνα: Το πρώτο μυθιστόρημα της Ρέας Ραβανού.

Μέσα στη «Λάικα» που βρέθηκε σ' ένα παγκάκι στον Εθνικό Κήπο κρυβόταν ένας θησαυρός. Είκοσι οχτώ ασπρόμαυρες φωτογραφίες, είκοσι οχτώ αριστουργήματα που ανέτρεψαν τη ζωή του φωτογράφου Μιχάλη Κωνσταντίνου. Η αλήθεια που κρυβόταν πίσω απ' τα ανθρώπινα στιγμιότυπα των φωτογραφιών τον έφερε αντιμέτωπο με το θάνατο. Ευτυχώς όμως υπάρχουν ακόμη άγγελοι, γένους θηλυκού, πρόθυμοι να μετατρέψουν τον εφιάλτη σε όνειρο...

"Σαν παραμυθάς άρχισα να διηγούμαι", λέει η Ρέα Ραβανού για τις "Φωτογραφίες". Και για τον ήρωα του βιβλίου: "Ένας ήρωας που μοιάζει και δεν μοιάζει με τον οποιονδήποτε, που μπλέκεται σε μια ιστορία όπου δεν καταλαβαίνει τίποτα, σαν εφιάλτη, σαν τη ζωή, όπου γνωρίζει μαγικές υπάρξεις σαν αυτές που συναντάμε καθημερινά στους δρόμους της Αθήνας". Και για την περιπέτεια της γραφής: "Ένα βύθισμα σ' έναν άλλο κόσμο κι όμως τον ίδιο, όπως κατά τη διάρκεια μιας αεροπορικής πτήσης, όπου για λίγο μένει κανείς να αιωρείται, ελευθερωμένος από τη βαρύτητα και μπορεί να κοιτά τα σύννεφα, μ’ ένα χαμόγελο στα χείλη".

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το πρώτο μυθιστόρημα της P. Ραβανού θα μπορούσε να τιτλοφορείται και «μπλόου απ». Μόνο που πρόκειται για ένα «μπλόου απ», όχι της δεκαετίας του '60, όταν ο Αντονιόνι γύριζε την ταινία του, αλλά των τελευταίων ετών του 20ού αιώνα, με τις τεχνικές επεξεργασίας της φωτογραφίας να βελτιώνονται χάρη στις μεγάλες δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία, ενώ αντίστοιχα το υπαρξιακό άγχος εντείνεται ανεξέλεγκτα. Και αυτό κατ' επίφαση μόνο αστυνομικό, τελικά όμως πολύ πιο φιλόδοξο, καθώς απλώνεται στα χωράφια του υπαρξιακού μυθιστορήματος. Και δη σε ιδιαζόντως καρπερές περιοχές, όπου η αναζήτηση ενός νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης συναντά την οντολογία της φωτογραφίας, ένα θέμα αχανούς βάθους. Φοβερός συνδυασμός, που επιτυγχάνεται με την κατάλληλη επιλογή του κεντρικού ήρωα. Ενας φωτογράφος μόδας, ο οποίος, στην ανάγκη, αναλαμβάνει κάθε είδους διαφημιστική φωτογράφηση. Γιος ενός ταχυδρομικού υπαλλήλου, παθιασμένου με τον ιππόδρομο, και μιας νοικοκυράς, χαρτορίχτρας, με μαντικές ικανότητες, κουβαλώντας λίγη από την τρέλα τους, εγκατέλειψε στη μέση το Πολυτεχνείο και την πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία του πολιτικού μηχανικού για να ασχοληθεί με τη φωτογραφία. Ηδη όμως στα τριάντα τρία του έχει καταλήξει πως είναι ατάλαντος και γι' αυτό τον «καταδιώκει ο εφιάλτης της μετριότητας». Αίσθημα που, κατ' επανάληψη, περιγράφει σαν «ένα κενό εγκατεστημένο εντός του». Πάντως, από μιας αρχής, η ηλικία των τριάντα τριών ετών παίρνει τις συμβολικές διαστάσεις μιας κρίσιμης καμπής.

Εν συντομία, το μυθιστόρημα θα χαρακτηριζόταν ψυχολογικό «νουάρ», παραβλέποντας ότι στο αποκαλούμενο και «μαύρο μυθιστόρημα» αποφεύγεται η μορφή του απομνημονεύματος ως είδους νωχελούς αφήγησης που εχθρεύεται τη δράση. Για τους ενδοσκοπικούς στόχους της η συγγραφέας επέλεξε μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που αρχικά αποδίδεται στον φωτογράφο. Στις τελευταίες όμως σελίδες του βιβλίου, σύμφωνα και με τις επιταγές της αυτοαναφορικότητας, αποκαλύπτεται ότι ο αφηγητής είναι η αγαπημένη του ήρωα, που αναλαμβάνει να γράφει, αντ' αυτού, την ιστορία. Μάλιστα τη χωρίζει σε δύο μέρη· στο πρώτο ανιστορεί όσα συνέβησαν προτού μπει αιφνιδίως στη ζωή του, όπως εκείνος της τα διηγήθηκε, και στο δεύτερο όπως τα έζησε, από ένα σημείο και ύστερα, συμπάσχοντας μαζί του. Με αυτή την αφηγηματική στρατηγική η Ραβανού προλαμβάνει τυχόν ενστάσεις για τα δοκιμιακής φύσεως παραθέματα γύρω από την ιστορία των φωτογραφικών μηχανών και την τεχνική της φωτογραφίας ή για τις περικοπές από το σχετικό σημειολογικό «ευαγγέλιο» του Ρολάν Μπαρτ. Ακόμη για τους στίχους του Ελιοτ και του Μπομπ Ντίλαν, με τους οποίους ο φωτογράφος διακοσμεί την εξιστόρησή του. Ανεξάρτητα αν μένει ζητούμενο κατά πόσο αυτές οι τρόπον τινά διακειμενικές αναφορές συμβάλλουν στην ίδια την αφήγηση, σίγουρα πάντως την απλώνουν.

Πέρα από αυτές τις αφηγηματικές περιπλοκές, όλα τα βασικά συστατικά ενός νουάρ μυθιστορήματος είναι παρόντα και μάλιστα σε επαρκείς δόσεις. Κατ' αρχήν ένα έγκλημα εντυπωσιακής αχρειότητας παρατίθεται εν είδει προλόγου. Στη συνέχεια προβλέπονται αρκετές βίαιες σκηνές που ξεκινούν με ένα άγριο γρονθοκόπημα και κορυφώνονται με άλυσο βομβιστικών επιθέσεων, που δεν αφήνουν τίποτα όρθιο. Κυρίως όμως, όπως αρμόζει σε ένα «σκληρό αστυνομικό», η ανηθικότητα στην καρδιά της σύγχρονης Αθήνας ξεχειλίζει, με πρώτους και καλύτερους τους ισχυρούς του χρήματος και την Αστυνομία, αγγίζοντας ως και τους καλλιτεχνικούς κύκλους. H συγγραφέας εμπνέεται από το αμερικανικό αστυνομικό μυθιστόρημα στιχομυθίες και σκηνές, χωρίς να φείδεται μελοδραματικών καταστάσεων και κλισέ. Στον ήρωά της μάλιστα φροντίζει να δώσει τις συνήθειες ενός Μάρλοου. Του αρέσει το αλκοόλ, λατρεύει τις γυναίκες, με μια λέξη ζει στην κραιπάλη, καταστρέφοντας το ταλέντο του. Κάπου εδώ ωστόσο τελειώνουν οι ομοιότητες. Κατά τα άλλα ο τριαντατριάχρονος φωτογράφος εμφανίζεται υπερβολικά ανασφαλής και οριακά αφελής, ενώ τον ρόλο του σκληρού με το κοφτερό μυαλό αναλαμβάνει η καλή του, ένας από μηχανής θεός, τόσο για τον ήρωα όσο και για την επίλυση του αστυνομικού γρίφου.

Το εύρημα για το στήσιμο της μυστηριώδους υπόθεσης είναι μια «θρυλική» Λάικα του 1924. Μια μηχανή που ο φωτογράφος βρίσκει τυχαία ένα καλοκαιριάτικο βράδυ, καθώς γυρίζει από το στούντιο της Σταδίου, με τα πόδια, στο διαμέρισμά του, στα Ιλίσια, όχι διά της συντομωτέρας, αλλά για τις ανάγκες της πλοκής, μέσω Εθνικού Κήπου. Στη μηχανή υπάρχει ένα φιλμ με είκοσι οκτώ τραβηγμένες πόζες, τις οποίες και σπεύδει να εμφανίσει, ανακαλύπτοντας ότι πρόκειται για καλλιτεχνικές φωτογραφίες με θέμα «H νύχτα στην Αθήνα». Λες όμως και άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου, τον βρίσκουν απανωτές συμφορές. Για διακόσιες τόσες σελίδες αναζητεί πιθανούς διώκτες, υποψιαζόμενος όλες τις πρώην της ζωής του. Μια πλειάδα από δευτερεύοντες ήρωες κάνουν γρήγορα περάσματα, αφηγούμενοι τις λιγότερο ή περισσότερο παράξενες ιστορίες τους. Εν μέσω αυτών ο φωτογράφος με τον επιστήθιο φίλο του, έναν μακιγέρ, συζητούν για τον προορισμό της τέχνης, την υποκειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας, αν και κυρίως τους απασχολεί η μεταφυσική της φωτογραφίας. Οσον αφορά την ανέλιξη του μυθιστορήματος, μια ή και περισσότερες ιστορίες θα μπορούσαν να αφαιρεθούν, ανάλογα και με την επιθυμητή έκταση του βιβλίου. Από την άλλη, αυτά τα συναπαντήματα του ήρωα τον βοηθούν να συνειδητοποιήσει το αβέβαιο και διφορούμενο της ανθρώπινης κατάστασης, ενισχύοντας περαιτέρω την υπαρξιακή διάσταση του μυθιστορήματος. Οπως και να έχει, η αφήγηση κατορθώνει να συντηρεί, αν όχι την εναγώνια προσμονή, τουλάχιστον την περιέργεια. Οι αποκαλύψεις πάντως αρχίζουν μόλις στο δεύτερο μέρος, με την εμφάνιση της μοιραίας γυναίκας, που έχει τη φαεινή ιδέα να καταφύγει στον ηλεκτρονικό υπολογιστή για το σκανάρισμα των φωτογραφιών. Οπως συμβαίνει σε κάθε γνήσιο αστυνομικό μυθιστόρημα, όλα τελειώνουν με την παραδειγματική τιμωρία του ενόχου, αν και η συγγραφέας, παίζοντας με τις συμβάσεις του είδους, αφήνει ένα κομμάτι του μυστηρίου αξεδιάλυτο. Πάντοτε ευρηματική, καταφεύγει στην αλληγορία του παραμυθιού, δίνοντας μια ρομαντική κατάληξη στην από κοινού αφήγηση των δύο ερωτευμένων.

Θα μπορούσαμε να τελειώσουμε με την παρατήρηση ότι η ανάγνωση του βιβλίου τρέχει σαν νεράκι, αν δεν μας κάθονταν σβώλοι στον λαιμό κάποιες εκφράσεις του τύπου «η ζωή μου διακυβευόταν» και παρακάτω «στη μέση τού πουθενά», ή εκείνο το επαναλαμβανόμενο «ξύπνησα μ' ένα ελαφρό χανγκόβερ». Θα μου πείτε, ωστόσο, η φτωχιά ελληνική πώς να καλύψει την πολυσημία ενός «χανγκόβερ»!



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-08-2004