Ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου και το Ελληνικό θέατρο

Ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ (1852-1942) αναγνωρίζεται για το ιστορικό και λαογραφικό του έργο, αφιερωμένο πρωτίστως στην Ιστορία των Αθηναίων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η λογοτεχνική του προσφορά, όμως, δεν είχε απασχολήσει ιδιαίτερα τη νεότερη έρευνα και πολύ λίγα γνωρίζαμε για τη σύνδεσή του με την εγχώρια θεατρική τέχνη.

Η παρούσα μελέτη παρακολουθεί το σύνολο της συγγραφικής παραγωγής του Καμπούρογλου, εστιάζοντας στη συμβολή του στην ανάπτυξη του ελληνικού θεάτρου, και αποκαλύπτει πτυχές που παρέμεναν στο μεγαλύτερο μέρος τους αθέατες. Τα νέα τεκμήρια που εντοπίστηκαν κατά την έρευνα, τα αθησαύριστα χειρόγραφα, καθώς και ασχολίαστες εκδόσεις θεατρικών έργων του, φωτίζουν τη δραματουργία και τους θεωρητικούς προβληματισμούς του σε μια χρονική ακτίνα μισού αιώνα: από τους πρώτους αριστοφανικούς πειραματισμούς, στις αρχές της δεκαετίας του 1870, μέχρι τις ιδεολογικές αναζητήσεις στα ύστερα χρόνια του Μεσοπολέμου.

Ο συγγραφέας δεν αναλαμβάνει ηγετική ευθύνη για τη στερέωση της εγχώριας θεατρικής τέχνης, αλλά βρίσκεται σταθερά ανάμεσα στους συνοδοιπόρους που έχουν αυτόν τον προορισμό. Αποφεύγει τις κακοτοπιές που οδήγησαν τον πατέρα του, τον Κωνσταντινουπολίτη Γρηγόριο Δ. Καμπούρογλου, στη χρεοκοπία και τον διασυρμό, όταν αποπειράθηκε να ιδρύσει Εθνικό Θέατρο στην Ελλάδα, λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Δημήτριος διασταυρώνει την εγχώρια δραματουργία με την παράδοση, ακόμα και στην κωμωδία, ενώ συνδέει το βιωματικό λαογραφικό υλικό, τη βιβλιογραφική καθώς και την επιτόπια ιστορική έρευνα με τη σκηνική πράξη. Δείχνει από πολύ νωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για τη σκηνική γλώσσα, επιμένοντας πως, όχι μόνον η κωμωδία, αλλά και το δράμα πρέπει να γράφεται στη μοναδική καθομιλουμένη, τη γλώσσα των λαϊκών παραμυθιών. Οι λεπτομερείς σημειώσεις του που αφορούν τη σκηνική παρουσία των δραμάτων του, στην κατεύθυνση της αναζήτησης ιστορικής πιστότητας, αποκαλύπτουν έναν δραματουργό που καλλιεργεί το σχεδόν παρθένο έδαφος της εγχώριας σκηνογραφίας και φτάνει στη διόλου αυτονόητη, για την εποχή του, διαπίστωση πως «δράμα είνε εκείνον το οποίον παριστάνει και όχι εκείνον το οποίον διαβάζεται μετ’ ενθουσιασμού».


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ι . Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου (1852-1942): Τα «ερειπωμένα παρελθόντα» και η δύναμη του προφορικού πολιτισμού
ΙΙ . Το Αρχείο του Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
ΙΙΙ. Εργοβιογραφία

ΜΕΡΟΣ Α’. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ (1870-1884)

1. Η εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα και η πατρική κληρονομιά
Ο Γρηγόριος Δ. Καμπούρογλου και η πρώιμη σύνδεση του γιου του με το θέατρο και τη λογιοσύνη

2. Σάτιρα και κωμωδιογραφία
Αριστοφανικοί πειραματισμοί
Ευσυνειδησία και ασυνειδησία
Η μεταστροφή του κωμωδιογραφικού οίστρου

3. Λαογραφία – Ιστορία – Τέχνη
Η Μαριάννα Καμπούρογλου και η αθηναϊκή φλέβα του λαογραφικού υλικού
Ο αναστοχασμός της Ιστορίας – Η Λαογραφία και η εποχή
Ιστοριογράφος, ιστορικός ή ιστοριοδίφης;

ΜΕΡΟΣ Β’. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΕΝΤΕΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1890
Εισαγωγικά: Τα έξι θεατρικά έργα του Καμπούρογλου στη δεκαετία του 1890

Ι. ΤΑ ΔΡΑΜΑΤΑ

1. Δραματουργία και «Ιστορία του Άστεως»
Η Νεράιδα του Κάστρου
Το παιδομάζωμα

2. «Αρχαιότης και Παλαιότης»

3. Με το βλέμμα στον «λαό»

4. Δραματουργία και παραδόσεις: Τα αγάλματα που μιλούν

5. «Απόδοτε τα ελγίνεια μάρμαρα»

6. Ο «Θρήνος του Λίμπονα» και ο απόηχος της Κρητικής Αναγέννησης

7. Η θογραφική παρατήρηση με κωμωδιογραφικό χρώμα

8. Από το δράμα στο διήγημα και από το διήγημα στο δράμα

9. Στην ιτιά από κάτω: «δράμα ειδυλλιακόν»

ΙΙ. ΟΙ ΚΩΜΩΔΙΕΣ

1. Το κλειδί της κάσας: Στη σκιά των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896
Από την κωμωδία στο «αθηναϊκό διήγημα»

2. Το ανδρείκελον: Διασταύρωση της κωμωδίας με το λαϊκό παραμύθι

3. Το Γυναικοσυμβούλιον: Αναμέτρηση με το γυναικείο ζήτημα
Ξανά από την κωμωδία στο «αθηναϊκό διήγημα»
Η πορεία προς μια άλλη γυναίκα

ΜΕΡΟΣ Γ’. Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΗΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

1. Η περιπέτεια για την κατάκτηση της σκηνικής γλώσσας
Πρωτότυπο ή μετάφραση;

2. Στα πρώτα βήματα της εγχώριας σκηνογραφίας
Οι βιωματικές εμπειρίες
Η ανάδυση της εγχώριας σκηνογραφίας και η συνομιλία με τα λευκώματα των περιηγητών
Πρωτοβάθμιοι πειραματισμοί στον Ιστορικό Ρεαλισμό και στις σκηνές πλήθους
Η συνολική συμβολή στη σκηνογραφία «με το βλέμμα των περιηγητών»
Άλλες πηγές για τη σκηνογραφία

ΜΕΡΟΣ Δ’. ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΤΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

1. Έλγα του Χάουπτμαν: Δοκιμή στο πεδίο της ευρωπαϊκής Πρωτοπορίας
Τα χειρόγραφα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος
Ο Χάουπτμαν στην Ελλάδα
Οι μεταφραστικές επιλογές του Καμπούρογλου και του Παύλου Καν το 1912

2. Πρακτορείον «Η Τρυγών»: Στο κλίμα του βουλεβάρτου

3. Ο Ιδεολόγος: Ένα θεατρικό έργο για τον Περικλή Γιαννόπουλο
Οι λόγοι της μακράς κυοφορίας
Τι σημαίνει εν τέλει «Ιδεολόγος»; Επιστροφή στο περιεχόμενο του τίτλου

Κατάλογος εικόνων
Πηγές – Βιβλιογραφία
Ευρετήριο προσώπων
Ευρετήριο θεατρικών έργων