Η οικονομία του υδρογόνου

Στο βιβλίο Η Οικονομία του Υδρογόνου, ο Τζέρεμι Ρίφκιν, συγγραφέας πολλών διαδοχικών μπεστ σέλερ, μας οδηγεί σε ένα αποκαλυπτικό ταξίδι στην επόμενη εμπορική εποχή της ιστορίας. Οραματίζεται την αυγή μιας νέας οικονομίας που θα έχει ως κινητήρια δύναμη το υδρογόνο και η οποία θα αλλάξει εκ βάθρων τη φύση της αγοράς, των πολιτικών και κοινωνικών δομών όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, ακριβώς όπως συνέβη με το κάρβουνο και την ατμοκίνηση στο ξεκίνημα της Βιομηχανικής Εποχής.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Τζέρεμι Ρίφκιν είναι γνωστός στους οικονομολογικούς κύκλους από το βιβλίο του Το τέλος της εργασίας και ειδικεύεται στη μελέτη των τάσεων της επιστήμης και της τεχνολογίας. Είναι επίσης μέλος του Προγράμματος Εκπαίδευσης Στελεχών ενός εκ των πλέον φημισμένων διεθνώς business schools, του Γουόρτον του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας, και πρόεδρος του Ιδρύματος Οικονομικών Τάσεων στην Ουάσιγκτον. Σε αυτό το βιβλίο του προσπαθεί κατά βάσιν να επιτύχει τέσσερα τινά: Πρώτον, να συνδέσει την πτώση των μεγάλων πολιτισμών της Ιστορίας με τη διακοπή της ενέργειας που τους τροφοδοτούσε, κάνοντας αναφορά στο δεύτερο αξίωμα της θερμοδυναμικής (την εντροπία, τη μετάβαση δηλαδή σε ένα στάδιο λιγότερης αξιοποιήσιμης ενέργειας η οποία και οδηγεί τελικά στη νέκρωση). Δεύτερον, να δείξει ότι ο σημερινός μας πολιτισμός, ο οποίος βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ενέργεια που του παρέχει το πετρέλαιο (και η οποία δεν είναι ανανεώσιμη), θα σβήσει ταχύτατα άπαξ και αυτό εξαντληθεί ή πάψει να παρέχεται απρόσκοπτα (δι' ο και οι πρόσφατοι πόλεμοι των πετρελαίων, π.χ., στο Ιράκ). Σε αυτό το πλαίσιο, για την πολιτική εξουσία η οποία ως στόχο έχει να διατηρήσει το υφιστάμενο οικονομικό μοντέλο, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την αξιοποίηση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων έρχονται αναγκαστικά σε δεύτερη μοίρα, αλλά και αυτές τελικά συντείνουν στην ανάγκη για ακόμη περισσότερη κατανάλωση ενέργειας.

Κατά τρίτον, ο Ρίφκιν προσπαθεί σε αυτό το βιβλίο να αποδείξει ότι ο μόνος τρόπος για να συντηρηθεί και να επεκταθεί ο πολιτισμός μας είναι από τώρα να αρχίσουν και να ενταθούν οι επενδύσεις για την αξιοποίηση μιας καθαρής μορφής ενέργειας, η οποία είναι άφθονη μεν, αλλά ακριβή για την ώρα σε σχέση με το πετρέλαιο: της ηλιακής (σε όλες τις μορφές που αυτή εκδηλώνεται, ήτοι: ηλιακή, αιολική και υδραυλική). Τέλος, προσπαθεί να αποδείξει ότι ο μόνος τρόπος για να τιθασευθεί και να αποθηκευθεί αποτελεσματικά η ηλιακή ενέργεια είναι η εκμετάλλευση του υδρογόνου, ενός στοιχείου που βρίσκεται εν αφθονία στο περιβάλλον (και που κατά βάσιν θα προκύπτει από την ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού και το οποίο θα κληθεί να υποκαταστήσει τις μπαταρίες που αποθηκεύουν το ρεύμα - και οι οποίες είναι οικονομικά ασύμφορες). Μια τέτοια διαδικασία, κατά τον Ρίφκιν, εκτός του ότι θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική με την οικονομική έννοια, θα μπορούσε να είναι και ιδιαίτερα καθαρή για το περιβάλλον. Θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει στην αποκέντρωση της ενεργειακής εξουσίας, κάτι που θα έδινε τη δυνατότητα σε πολλούς περισσότερους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε πολλή και καλής ποιότητας ενέργεια (κάτι που θα αύξανε την παραγωγικότητα και συνεπώς θα βελτίωνε περαιτέρω το βιοτικό επίπεδο).

Κατά τον Ρίφκιν, η εξάντληση των αποθεμάτων του πετρελαίου θα σήμαινε και την κατάρρευση του σύγχρονου πολιτισμού. Σε όσους πολιτισμούς παρατηρήθηκε η διακοπή της κανονικής ροής των ενεργειακών τους πόρων η αποδιοργάνωση, το χάος και τελικά η κατάληξη επακολούθησαν. Ακόμη όμως και μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου, συνεπεία της μειωμένης απόδοσης των υφισταμένων κοιτασμάτων (βλ. την κωδωνοειδή καμπύλη του Χάμπερτ) ή συνεπεία ενός εμπάργκο που θα μπορούσε να κάνουν οι μουσουλμανικές χώρες προς τον δυτικό κόσμο, θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν γενικότερο οικονομικό και κοινωνικό αποσυντονισμό με εξαιρετικά δυσάρεστες συνέπειες. H βασική παραδοχή του Ρίφκιν, το βασικό σημείο εκκίνησης του σκεπτικού του, είναι ότι ένα κοινωνικό σύστημα δεν μπορεί να ξεφύγει από τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής και συνεπώς για να συντηρηθεί (και να συντηρήσει τις υπάρχουσες υποδομές του) θα χρειάζεται ολοένα και περισσότερη ενέργεια. Χρειάζεται λοιπόν, κατά τον Ρίφκιν, μια επανάσταση, μια καινοτομία που θα μπορέσει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις τις οποίες εγείρουν οι νόμοι της Φυσικής για ολοένα και μεγαλύτερη καταβολή ενέργειας. Και για να υπάρξει άφθονη ενέργεια θα πρέπει να αλλάξει η αντίληψή μας για αυτήν και να ανακατευθυνθούν, παράλληλα, και αρκετοί οικονομικοί πόροι προς τον σκοπό αυτόν. Το υδρογόνο (και οι συσκευές που θα μπορούσαν να το μετατρέπουν σε χρήσιμη και εκμεταλλεύσιμη ενέργεια όπως είναι, π.χ., οι ενεργειακές κυψέλες) είναι δυνατόν να υποκαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα και να αλλάξει σημαντικά τα συγκεντρωτικά επιχειρηματικά μοντέλα που υφίστανται εξαιτίας των μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών, οι οποίες καθορίζουν εν τέλει και την πολιτική δράση.

H αποδεικτική μέθοδος του Ρίφκιν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Ο τρόπος με τον οποίον παρουσιάζει τα προβλήματα είναι τέτοιος ώστε όταν φθάνει πλέον στο σημείο να προτείνει τις λύσεις οι οποίες, κατά αυτόν τουλάχιστον, ενδείκνυνται ο αναγνώστης να έχει πεισθεί απολύτως για την αναγκαιότητά τους. Και σημαντικό στοιχείο, ιδιαίτερα για τους μελετητές των ζητημάτων που αφορούν τη συγκεντρωτική και αντιδημοκρατική παγκοσμιοποίηση, είναι η δυνατότητα που θα μπορέσει να δώσει το υδρογόνο να απεξαρτηθούν οι τοπικές κοινωνίες από τις μεγάλες πετρελαϊκές βιομηχανίες, αλλά και ο δυτικός κόσμος από το πολιτικά ασταθές Ισλάμ. Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα καλογραμμένο βιβλίο, το οποίο μέσα από μια πολύ προσεγμένη μετάφραση δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποκτήσει μια καλή εικόνα του κόσμου που έρχεται.



Νίκος A. Κεράνης (οικονομολόγος)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-08-2003