Αγνώστου υιού

Ο ήρωας του μυθιστορήματος του Πατρίκ Ρενάλ, αστυνόμος στη Νίκαια της Γαλλίας, κυνικός, ιδιόρρυθμος και μοναχικός, θλιβερό απομεινάρι της γενιάς του '68, γυρνά στα κακόφημα μπαρ της πόλης του μη πιστεύοντας πια σε τίποτα.
Μέχρι τη μέρα που η Μισέλ, πρώην φιλενάδα του, του αποκαλύπτει πως έχουν ένα γιο είκοσι τριών χρόνων. Όλα δείχνουν πως ο νεαρός Μανουέλ και ο παρανοϊκός ληστής που κυλάει την πόλη στο αίμα είναι το ίδιο πρόσωπο.
Τότε, όλα αλλάζουν για τον αστυνόμο που βυθίζεται σε μία ξέφρενη καταδίωξη του γιου που δεν ξέρει και των δαιμόνων του παρελθόντος του που δεν λένε να τον αφήσουν, και παρακολουθεί να γεννιέται από μέσα του ένας άλλος άνθρωπος: ένας άνθρωπος αγνώστου υιού...
Ο Ρενάλ ακολουθεί τα ίχνη του ήρωά του στη Νίκαια και παρασέρνει τον αναγνώστη σε μία τρελή κούρσα στην καρδιά της πόλης όπου μέσα από τα χρώματα, τα αρώματα, τις ομορφιές της, προβάλλει η Νίκαια του υποκόσμου και των ναρκωτικών, η Νίκαια των διεφθαρμένων πολιτικών και δημοσιογράφων που συνδέονται με τον κόσμο του εγκλήματος.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Και συνεχίζει την εξομολόγησή του ο αφηγητής, πρώην αριστεριστής, που μετά τις ιδεολογικές του διαψεύσεις πέρασε από την πλευρά του νόμου: «Σκεφτόμουν πως οι επαναστάσεις το μόνο που καταφέρνουν, είναι να μετατοπίζουν το πρόβλημα εξουσίας και διαφθοράς και πως ένας άνθρωπος στη σωστή θέση μπορεί να είναι ο κατάλληλος κόκκος άμμου στα γρανάζια των μηχανών που διυλίζουν τη σκατοκατάσταση. Εγινα αστυνομικός για να τη σπάω στον κόσμο, για να έχω το δικαίωμα να κλωτσάω κλειστές πόρτες και να σημαδεύω με το όπλο μου την αυθάδεια των κακοποιών...»

Ο Ρεϊμόν Ματάς είναι πλέον ένας παχύσαρκος, πενηντάρης αστυνομικός, σκληρός και επιτυχημένος επαγγελματικά, με ένα σωρό, όμως, κακές έξεις (αλκοολικός, κατά καιρούς κοκαϊνομανής κ.λπ.), ο οποίος υπηρετεί στη γενέτειρά του Νίκαια, μία πόλη κάπως γραφική, υποκοσμική αλλά και αγαπητή σ' αυτόν. Οπως μας εξηγεί, δεν είναι μόνον η απογοήτευση από τις πολιτικές εξελίξεις που τον ανάγκασαν να πάει με τα θέσμια αλλά και μια βαθύτερη ιδεολογική και ψυχολογική επιλογή.

Ο δημιουργός του, ο Γάλλος συγγραφέας αστυνομικών ρομάν, διευθυντής της Serie Noire του «Γκαλιμάρ» και κριτικός Πατρίκ Ρενάλ (γενν. το 1946), μας αφήνει να διαλέξουμε ποια από τα προηγούμενα κινητρά του τον ώθησαν να αναλάβει χρέη «φύλακα της κοινωνίας». Ο Ματάς ήταν πάντα επιθετικός και ασυμβίβαστος τόσο στο χώρο των Μαοϊκών όπου ανήκε το Μάη του '68 όσο και στην προσωπική του ζωή. Θα μάθουμε ότι και απέναντι στον πατέρα του είχε δείξει απειθαρχία, για την οποία θα μετανιώσει με την πάροδο του χρόνου. («...Ο πατέρας μου είχε πεθάνει πριν από δέκα χρόνια, και ακόμη κατηγορούσα τον εαυτό μου επειδή δεν στάθηκα στο ύψος των προσδοκιών του...») Η αφορμή είναι η αποκάλυψη ότι είναι πατέρας ενός νεαρού αναρχικού που θεωρείται βασικός ύποπτος για μια σειρά ληστείες και δύο φόνους. Ο εικοσάχρονος που διαφεύγει είναι καρπός της σχέσης του Ματάς με μια παλιά του συναγωνίστρια η οποία δεν του είχε εκμυστηρευθεί ότι μετά το χωρισμό τους γέννησε το σημερινό καταζητούμενο. Το ομολογεί, όμως, στον αστυνομικό, για να βρεί αυτός και να προστατεύσει το γιο τους, ο οποίος δεν κινδυνεύει μόνον από τις Αρχές αλλά και από τον υπόκοσμο. Φυσικά ο γιος θέλει να μιμηθεί τον πατέρα, το Υπερεγώ του, με αυτές τις πράξεις του, οι οποίες ελαύνονται (υποτίθεται) από ευγενή, κοινωνικά κίνητρα.

Ο ευφυής Ρενάλ αφηγείται την ιστορία τού «σεσημασμένου» ηθικά και ιδεολογικά ήρωά του μέσα από διάφορα ζεύγματα αντιθέσεων/ συγκρούσεων: έτσι ο τελευταίος βρίσκεται διαρκώς συνθλιμμένος σχεδόν ανάμεσά τους. Ο Νόμος, θεσμικός ή ηθικός, και η παραβίασή του βρίσκονται κυρίως στο κέντρο αυτής της διαπάλης, όπως και οι συγκρουσιακές σχέσεις του Ματάς με το παρελθόν, στο οποίο αντιπαραθέτει, σχεδόν απολογητικά θα έλεγα, ένα παρόν γι' αυτόν περίπου όμοιο ή και πιο προοδευτικό από το χθες. Μέσα από αυτά τα «συγγενή» σκηνικά προβάλλουν διάφορα ψυχολογικά αδιέξοδα και αντινομίες που τον φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό του και με τον περίγυρο.

Ο Ρενάλ παίζει με τις ανατροπές των κλασικών κωδίκων του είδους. Ας πούμε: ο ρόλος του «ντετέκτιβ» εν προκειμένω δεν έχει τίποτα κοινό με το γνωστό σύστοιχό του στα παραδοσιακά μυθιστορήματα. Εκεί αυτός ο τελευταίος υποτίθεται ότι «επαναφέρει την κατάσταση αρμονίας στην οποία η ομορφιά και η ηθική έμοιαζαν να ταυτίζονται», όπως γράφουν οι γνωστές μελέτες για την «ενοχική» αυτή λογοτεχνία. Ο Ματάς, αντιθέτως, δεν είναι κάποιος σε κατάσταση «αρμονίας» με τον εαυτό του, που θα αντισταθεί στον «ανυπάκουο» δολοφόνο, στο δυναμιτιστή των κοινωνικών ισορροπιών. Επίσης δεν είναι «ο απόλυτα ξένος» προς το διαπραχθέν έγκλημα, ένας τρίτος που μπήκε στην υπόθεση ως άγγελος τιμωρός, χωρίς «κίνητρα», ένας εκπρόσωπος του «ηθικού», με το ελάττωμα, ως εκ τούτου, «να έχει το ελάττωμα της μη πρόβλεψης των ελασσόνων ηθικών παραβιάσεων» και πολλών ακόμα παραμέτρων μιας υπόθεσης, όπως τις αναπτύσσει με διεισδυτικό τρόπο ο Οντεν στο θεμελιακό του δοκίμιο για το crime novel.

Ο Ρεϊμόν Ματάς είναι ο κατ' εξοχήν «χαμένος» στην όλη ιστορία, ένας loser που πανικόβλητος κοιτάζει πώς θα καλύψει τις οπές που χαίνουν γύρω και μέσα του. Είναι ένας απελπιστικά αργοπορημένος «ασθενής» που προσπαθεί να θεραπευθεί από βασικές ελλείψεις της προσωπικότητάς του, να τα βγάλει πέρα με το Εγώ του σε ένα στάδιο οριακό. Και αφού το παρελθόν, ο χρόνος, δηλαδή το υπαρξιακό, ζωντανεύει μπροστά του απειλητικό με τη μορφή των παλιών του ερώτων, των φιλικών και ιδεολογικών του σχέσεων, που θεωρούσε ενταφιασμένες καταστάσεις, τότε δεν του μένει καμία άλλη διέξοδος από το να «επανεπενδύσει» σε ό,τι είχε χάσει. Ο «δολοφόνος» υιός, μία προέκταση ή μάλλον η νεκρανάσταση των παλιών ιδεών για τις οποίες μιλάμε, θα του επιβάλει μια πρακτική «επαναστατική», δηλαδή πέραν των ορίων του Νόμου.

Οι Γάλλοι συγγραφείς της «παραφιλολογίας» αυτής, και όχι μόνον, είναι μεγάλοι δεξιοτέχνες στο χειρισμό των ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων των ιστοριών που αφηγούνται. Συνήθως προσφέρουν οξυμμένες συγκρούσεις μέσα από περιγραφές ποικίλων ισορροπιών και «υπεραναπληρώσεων» του Εγώ των ηρώων τους προς ό,τι τους ξεπερνά στο οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον τους. Στο «Αγνώστου υιού», όπως μαρτυρά ο εύγλωττος τίτλος, έχουμε μια αντιστροφή της γνωστής σχέσης ή καλύτερα αλληλεξάρτησης των δύο προσώπων, γιου και Πατέρα, κατά την οποία ο ανιών πλέον προσπαθεί να «υπεραναπληρωθεί» μέσα από τον κατιόντα του.

Κυνηγώντας το «δολοφόνο» επιδιώκει την ολοκλήρωση του πορτρέτου του, τη γνώση και την αυτοσυνειδησία. Ομως, όπως ήταν και είναι δομημένο το σύστημα των σχέσεων στη δεδομένη πραγματικότητα, αυτό που θα καταφέρει ο Ματάς, και το ξέρει, είναι η αναπαραγωγή του παρελθόντος. Δηλαδή στο όνομα της ...διαιώνισης του είδους αυτό που επιδιώκει είναι ένας απελπισμένος πολλαπλασιασμός. Αν θέλετε, και η διατήρηση, με μικρές παραλλαγές, μιας καρικατούρας τής οποιασδήποτε ηθικής Επανάστασης, αφού το μόνο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, η διάσωση του απογόνου, δεν σημαίνει τίποτε άλλο από μία τυφλή προέκταση ενός μπερδεμένου εγωτισμού σε τελευταία ανάλυση.

Βαθύτατα «μαύρο» το μυθιστόρημα αυτό, δεν αφήνει περιθώρια για παραναγνώσεις.Ο ρόλος του αστυνομικού που επέλεξε ο Ματάς, ως αλτερνατίβα της προηγούμενης κοινωνικά «εξυγιαντικής» του δράσης, όπως προείπα, δεν αποδίδει, φυσικά. Ολα πέριξ του ήρωα είναι διαβλητά, η πόλη του ελέγχεται από τα μεγάλα συμφέροντα, στις παρυφές των οποίων μπορεί να φτάσει το καθαρτικό χέρι του, και αυτό το ξέρει. Βέβαια δεν είναι αρκούντως αιρετικός μόνον γι' αυτό ή μάλλον δεν είναι «χαμένος» επειδή το παρόν του είναι μπλοκαρισμένο ηθικά και εν σχέσει με τα παρελθόντα. Οι εσωτερικές του ισορροπίες, όσο και αν τις δικαιολογεί, δεν λειτουργούν, οπότε αφήνει μέσα του να εισρεύσουν όλα τα ενοχικά του απόβλητα, ένας συνδυασμός της συγκυρίας και του χαμένου χρόνου.

Και όταν θα του δοθεί η ευκαιρία στην περίπτωση του «υιού» να βρει την απολεσθείσα ταυτότητά του, τότε, μαζί με την ανακούφιση του υπαρξιακού, δεν μπορεί παρά να ομολογήσει στον εαυτό του ότι το παρελθόν επανέρχεται σαν παρωδία: που ίσως να ήταν κάτι τέτοιο πάντα χωρίς ο ίδιος να το έχει συνειδητοποιήσει.

Η μετάφραση αυτύ του εξωτερικά ανώδυνου, αλλά ουσιαστικού noire μυθιστορήματος είναι ελεγμένη, γι' αυτό το λόγο το αποτέλεσμα θα μείνει ασχολίαστο.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/11/2004