Επιτηρούμενες ζωές

Ένα βιβλίο για τη ζωή στο σύνορο. Για την «Επιτηρούμενη Ζώνη» —το ζοφερό και συστηματικά αποσιωπημένο καθεστώς επιτήρησης που εφαρμόστηκε κατά μήκος των προς βορρά συνόρων της ελληνικής επικράτειας από το 1936 μέχρι τη Μεταπολίτευση. Συγχρόνως, ένα βιβλίο για τη μουσική, το τραγούδι, τον χορό στην Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία και για τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στις πολιτισμικές πρακτικές και τη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας στο πλαίσιο του εθνικού κράτους. Τελικά, μια μουσική εθνογραφία των σλαβόφωνων «ντόπιων» της περιοχής της Δράμας και των Σερρών, που αντλεί από μακρόχρονη επιτόπια έρευνα σε εικοσιπέντε κοινότητες της Μακεδονίας και διερευνά τη διατομή του πολιτισμικού με το πολιτικό.


Εκκινώντας από τη θέση ότι το πολιτισμικό πεδίο παράγει λόγο, το βιβλίο εστιάζει στο «από τα κάτω» επίπεδο και δίνει βάρος στην ανθρώπινη δράση. Η επιτέλεση τοποθετείται στο προσκήνιο και οι πολιτισμικές πρακτικές αναδεικνύονται σε αναλυτική κατηγορία. Ωστόσο, ο μουσικός και χορευτικός πολιτισμός δεν προσεγγίζεται με όρους μουσικολογίας. Αντιμετωπίζεται ως πρίσμα που επιτρέπει την ευρύτερη ανθρωπολογική κατανόηση της τοπικής κοινωνίας. Η συγγραφέας διερευνά σημερινές πρακτικές των ντόπιων που προς τα έξω παρουσιάζονται σαν «δεδομένες» και «αδιαμφισβήτητες» και, μέσα από την ερμηνεία του εθνογραφικού υλικού, υποστηρίζει ότι ουσιαστικά αυτές αποτελούν στρατηγικές διαχείρισης της εθνοτικής και πολιτισμικής διαφοράς. Ως τέτοιες, φέρουν καίρια στοιχεία μετασχηματισμού και συχνά παραπέμπουν σε συνθήκες αυτολογοκρισίας. Με δυο λόγια, συνεπάγονται εμπρόθετη δράση που συνδέεται με την υπόθεση της εθνικής ένταξης. Η μετάφραση των στίχων των τραγουδιών από τη σλαβική γλώσσα στην ελληνική, μια πρωτοβουλία των ντόπιων γυναικών που ξεκίνησε στη διάρκεια του Εμφυλίου, και η σταδιακή αντικατάσταση των εθνοτικά στιγματισμένων μουσικών οργάνων των ντόπιων από τον ζουρνά και το νταούλι των Ρομά που κατοικούν στην κοιλάδα του Στρυμόνα αποτελούν σημαντικές περιπτώσεις τέτοιων στρατηγικών.

Η παρουσίαση και κριτική ανάλυση του εθνογραφικού υλικού πλαισιώνεται από συζήτηση των κοινωνικών και πολιτισμικών μετασχηματισμών με όρους τμηματικής αντίθεσης καθώς και από λεπτομερή σχολιασμό της ανθρωπολογικής βιβλιογραφίας για τη Μακεδονία. Έτσι, η εθνογραφία θέτει νέες θεματικές και ερωτήματα για τον χώρο της ανθρωπολογίας της μουσικής στην Ελλάδα ενώ παράλληλα τροφοδοτεί την συζήτηση του Μακεδονικού από τη σκοπιά της ανθρωπολογίας.