Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης 1789-2000 (Δεμένο)

Ο συγγραφέας επιχειρεί πρώτα να διευκρινίσει τι εννοούμε με τον όρο Σύγχρονη Ιστορία: την περίοδο που αρχίζει με κάποια πολύ ευδιάκριτα και σημαντικά γεγονότα των οποίων οι συνέπειες επηρεάζουν ή και καθορίζουν τη σημερινή ζωής μας. Ως τέτοια γεγονότα βλέπει και αξιολογεί τη Γαλλική Επανάσταση και συνοδευτικά: προώθηση της αστικής τάξης στο προσκήνιο της ιστορίας, υποχώρηση σταδιακή της φεουδαρχίας, διατύπωση δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, «επίσημη» κατάργηση της δουλείας και δουλοπαροικίας, εμφάνιση των πρώτων σοσιαλιστικών ιδεών, προώθηση του εθνικισμού και του φιλελευθερισμού... (1789 και ύστερα)





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Ιστορία της Ευρώπης, γραμμένη ή άγραφη, είναι θέμα υπό συζήτηση. Είναι δυνατόν να προκύψει μια ενιαία ιστορία της Ευρώπης από ανθρώπους που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει σε εθνικά κράτη; Τι κόστος θα καταβάλουν οι επί μέρους εθνικές ιστορίες; Τι είναι ευρωπαϊκό και τι δεν είναι; Συνεισέφεραν οι Εβραίοι στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού; Τι κομμάτι τούς αναλογεί; Τα ερωτήματα που προκύπτουν από τις ως τώρα συναντήσεις ειδικών είναι πολλά και ζητούν απαντήσεις. Πάντως, όσον αφορά τη συνεισφορά του ελληνικού πολιτισμού, οι ιστορικοί έχουν επανειλημμένως συστήσει ψυχραιμία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό: Δεν αποκλείεται ο ελληνικός πολιτισμός από τις ρίζες του ευρωπαϊκού, ούτε στα εκπαιδευτικά προγράμματα ούτε στην κοινή συνείδηση. Απλώς το standard αφήγημα της ευρωπαϊκής ιστορίας ξεκινά συνήθως από τον Μεσαίωνα.

Η περίπτωση του βιβλίου του Ντένις Ρίτσαρντς είναι από πολλές απόψεις μια standard ιστορία, η οποία γράφηκε μάλιστα το 1977, προτού φουντώσει η σχετική συζήτηση. Βρετανός, με έργο που εστιάζεται κυρίως στην ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο συγγραφέας συνθέτει ένα εγχειρίδιο ακολουθώντας τη μεγάλη παράδοση της βρετανικής μονογραφίας. Το βιβλίο έκανε επτά εκδόσεις στη Βρετανία ενώ για την ελληνική έκδοση οι επιμελητές ζήτησαν από τον Ρίτσαρντς να προσθέσει μια ενότητα στο τελευταίο κεφάλαιο με συνοπτικό Διάγραμμα της Νεοελληνικής Ιστορίας ως το 1995. Με αυτό το επιπλέον κεφάλαιο και με τις συχνές διευκρινιστικές πληροφορίες του μεταφραστή (και ιστορικού) Φ. Κ. Βώρου στο μεταφρασμένο κείμενο, με το γλωσσάρι και με το ευρετήριο στο τέλος του βιβλίου, η Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης έγινε και στην ελληνική έκδοση ένα χρήσιμο βιβλίο αναφοράς.

Η Ιστορία της Ευρώπης για τον Ρίτσαρντς αρχίζει με τη Γαλλική Επανάσταση, τις παραμονές της και τα επακόλουθά της. Σε αυτήν αφιερώνει τις πρώτες περίπου 100 σελίδες του βιβλίου του. Συνεχίζει με τον Ναπολέοντα και τη Γαλλία υπό τη Μοναρχία των Βουρβόνων και των Ορλεανιδών για να περάσει στον Μέτερνιχ, στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία και στη Γερμανική Συνομοσπονδία. Μετά τη Γαλλία και τη Γερμανία που δεσπόζουν σε μια επισκόπηση που περιλαμβάνει πολύ σύντομες αναφορές και στις άλλες περιοχές της Ευρώπης ο συγγραφέας περνά στα κεφάλαια «Η ενοποίηση της Ιταλίας» και «Η ενοποίηση της Γερμανίας». Έπειτα στο «Ανατολικό Ζήτημα», «Ρωσία και Πολωνία», «Η Ανάπτυξη της Βιομηχανικής Ευρώπης», ξανά Γερμανία - Γαλλία, μετά «Η Ρωσική Αυτοκρατορία» και «Η εξωτερική πολιτική του Βίσμαρκ και η διαμόρφωση των Ευρωπαϊκών Συμμαχιών (1871-1907)». Ακολουθούν το κεφάλαιο «Τα Βαλκάνια και η προσέγγιση προς τον Παγκόσμιο Πόλεμο», ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, «Αποικιοποίηση» και «Μετωπικές συγκρούσεις» εκτός Ευρώπης (Κορέα, Κούβα, Βιετνάμ, Ισραήλ) και η «Νέα Ευρώπη». Την ιστορική αφήγηση, που παρακολουθεί την πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική δραστηριότητα, πλαισιώνουν χάρτες και εικόνες. Μικρές επικεφαλίδες στα περιθώρια συνοψίζουν περαιτέρω τα βασικά σημεία της εξιστόρησης που συγκροτείται με πινελιές. Δεν χρειάζεται, λ.χ., να εμβαθύνουμε σε όλα όσα είπε ο Βολταίρος.

Αρκεί εκείνο το «προτιμώ να με κυβερνάει ένα λιοντάρι παρά εκατό ποντικοί». «Δεν ήταν δημοκράτης» συμπεραίνει ο Ρίτσαρντς, ο οποίος ωστόσο φαίνεται να τον ακολουθεί στον ρου του βιβλίου. Παρουσιάζει μόνο τα λιοντάρια της ευρωπαϊκής ιστορίας: τον Ροβεσπιέρο, τον Ναπολέοντα, τον Μέτερνιχ, τον Καποδίστρια, τον Ντισραέλι, τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τον Στάλιν, τον Χρουστσόφ και τον Ντε Γκωλ.

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-07-2001