Γιούντιν

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΟΣ
ΓΙΟΥΝΤΙΝ, μια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη
ΑΓΚΥΡΑ 2012
σελ.416

Όλο και αυξάνεται τον τελευταίο καιρό ο αριθμός των λογοτεχνικών έργων που κυκλοφορούν με θέμα ή εκτενείς αναφορές στην πόλη της Θεσσαλονίκης.
Μεγαλεπήβολο το εγχείρημα με το οποίο καταπιάνεται ο συγγραφέας: να ανασύρει από τη συλλογική λήθη «μνήμες» επιμελώς θαμμένες, χρόνια τώρα, σχετικές με την ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Να το δηλώσουμε επομένως εξαρχής ότι το αποτέλεσμα αυτής της κοπιαστικής εργασίας, τον δικαιώνει απόλυτα. Άλλη μια προσπάθεια λοιπόν απόδοσης καθυστερημένης δικαιοσύνης, σχετικής –αυτή τη φορά- με το τραγικό ολοκαύτωμα των Εβραίων της πόλης μας.
Από την πρώτη σελίδα αντιλαμβάνεται κανείς το μεγάλο δίλημμα το οποίο αντιμετώπισε ο συγγραφέας: να στήσει πειστικούς μυθιστορηματικούς χαρακτήρες ή να συντάξει ένα εύπεπτο ιστορικό δοκίμιο βασισμένο στα πολύτιμα στοιχεία και τις προφορικές μαρτυρίες που με κόπο συγκέντρωσε;
Ο ίδιος δίνει την απάντηση (σελ. 365): «Σε σχέση με τόσα ντοκουμέντα που πέρασαν από τα χέρια μου, και πάρα πολλά που δεν τα ανέφερα, πιστεύω πως εκείνο που έχει σημασία σε ένα μυθιστόρημα δεν είναι η αλήθεια των ντοκουμέντων, αλλά η αλήθεια της μυθοπλασίας.»
Ναι, αλλά ο πειρασμός της κατοχής αυτού του πολύτιμου υλικού είναι μεγάλος. Και όταν συνειδητοποιεί ότι ένα μεγάλο μέρος από αυτό δεν «αξιοποιείται» μυθιστορηματικά το παραθέτει στο τέλος του έργου, σ’ ένα «Παράρτημα», με τη μορφή σημειώσεων που δήθεν βρίσκονται στα χέρια μιας από τις ηρωίδες του έργου… Στοιχείο που θεωρούμε ότι αντιστρατεύεται τη μυθοπλασία του έργου.
Κατά τα άλλα, το σκηνικό της δράσης των ηρώων του στήνεται ρεαλιστικά σε μια Θεσσαλονίκη , όπως αυτή εξελίσσεται οικοδομικά από την ενσωμάτωσή της στον ελληνικό κορμό ως και τη δεκαετία του ’60. Ακόμη και χάρτης της πόλης δίνεται και «φωτογραφία» του διατηρητέου κτιρίου (της βίλας Πλανσέ) παρατίθεται κατάλληλα …φωτοσοπημένη. Η βίλα αυτή, σύμφωνα με το μύθο του μυθιστορήματος, υπήρξε η έδρα της τραγικής ιστορίας των ηρώων της (μια παραλλαγή της γνωστής ιστορίας της βίλας Μπάνκα)…
Παρακολουθούμε λοιπόν την ιστορία τριών γενεών της εβραϊκής οικογένειας του Ερρίκου και της Μαζαλτώφ Μπεφόρ που ξεκινάει από τα προπολεμικά χρόνια και φτάνει ως τα χρόνια της δολοφονίας του Λαμπράκη (με τους επιζήσαντες του ολοκαυτώματος).
Ο συγγραφέας επιλέγει τη γνωστή μέθοδο της πολυπρισματικής αφήγησης. Οι βασικοί ήρωες του έργου αφηγούνται σε πρώτο πρόσωπο τα γεγονότα , τα οποία συχνά συμπίπτουν μεταξύ τους χωρίς ουσιώδεις «ανατροπές», με εξαίρεση βέβαια το αφηγηματικό ύφος του καθενός. Μνημείο αριστουργηματικής αφήγησης αποτελούν τα κεφάλαια στα οποία εξιστορεί τα γεγονότα ο υπο-προλετάριος ήρωας από την Καπουτζίδα, Αφού… (Έτσι: «Αφού» ήταν το όνομά του, καθώς επαναλάμβανε και εκεί που δεν χρειαζόταν τη συγκεκριμένη λέξη).
Σε γενικές γραμμές, γινόμαστε μάρτυρες εκείνης της τραγικής σύναξης των Εβραίων της πόλης στην πλατεία Ελευθερίας, δήθεν για απογραφή, της μεταφοράς τους στο γκέτο της συνοικίας Χιρς, της επιβίβασής τους στα φορτηγά τρένα για το Νταχάου…
Στη συνέχεια παρακολουθούμε τα γεγονότα που βιώνουν οι δυο βασικοί ήρωες του έργου, η Λέα και ο Αλέξανδρος στο στρατόπεδο Μπέργκεν Μπέλσεν, ως την απελευθέρωσή του από τους Ρώσους. Την απόδραση του Αλέξανδρου, τη σύλληψή του και την αποστολή του στα ρωσικά γκουλάγκ αυτή τη φορά, όπως συνέβη στην πλειοψηφία των «απελευθερωμένων» από τους Ρώσους αιχμαλώτων…
Η αφήγηση κλείνει με την περιπετειώδη ζωή της Λώρυ (sic), ηρωίδας της τρίτης γενιάς των Μπεφόρ, που θα γεννηθεί μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης, και του Ελιάν που σκηνοθετεί μια ταινία για τα γνωστά μας γεγονότα, με την οποία θα συμμετάσχει στο φεστιβάλ της Δράμας…
Έργο επικών διαστάσεων λοιπόν το «Γιούντιν», μέσα από το οποίο αποχτούμε μια νέα θέαση κρίσιμων γεγονότων της συγκεκριμένης εποχής , πέρα από την επικρατούσα. Για τη σχέση των Εβραίων με το νέο καθεστώς της πόλης το 1912 , τα σχέδια των Βουλγάρων, τη σχέση των Εβραίων με την Αντίσταση, τη δολοφονία του Πολκ, τον ρόλο των δωσίλογων της πόλης και ένα πλήθος άλλων συμπληρωματικής σημασίας…

Κλείνοντας την όλη αφήγηση ο «σκηνοθέτης» Έλιάν σημειώνει:
«Έτσι κι αλλιώς εδώ και χρόνια, όλα τα έβλεπα μέσα στην οθόνη του μυαλού μου. Σκεφτόμουν τη Θεσσαλονίκη λες και βρίσκομαι πάνω σε μια σημαδούρα στη μέση του Θερμαϊκού και κοιτάζω κατά το Σέιχ Σου. Νύχτα και μέρα.. Και κάθε νύχτα βουνό και πόλη γίνονται ένα σώμα, κουλουριασμένο κάτω από τον σκοτεινό μανδύα του που είναι διάσπαρτος με χιλιάδες φωτάκια. Κι αν εκείνη τη στιγμή ξεσπάσουν οι εκρήξεις των πυροτεχνημάτων στον ουρανό, όλα εκείνα τα κόκκινα, κίτρινα, ασημένια, μοβ και μπλε καθρεφτίζονται στα νερά, τα κάνουν να κοχλάζουν.
Σαν να είναι έτοιμο να αναδυθεί κάτι μέσα από τη θάλασσα. Αλλά αμέσως τα νερά ξεφουσκώνουν. Και γρήγορα χαράζει η μέρα. Χάνονται οι εκλάμψεις της νύχτας. Γαληνεύει ο Θερμαϊκός. Γίνεται ολόκληρος ένα μοναδικό, σιωπηλό, γιγάντιο κύμα, που πάλλεται απ’ άκρη σ’ άκρη του κόλπου, όπως η μεμβράνη ενός ταμπούρλου που μόλις έχει ηχήσει. Κι εκείνος ο ήχος-μήνυμα σκορπίζει στον ουρανό. Ξημερώνει. Αχνοφέγγει πάνω από την πόλη. Φως.»
Γιώργος Μάντζιος

«ΓΙΟΥΝΤΙΝ» Πρόσωπα χτυπημένα από την ιστορία

Μία φράση από τις πρώτες σελίδες του «Γιουντίν», του μυθιστορήματος του Γιώργου Ρωμανού, πρέπει να κρατήσει ο αναγνώστης, όταν θα μπει στον κόσμο που πλάθει ο συγγραφέας.

Όπως γράφει στη σελίδα 19: «Τι μπορούσαν να κάνουν οι φωτογραφίες και οι συναισθηματικές τους προσεγγίσεις; Τι αξία έχει μία στιγμή σε ένα φιλμ που στο επόμενο κλάσμα του χρόνου είναι ήδη παρελθόν; Τον αέρα που φεύγει τον ανακαλείς με ένα... κλικ; Όλα τελικά είναι μνήμη. Μνήμη στιγμών μέσα στο χρόνο, που κυλά διαρκώς. Και αυτή η μνήμη ποτέ δεν είναι ίδια. Ποτέ».
Το ξέρει και ο συγγραφέας Γιώργος Ρωμανός. Και οι δικές του μνήμες από τον καιρό που μεγάλωνε στη Θεσσαλονίκη τον κυνηγούσαν, έως ότου πήρε μία μεγάλη απόφαση. Να αναζητήσει τις πηγές του, να διαπιστώσει εάν ήταν αληθινές ή όχι. Να τις δει με τη ματιά του ενήλικα.
Καταφεύγοντας σε αρχεία, ψάχνοντας το γεγονός, έκανε τη δική του καταβύθιση στο παρελθόν, από την οποία ανέσυρε το υλικό, για να αφηγηθεί την ιστορία τριών γυναικών και των αντρών που τις στιγμάτισαν. Δηλώνει πως έγραψε ένα μυθιστόρημα, αλλά έκανε κάτι περισσότερο.

«Πιστεύω ότι, για να γράψεις ένα βιβλίο, κινείσαι πάντα στην προσπάθεια προσδιορισμού της πραγματικότητας και της δικής σου αλλά και του γενέθλιου χώρου. Στη Θεσσαλονίκη μεγάλωσα, πήγα στο σχολείο, σπούδασα στο πανεπιστήμιο, είναι ο τόπος μου. Προσπαθώ να δω ποια είναι τελικά αυτή η πόλη. Όλα αυτά τα χρόνια της ζωής μου συνάντησα πάρα πολλές φορές τα λεγόμενα, εντός ή εκτός εισαγωγικών, μυστικά της πόλης. Πολλά λέγονταν, αλλά δεν γράφονταν».

Έτσι άρχισε η εξόρυξη υλικού, το οποίο σταθεροποιούσε σε άλλες βάσεις τα πρόσωπα που έπλαθε η φαντασία του και τις μεταξύ τους σχέσεις. Μία διαδικασία που μπορεί να αποδειχθεί επώδυνη για τον αναγνώστη, ο οποίος δεν θα θελήσει να δει και τον εαυτό του στο μεγάλο καθρέφτη που στήνει ο συγγραφέας. Με όπλο όχι μόνο τις λέξεις που καταθέτει στο χαρτί αλλά και όσα μπορούν να συμπεριληφθούν στην έννοια «ντοκουμέντο», από φωτογραφίες ως τις αναφορές σε πραγματικά πρόσωπα, ο Ρωμανός εμπλέκει τον αναγνώστη στις αναζητήσεις του και τον ωθεί να τον ακολουθήσει.

Έτσι πέρα από τη γοητεία που ασκούν τα πρόσωπα, που ζουν στο δικό τους χρόνο του τότε και του τώρα, αναδύεται από τις σελίδες του «Γιουντίν», η αίσθηση ή και η αποφορά της ιστορίας που έχουμε απωθήσει στο περιθώριο, επιδιώκοντας να τη διαγράψουμε από τη συλλογική μνήμη.

«Είναι αλήθεια ότι απαιτώ από τον αναγνώστη. Τον θέλω μαζί μου σε αυτήν την προσπάθεια», παρατηρεί ο Γιώργος Ρωμανός.
Θα τον ακολουθήσει ο αναγνώστης, για να παρακολουθήσει την πορεία της Αντζέλ και της Λέας και της Λόρυ. Και την πορεία του, αφού θα γίνει το πρόσωπο που θα ορίσει την πορεία τους τότε και θα αφήσει το ίχνος του ώς το τώρα. Στο τώρα στο οποίο ζει η σπαρακτική στις αγωνίες της Λόρυ.

«Μέλημά μου σε αυτό το βιβλίο είναι να τραβήξω ενσυνείδητα τους χαρακτήρες στα άκρα. Έτσι η Λόρυ δεν θα μπορούσε να μην είναι ό,τι πιο ακραίο γέννησε η μεταπολεμική εποχή μέχρι τη γενιά των χίπις, μέχρι το ’90 και μετά. Και αυτό το ακραίο περνά μέσα από την ψυχανάλυση, μέσα από τη σχιζοειδή ή μανιοκαταθλιπτική κατάσταση».
Η Λόρυ -και στην ακριβώς αντίθετη κατάσταση η θεία Αντζέλ- η Λέα, που είναι ένας «άγιος άνθρωπος», όπως τη χαρακτηρίζει ο συγγραφέας. Οι δυο τους, με το βάρος της ιστορίας να τις εξουθενώνει, με πλαίσιο μία Θεσσαλονίκη αναγνωρίσιμη ως τόπος, με μερικές φωτογραφίες να επιβεβαιώνουν την ύπαρξή του.

Για το τέλος ένα σχόλιο του συγγραφέα: «Έκανα το χρέος μου στις δικές μου μνήμες. Είπα τις αλήθειες που κουβαλούσα, αφού τις διασταύρωσα, αφού είδα ότι είναι πραγματικές μνήμες».

Εφημερίδα Μακεδονία, 31/7/2013