Δάντης, μια βιογραφία

Η ζωή του Δάντη είναι εξαιρετικά μυστηριώδης: ελάχιστες μαρτυρίες ελάχιστα ίχνη. Καμία σελίδα της Θείας Κωμωδίας ή των άλλων έργων του δεν έχει φθάσει ώς εμάς. Κανένα χειρόγραφο κανενός είδους, μονάχα αντίγραφα. Το όνομά του εμφανίζεται μία και μοναδική φορά στα αρχεία της πόλεως της Φλωρεντίας, από χέρι αντιγραφέα, σ' έναν κατάλογο θανατοποινιτών...
Ολόκληρα τμήματα της ζωής του μάς είναι απροσπέλαστα. Ταξίδεψε πράγματι κατά τη διάρκεια των σκοτεινών χρόνων 1309-1310 στο Παρίσι; Και με ποιον σκοπό; Ήταν πράγματι παράφορα ερωτευμένος με μια κυρία από τη Λούκκα; Σε τι ακριβώς συνίσταται το «ηθικό παραστράτημα» για το οποίο τον ψέγουν οι φίλοι του μετά το θάνατο της Βεατρίκης; Και η Βεατρίκη ποια ήταν; Αλληγορία της Θεολογίας, του «δυνάμει Νου», ή απλώς μια γειτονοπούλα την οποία συνάντησε στα παιδικά του χρόνια; Ή μήπως...
Ο Δάντης είναι αναντιρρήτως από τους μεγαλύτερους ποιητές της ανθρωπότητας. Εκτός αυτού, όμως ήταν και εξέχων πολιτικός άνδρας, καθώς και μέγας θεωρητικός πολιτικός. Είχε ως φίλους, έναν φιλόσοφο ποιητή, της τάξεως του Γκουίντο Καβαλκάντι, και έναν καινοτόμο ζωγράφο, της τάξεως του Τζιόττο. Συνδέεται φιλικώς με τον Κάρολο Μαρτέλλο, βασιλιά της Ουγγαρίας, έχει ορκισμένο εχθρό του τον πάπα Βονιφάτιο Η' και υποστηρίζει αναφανδόν (έργω και λόγω) την επικράτηση του Γερμανού αυτοκράτορα Ερρίκου Ζ'.
Πώς να συγγράψει κανείς τη βιογραφία μιας τέτοιας ασυναγώνιστης ύπαρξης; Μία και μόνη δυνατότητα διαγράφεται: να στηριχτεί στα «αυτοβιογραφικά» σπαράγματα που περιέχονται στο έργο, δίχως συνάμα να αγνοήσει τα στοιχεία του θρύλου, που έθαλλε γύρω του ενόσω ακόμη ζούσε. Εν ολίγοις, να ανασυνθέσει.
«Το ζητούμενο είναι να διαβάσουμε, και μετά να ονειρευτούμε, να αφουγκραστούμε».

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μεταφράστρια της «Θείας Κωμωδίας» στα γαλλικά (η μετάφρασή της θεωρείται η καλύτερη γαλλική απόδοση του δαντικού ποιήματος), καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας στη Σορβόνη και το Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, η Ζακλίν Ρισέ κατέχει ένα από τα πιο ευαίσθητα γλωσσικά εργαλεία και ταυτόχρονα μια πλήρη φιλολογική και ιστορική εξάρτυση, προκειμένου να εξιστορήσει τον βίο του πιο μυθικού προσώπου της ιταλικής λογοτεχνίας. Εργο που συνδυάζει τα συναγόμενα από τις ελάχιστες διαθέσιμες ιστορικές πηγές με την ονειροπόληση, τον στοχασμό, την ερμηνευτική διάθεση, η βιογραφία της Ρισέ προϋποθέτει όλες τις προϋπάρξασες βιογραφίες, αλλά κυρίως το κλασικό εγχείρημα του Βοκκάκιου, στο οποίο επανειλημμένα αναφέρεται. Ετσι κι αλλιώς δεν είχε στη διάθεσή της πολλές πηγές: ελάχιστες είναι οι μαρτυρίες για τη ζωή του Δάντη, θαμπά, σβησμένα τα ίχνη του. Χειρόγραφά του δεν διασώζονται, μονάχα αντίγραφα. Το όνομά του εμφανίζεται μία και μόνη φορά στα αρχεία της Φλωρεντίας, από χέρι αντιγραφέα, σε έναν κατάλογο θανατοποινιτών. Μυστήριο, έλλειψη στοιχείων και μυθοπλασίες περιβάλλουν ακόμη και την ίδια τη σωματική παρουσία του ποιητή.

Κι όμως, η Ρισέ, υπερβαίνει τα εμπόδια, βασισμένη στη βαθιά γνώση που της προσπόρισε η πολύχρονη ενασχόληση με τη «Θεία Κωμωδία». Αν και δεν έχει πλήθος γεγονότων να καταγράψει, διαθέτει μια ενορατική, σχεδόν, θεώρηση του ποιητικού προσώπου. Αποτολμά ακόμη και να αυθαιρετήσει, ανιχνεύοντας σε κάποια χωρία τής ποιητικής σύνθεσης αυτοβιογραφική καταγωγή. Τι σημασία έχει; Η Ρισέ ανασυνθέτει έναν μύθο, δεν της χρειάζονται τα ντοκουμέντα. Ετσι κι αλλιώς, στην εποχή μας υποπτευόμαστε την αξίωση αντικειμενικότητας κάθε ιστορικής αφήγησης· επιπλέον, όπως η ίδια η συγγραφέας υπογραμμίζει στην εισαγωγή της, στην περίπτωση του Δάντη πραγματικότητα και μυθοπλασία εξερευνούνται ώς τα έσχατα όριά τους, αλληλοδιαπλεκόμενες, αντενεργούσες, προκαλώντας τις πιο «απροσδόκητες αναφλέξεις».

Με δυο λόγια: έχουμε στα χέρια μας ένα συναρπαστικό, σχεδόν ποιητικό βιβλίο, αφιερωμένο σε μιαν «ασυναγώνιστη ύπαρξη». Στη γοητεία του συνέβαλε ιδιαίτερα η ωραία μετάφραση της Αννας Περιστέρη.



Κ. ΣΧΙΝΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/11/2004