Μυστικά και αποκαλύψεις

Δυο νεαρές κοπέλες επισκέπτονται το Καρλόβασι, αναζητώντας τις ρίζες και την ταυτότητά τους. Αποκαλύψεις και κρυμμένα μυστικά επηρεάζουν και αλλάζουν τη ζωή τους. Μέσα από γράμματα και ημερολόγια , γνωρίζουμε την ιστορία της οικογένειας, του τόπου και της εποχής, τη Σάμο, στις αρχές του 20ου αιώνα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η μοναχοκόρη του Γιάννη Ρίτσου άργησε μέχρι να αποφασίσει να «κατεβεί στο αλώνι της λογοτεχνίας». Οταν το αποφάσισε, το 2001, δεν προτίμησε την ποίηση, κληρονομικώ δικαίω, αλλά, σε πρώτη φάση, την παιδική λογοτεχνία, και μόλις πριν από δύο χρόνια δημοσιοποίησε τα πρώτο της βιβλίο με διηγήματα υπό τον τίτλο «Γιατρός επαρχίας». Η Ρίτσου προτίμησε να κινηθεί σε οικείους τόπους, εκμεταλλευόμενη οικεία βιώματα. Γεννημένη στο Καρλόβασι της Σάμου, μεγαλωμένη εκεί, με μητέρα γιατρό επαρχίας, τη Γαρυφαλιά Γεωργιάδου, είχε να πει και να γράψει πολλές ιστορίες, βιωματικές ή μη. Ιστορίες απλές, καθημερινές, με αρκετή δόση λεπτής ειρωνείας, όπως παρατήρησε η κριτική.

Δύο χρόνια μετά η Ερη Ρίτσου επανέρχεται στα λογοτεχνικά μας πράγματα με μεγαλύτερη φιλοδοξία: Μυθιστόρημα. Εδώ η γενέθλια πόλη έχει τον πρώτο λόγο. Το Καρλόβασι και η ιστορία του μέσα στον αιώνα που πέρασε. Από τις αρχές του έως το καλοκαίρι του 1974. Ο τόπος και οι ρίζες, από τη μια πλευρά, η μεγάλη Ιστορία, από την άλλη, και οι αλλαγές που επιφέρει στους ανθρώπους που βιώνουν γεγονότα και συνέπειες. Τι το καλύτερο για να ειπωθούν όλα αυτά σ' ένα μυθιστόρημα από μια σάγκα; Δηλαδή μια οικογενειακή ιστορία με έρωτες, γάμους, γεννήσεις, θανάτους, εγκαταλείψεις, προδοσίες ...με άλλα λόγια, μυστικά και αποκαλύψεις.

Ο τίτλος του μυθιστορήματος σηματοδοτεί και τη δομή του μυθιστορήματος της Ρίτσου. Η συγγραφέας λοιπόν, αν και επιλέγει την όχι και τόσο πρωτότυπη ιδέα της σάγκας, ο τρόπος που τη μεταποιεί σε μυθιστόρημα, τη φέρνει πιο κοντά σε νεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές. Αντί λοιπόν η Ρίτσου να υιοθετήσει την κλασική γραμμική αφήγηση που εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, παρακολουθώντας τόσο τα προσωπικά γεγονότα όσο κι εκείνα της μεγάλης ιστορίας, επιλέγει τις πιο σημαντικές στιγμές της οικογένειας , και γύρω από αυτές οργανώνει το μυθιστορηματικό της υλικό. Εκείνο που την ενδιαφέρει τελικά δεν είναι τόσο να αφηγηθεί την ιστορία της οικογένειας του Νικόλαου Αγησιλάου, αλλά να κρύψει ή να υπαινιχθεί τα μυστικά της και στη συνέχεια να τα αποκαλύψει. Ποια οικογένεια εξάλλου δεν έχει μυστικά που κάποτε, με το πέρασμα του χρόνου, μέσα από κάποιες μοιραίες συμπτώσεις μπορούν να αποκαλυφθούν;

Το μυθιστόρημα της Ερης Ρίτσου μας βάζει στα μυστικά της οικογένειας Αγησιλάου από το πρώτο κεφάλαιο. Τίτλος του: «1910-Δεκαπέντε μέρες από τη ζωή του Νικόλα Αγησιλάου». Τόπος, η Σμύρνη. Ο ιστορικός χρόνος δηλωμένος ήδη στον τίτλο. Ο μυθιστορηματικός, επίσης. Πρωταγωνιστής, ο ακόμη γοητευτικός σαρανταπεντάρης, Νικόλαος Αγησιλάος, εύπορος εργοστασιάρχης από το Καρλόβασι, πατέρας τεσσάρων τέκνων, που βρίσκεται στη Σμύρνη για να κλείσει δουλειές. Κλείνει τις δουλειές, ερωτεύεται όμως κεραυνοβόλα τη ζωηρή, συνάμα δε και τολμηρή εικοσάχρονη κόρη του συνεταίρου του. Δεκαπέντε λοιπόν μέρες από τη ζωή του Νικόλαου Αγησιλάου γεμάτες τρελό παράνομο έρωτα. Ιδού το πρώτο μυστικό. Στο δεύτερο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται «Διαδρομές στο χρόνο» και έχει ως ημερολογιακή ένδειξη 2 Φεβρουαρίου 1912, με αφορμή τα συζυγικά παθήματα της Μαριγούλας, βαφτιστήρας και άλλοτε παρακόρης της οικογένειας Αγησιλάου, και μιας καταστροφικής νεροποντής, παρακολουθούμε τις διαδρομές στο χρόνο που κάνει η Μαριγούλα. Ετσι πληροφορούμεθα και για την προσωπική της ιστορία, και της οικογένειας Αγησιλάου αλλά και του νησιού, με όλες τις αλλαγές που έγιναν και στο πολιτικό, και στο οικονομικό και στο κοινωνικό επίπεδο, με την έλευση του νέου αιώνα. Το γιατί η Μαριγούλα έχει ένα ολόδικό της πολυσέλιδο κεφάλαιο για να εξιστορεί πολλά από τα παραπάνω θα αποκαλυφθεί στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Μεσολαβούν οι επιστολές που ανταλλάσσει η Ευρυδίκη Αγησιλάου με τον αδελφό της, μετανάστη στη Νέα Υόρκη, από το Μάρτιο του 1912 έως το Μάρτιο του 1913.

Από τα αρτιότερα κεφάλαια του μυθιστορήματος, και ως γλώσσα και ως περιεχόμενο. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη σύνδεση του προσωπικού-οικογενειακού με την Ιστορία. Στο επόμενο κεφάλαιο «Επιστροφή-Η ζωή στο αρχοντικό» ξαναβρίσκουμε τη Μαριγούλα και όλη την οικογένεια, επίσης σε μια γραμμική, ρεαλιστική, τριτοπρόσωπη αφήγηση, με φόντο τα γεγονότα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τις επιδράσεις του στο Καρλόβασι και βέβαια στην ίδια την οικογένεια Αγησιλάου, η οποία αρχίζει να σκορπίζεται. Εδώ κλείνει το κεφάλαιο των μυστικών και ανοίγει εκείνο των αποκαλύψεων. Ενα χρονικό άλμα και φτάσαμε στο καλοκαίρι του 1963. Δύο νεαρές, Ελληνίδες δεύτερης γενιάς, η μία εξ Αμερικής και η άλλη εκ Ροδεσίας, φτάνουν στο νησί ψάχνοντας τις ρίζες τους. Ο μίτος της Αριάδνης -βλέπε άπειρες και αλλεπάλληλες συμπτώσεις- τις οδηγεί στην υπέργηρη ...Μαριγούλα. Το κεφάλαιο τιτλοφορείται «Αλλες διαδρομές- Ημερολόγια-Αποκαλύψεις» και ακριβολογεί. Από το τρίπτυχο, το αρτιότερο κομμάτι του είναι τα Ημερολόγια των δύο γιων και της κόρης Αγησιλάου, καθώς και η επιστολή του τρίτου γιου προς έναν εκ των αδελφών του. Το μυθιστόρημα κλείνει και με άλλες αποκαλύψεις, όπως διατείνεται, φτάνοντας έως το καλοκαίρι του 1974, όταν οι δύο νεαρές, εξ Αμερικής και εκ Ροδεσίας, αποφασίζουν να μείνουν στον τόπο των προγόνων τους συνεχίζοντας την οικογένεια Αγησιλάου -έχουν νυμφευθεί βεβαίως-, καθ' ότι οι ρίζες είναι το παν σ' αυτή τη ζωή!

Για να συνοψίσουμε: Η ιδέα της Ερης Ρίτσου να δομήσει το μυθιστόρημά της με τον αποσπασματικό, νεωτερικό αυτό τρόπο είναι σαφώς ενδιαφέρουσα. Αυτή η δομή βοηθά επίσης στο να διαπλέκεται εύστοχα το πραγματολογικό ιστορικό υλικό με το μυθιστορηματικό. Ακόμη, η Ρίτσου καταφέρνει μέσα από τα ημερολόγια των παιδιών Αγησιλάου να σκιαγραφεί με ιδιαίτερη επιτυχία τους χαρακτήρες τους. Ωστόσο, παρά τα θετικά που ήδη αναφέρθηκαν, το μυθιστόρημα της Ρίτσου είναι, ως σύνολο, αντιφατικό και άνισο. Γιατί, ενώ επιλέγει νεωτερικούς τρόπους δόμησης του υλικού της, ενώ η οπτική της είναι αποσπασματική (νεωτερική επίσης) όσον αφορά την ιστορία της οικογένειας Αγησιλάου, τα κεφάλαια με την τριτοπρόσωπη αφήγηση μοιάζουν σαν να ανήκουν σ' ένα άλλο μυθιστόρημα, βασισμένο σε έναν παλιομοδίτικο ρεαλισμό που, στο πρώτο μάλιστα κεφάλαιο -το πιο αδύνατο- αγγίζει τα όρια λαϊκότροπου μυθιστορήματος περασμένων δεκαετιών. Και δυστυχώς δεν πρόκειται ούτε για υπονόμευση του είδους ούτε για παρωδία. Λιγότερο αδύναμο, αλλά φλύαρο είναι το δεύτερο κεφάλαιο, με τα πάθη της Μαριγούλας. Και ξαφνικά το μυθιστόρημα βρίσκει τον εαυτό του με τις επιστολές και τα ημερολόγια, που είναι εξαιρετικά. Για να τον ξαναχάσει, δυστυχώς, στα δύο τελευταία κεφάλαια, με τα αφελή διδάγματα περί επιστροφής στις ρίζες, οικογένειας και τόπου, που κραυγάζουν. Εν κατακλείδι, η πρώτη μυθιστορηματική εμφάνιση της Ερης Ρίτσου έχει αρκετά θετικά και σαφώς ενδιαφέρουσα οπτική, δείχνει πως η συγγραφέας έχει να προσφέρει στη λογοτεχνία. Ωστόσο είναι καταφανής ο εγκλεισμός της σε κάποια παλιά αφηγηματικά πρότυπα που της στερούν το συνολικό πέταγμα. Περιμένουμε τη συνέχεια.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/08/2006