Simone de Beauvoir - Jean-Paul Sartre

Η Σιμόν ντε Μπωβουάρ και ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ, οι φλογεροί φιλόσοφοι-συγγραφείς, οι αντισυμβατικοί υπαρξιστές, ενώθηκαν σε μια περιβόητα απελευθερωμένη σχέση που προκάλεσε ατέλειωτες αντιπαραθέσεις. Η Χέιζελ Ρόουλι βιογραφεί την έντονη σχέση τους. Παρουσιάζει ιδιαίτερες στιγμές τους και σκιαγραφεί τις προσωπικότητές τους με τη βοήθεια συνεντεύξεων και άλλων πηγών που έρχονται για πρώτη φορά στο φως.

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στις 19 Απριλίου 1980 στο Παρίσι, κάτω από έναν μουντό ουρανό, 50.000 άνθρωποι είχαν κατακλύσει το Μονπαρνάς και το Σεν Ζερμέν για να συνοδεύσουν στην τελευταία του κατοικία ένα από τα μεγάλα τέκνα της Γαλλίας. Πριν από τέσσερις ημέρες ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Βολταίρος του 20ού αιώνα, όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο Ντε Γκωλ κατά τη διάρκεια του Μάη του '68, άφηνε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο Μπρουσέ. Η σύντροφός του Σιμόν ντε Μποβουάρ τον ακολούθησε έξι χρόνια αργότερα.



Από τη δόξα στη λήθη



Κανείς τότε δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι ο πλέον ανατρεπτικός συγγραφέας και διανοούμενος της Γαλλίας, που όσο ζούσε κάθε του βιβλίο, κάθε του άρθρο, ακόμη και μια απλή δήλωση έφτανε για να προκαλέσει θυελλώδεις συζητήσεις και αντιδράσεις σε όλον τον κόσμο, θα κινδύνευε να ξεχαστεί αμέσως σχεδόν μετά τον θάνατό του. Πάνω στο έργο του έπεσε σιωπή βαρύτερη του τάφου και ελάχιστοι σήμερα παραπέμπουν στο όνομα και στα έργα του. Τι έχει συμβεί; Ηταν αναπόφευκτο, υποστηρίζουν κάποιοι. Ενας άνθρωπος που θορύβησε τόσο εν ζωή ήταν επόμενο σε έναν κόσμο σαν τον σημερινό, κορεσμένο από ειδήσεις, έωλες ιδέες και μεταβολές να περάσει στη λήθη. Και αν αυτό ισχύει για τον Σαρτρ, ισχύει ακόμη περισσότερο για τη σύντροφό του, τη Σιμόν ντε Μποβουάρ.

Η παροδική λήθη ωστόσο είναι σύνηθες φαινόμενο στην τέχνη και στην ιστορία των ιδεών. Το ζεύγος Σαρτρ - Μποβουάρ έβαλε τη σφραγίδα του στα γαλλικά και στα παγκόσμια γράμματα και πρωτοστάτησε στη μάχη για την επικράτηση των ριζοσπαστικών ιδεών. Αυτά δεν τα αναιρούν ούτε οι υπερβολές ούτε οι όποιες μνησικακίες, ακόμη και οι θεατρινισμοί που χαρακτήριζαν κάποτε τη συμπεριφορά του προικισμένου και θορυβώδους παρισινού ζευγαριού.

Ο Σαρτρ και η Μποβουάρ υπήρξαν ήρωες του καιρού τους αναμφισβήτητα - άφησαν εν τούτοις πίσω τους και έργο που ξεπερνά την εποχή τους. Ο επεισοδιακός τους βίος συνετέλεσε ώστε το έργο αυτό να περάσει σε δεύτερη μοίρα. Οπως όμως συμβαίνει κατά κανόνα, ο χρόνος αμβλύνοντας τα γεγονότα αναδεικνύει τα επιτεύγματα. Αλλά η επιστροφή του Σαρτρ και της Μποβουάρ θα περάσει, ως φαίνεται, πρώτα από την πλήρη καταγραφή της ιδιότυπης και αιρετικής τους σχέσης.



Μια «ελεύθερη» σχέση



Η σχέση αυτή είναι και το αντικείμενο του βιβλίου Simone de Beauvoir & Jean-Paul Sartre της αμερικανίδας συγγραφέως Χέιζελ Ρόουλι. Είναι εκτενές, λεπτομερέστατο - συχνά σε βαθμό υπερβολής - και κάποτε φλερτάρει επικίνδυνα με το κουτσομπολιό. Δεν είναι λίγες οι στιγμές που έχουμε την εντύπωση ότι η συγγραφέας βάζει το μάτι στην κλειδαρότρυπα για να μας πει λεπτομέρειες που ίσως και να μη μας ενδιαφέρουν. Αλλά ίσως η εξιστόρηση μιας τέτοιας σχέσης να απαιτεί ως έναν βαθμό αυτού του είδους τη διαπραγμάτευση. Οταν ο Σαρτρ και η Μποβουάρ διακήρυτταν per mare per terram ότι η σχέση τους ήταν ελεύθερη, με άλλα λόγια ότι ο καθένας μπορούσε να έχει όσες ερωμένες και εραστές ήθελε χωρίς ο άλλος να ενοχλείται και όταν αυτό το συνέδεαν με την ελευθερία, έχοντας ταυτοχρόνως φροντίσει να δημιουργήσουν γύρω τους έναν κύκλο όπου οι πάντες, άλλοτε φανερά και άλλοτε κρυφά, άλλαζαν ερωτικούς συντρόφους κατά το δοκούν, όλα επιτρέπονταν.

Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας και του κομφορμισμού η ιδιοτυπία της σχέσης Σαρτρ - Μποβουάρ δεν είναι ανεκτή - αλλά η Ιστορία δεν γράφεται με αναθεματισμούς και απορρίψεις. Εκείνο που κυρίως ενοχλεί - και που προκύπτει από τα στοιχεία τα οποία παραθέτει η Ρόουλι - είναι η συμπεριφορά του ζευγαριού και η γνώμη που είχαν για τους ερωτικούς τους συντρόφους και την αυλή που είχαν δημιουργήσει γύρω τους. Ηταν μια πασαρέλα από όπου αντλούσαν υλικό για τα βιβλία τους, την οποία θεωρούσαν ικανοποιητικό ανθρωπολογικό δείγμα για να επιβάλουν τις απόψεις τους. Η αυλή με τη σειρά της το θεωρούσε μεγάλη τιμή να τις προπαγανδίσει στο πνευματικό Παρίσι.



Πιο «ανθρώπινη» η Μποβουάρ



Πιο ανθρώπινη παρουσιάζεται η Μποβουάρ, πιο συναισθηματική και πιο ευάλωτη. Ο γυναικείος πληθυσμός ωστόσο που περιέβαλλε τον Σαρτρ ήταν απλώς προέκταση του υπερεγώ του. Γι' αυτό και το ανθρώπινο δράμα του συγγραφέα της Ναυτίας μας αγγίζει πολύ περισσότερο αν το δούμε σε σχέση με την εξάρτησή του από τα διεγερτικά, τη μεσκαλίνη και το ποτό, που τον οδήγησαν στην τύφλωση και στην πλήρη κατάρρευση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Καμία από τις ερωτικές σχέσεις του Σαρτρ δεν μοιάζει να τον σημάδεψε, σε καμία δεν έδωσε κάτι από τον βαθύτερο εαυτό του. Η Μποβουάρ, ο Κάστορας, όπως την αποκαλούσε, ήταν το μόνο άτομο στο οποίο χάρισε ένα μέρος του εαυτού του, αυτήν εμπιστευόταν και σε μεγάλο βαθμό τη θεωρούσε δικό του δημιούργημα, από τότε που τη γνώρισε ως νεαρή φοιτήτρια. Ηταν η ταλαντούχα, δυναμική και ανήσυχη αστή που μέσω της σχέσης της μαζί του πέταξε από πάνω της τα ταμπού του φύλου της και τις προκαταλήψεις της τάξης της. Η κοινή τους ζωή έτσι ήταν η πρόφαση για το έργο τους και το έργο το μέσον για να αλλάξουν τον κόσμο. Η Μποβουάρ βέβαια τη δεκαετία του '50 είχε μια όντως δυνατή σχέση με τον αμερικανό συγγραφέα από το Σικάγο Νέλσον Ολγκριν. Ηταν η πιο μακροχρόνια και η πιο γνήσια. Η παριζιάνα διανοούμενη συναρπάστηκε από τον σκληρό, αισθησιακό και «λαϊκό» συγγραφέα των Μεσοδυτικών Πολιτειών και την άμεση γνώση της ζωής που εκείνος ζούσε συναναστρεφόμενους με λαϊκούς τύπους, με τους παρίες και άτομα του κοινωνικού περιθωρίου, δηλαδή με τον πραγματικό κόσμο, ο οποίος δεν αναλισκόταν σε συζητήσεις και ανταλλαγή θεωριών και διανοημάτων αλλά είχε μια απτή αίσθηση των πραγμάτων και της ζωής.

Η σχέση διακόπηκε γιατί η παριζιάνα διανοούμενη υπερίσχυσε της γυναίκας. Το πάθος του Ολγκριν μετατράπηκε σε χολή. Το 1981, όταν ο συγγραφέας ήταν 70 ετών, είπε τα εξής δηλητηριώδη στους δημοσιογράφους για τη σχέση του με την Μποβουάρ: «Εχω επισκεφθεί πορνεία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και η γυναίκα κλείνει πάντα την πόρτα, είτε βρίσκεται στην Κορέα είτε στην Ινδία. Αυτή η γυναίκα όμως άφηνε την πόρτα διάπλατα ανοιχτή και καλούσε τον κόσμο και τους δημοσιογράφους. Ηταν τρομερό».



Η αναμέτρηση με την Ιστορία



Ο κύκλος του Σαρτρ διακρινόταν από τον σνομπισμό και την επιθετικότητα όσων τον απάρτιζαν αλλά και από τη δουλοπρέπειά τους έναντι του «αρχηγού». Η συμμετοχή όλων στο πολιτικό γίγνεσθαι, από την εναντίωση στον πόλεμο της Αλγερίας και του Βιετνάμ ως την υποστήριξη της Σοβιετικής Ενωσης, του Κάστρο, των Παλαιστινίων και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας, ήταν περίπου «υποχρεωτική». Ο Σαρτρ έγραφε με την πεποίθηση ότι αυτό ήταν η δική του αναμέτρηση με την Ιστορία και την Ιστορία τη ζούσε κανείς στην καρδιά των γεγονότων: στις εξεγέρσεις εναντίον της αποικιοκρατίας, στη μορφωτική επανάσταση στην Κίνα, σε ό,τι συνέβαινε στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Η έννοια της ελευθερίας όμως ήταν σημαντικότερη για τον ίδιον ακόμη και από την επανάσταση. Ετσι, όταν εισέβαλαν τα σοβιετικά τανκς στην Τσεχοσλοβακία, δεν δίστασε να αποκαλέσει τους Σοβιετικούς «εγκληματίες πολέμου». Την ίδια χρονιά μαζί με την Μποβουάρ μοίραζαν φύλλα της μαοϊκής εφημερίδας La Cause du peuple. Ολα αυτά είχαν αναχθεί σε ύψιστο καθήκον που υπερέβαινε ακόμη και τις συγγραφικές του φιλοδοξίες, γι' αυτό άλλωστε αρνήθηκε το βραβείο Νομπέλ θεωρώντας τον θεσμό του συστήματος - ο ελεύθερος συγγραφέας, έλεγε, δεν πρέπει να γίνεται θεσμός.

Αυτά και τα αναρίθμητα παρόμοια που συνόδευσαν τον βίο τούτου του θρυλικού ζευγαριού δεν είναι μόνο μέρος της βιογραφίας τους αλλά φωτίζουν και μεγάλο μέρος του έργου τους, ειδικότερα μάλιστα της Μποβουάρ. Ανεξαρτήτως των όποιων υπερβολών τους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι με τον θάνατό τους εξέλιπαν οι τελευταίοι σπουδαίοι γάλλοι διανοούμενοι.

Είναι βέβαια αξιοπρόσεκτο - όχι όμως και ανεξήγητο - που τα σημαντικότερα έργα του Σαρτρ είναι τα καθαρά λογοτεχνικά του κείμενα, όπως η Ναυτία και οι Λέξεις, και ως έναν βαθμό και το θέατρό του, ενώ από τα θεωρητικά η τερατωδών διαστάσεων μελέτη του για τον Φλομπέρ με τίτλο Ο τρελός της οικογένειας, που για να τη γράψει έπαιρνε διεγερτικά σε εγκληματικά μεγάλες ποσότητες. Και αυτά είναι εκείνα που τον τοποθετούν στο πάνθεον των μεγάλων συγγραφέων του 20ού αιώνα.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 10/06/2007