Φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών

Σε τι αποβλέπουν οι κοινωνικές επιστήμες – ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, ιστορία, οικονομικά, πολιτική επιστήμη; Να προσφέρουν άραγε γνώση παρόμοια με εκείνη των φυσικών επιστημών; Να αποκαλύψουν κανονικότητες και νόμους για την πρόγνωση και την εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων; Ή μήπως αναδεικνύουν εμφανή αλλά και λανθάνοντα νοήματα των πράξεων και συμβάλλουν στην ερμηνευτική κατανόηση των ανθρωπίνων πραγμάτων;
Οι κοινωνικές επιστήμες αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις. Οι φυσικές επιστήμες –ενισχυμένες με τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης, τις νευροεπιστήμες, την εξελικτική ψυχολογία, τη θεωρία των παιγνίων– διεκδικούν το πρωτείο στη γνώση του ανθρώπου, την ίδια ώρα που ριζοσπαστικές φωνές αμφισβητούν τις κοινωνικές επιστήμες, τις στοχεύσεις και τις μεθόδους τους διότι, αγνοώντας τις γυναίκες και άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες, διαιωνίζουν ανελεύθερες –έμφυλες, ταξικές, φυλετικές, εθνοτικές– δομές και πρακτικές.
Ο Alex Rosenberg μας εισάγει με σαφήνεια και γλαφυρότητα στον σύγχρονο προβληματισμό σχετικά με τις κοινωνικές επιστήμες. Εκθέτει τον εννοιολογικό και επιχειρηματολογικό πυρήνα, τα γνωσιολογικά θεμέλια και τις μεταφυσικές παραδοχές που υποβαστάζουν την κριτική θεωρία και τη φεμινιστική επιστημολογία, και μας παρουσιάζει το έργο στοχαστών όπως οι Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ, Φρόυντ, Μπουρντιέ, Φουκώ, Χάμπερμας, Σερλ, Ρωλς, Σεν. Αναδεικνύει προβλήματα σχετικά με την ορθολογικότητα, την τελεολογία, τον λειτουργισμό, την ατομοκρατία, τον ολισμό, την επιστημονική πρόοδο, τις σχέσεις ανάμεσα στους επιστημονικούς κλάδους, την ερευνητική ηθική. Ελέγχει τις αξιώσεις των επιστημών για αντικειμενικότητα και αξιακή «ουδετερότητα». Δείχνει πώς «τεχνικές» παραδοχές ενέχουν ιδεολογικές μεροληψίες και επηρεάζουν κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές.
Ο συγγραφέας καταδεικνύει ότι η μεταφυσική, η γνωσιολογία, η ηθική, η φιλοσοφία του νου, η φιλοσοφία της γλώσσας, η κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία, η φιλοσοφία των επιστημών, έχουν καθοριστική συνάφεια με το επιστημονικό έργο. Αντιπαραθέτοντας την προεπιστημονική δημώδη ιδέα ότι η δράση είναι προϊόν πίστεων και επιθυμιών προς τις απόπειρες για επιστημονική πραγμάτευση του ανθρώπου, επιτρέπει να δούμε πώς και γιατί το έργο των κοινωνικών επιστημόνων συνδέεται άρρηκτα με το ύπατο ερώτημα: Τι είναι ο άνθρωπος;




ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος του συγγραφέα στην ελληνική έκδοση

Πρόλογος

1. Τι είναι η φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών;
Τι είναι η φιλοσοφία;
Φιλοσοφικά προβλήματα των κοινωνικών επιστημών. Ένα θεμελιώδες πρόβλημα της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών
Περίληψη

2. Το μεθοδολογικό χάσμα: φυσιοκρατία / ερμηνεία
Η φυσιοκρατία σε αντιδιαστολή προς την ερμηνεία
Πρόοδος και πρόγνωση
Εμπειρισμός και λογικός θετικισμός στη φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών
Η εμπειριστική διάγνωση: γιατί οι κοινωνικές επιστήμες δεν ανακαλύπτουν νόμους
Απορρίπτοντας τον εμπειρισμό προς χάριν της κατανοησιμότητας
Παίρνοντας θέση στη φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών
Φυσιοκρατία ή ερμηνεία;

3. Η εξήγηση της ανθρώπινης δράσης
Άλλο πράξη, άλλο συμπεριφορά
Τι είναι ακριβώς η δημώδης ψυχολογία
Λόγοι και αίτια
Είναι δυνατόν οι λόγοι να λειτουργούν ως αίτια;

4. Πράξεις, προθετικότητα και το πρόβλημα των σχέσεων νου-σώματος
Το επιχείρημα εκ της λογικής συνδέσεως
Προθετικότητα
Προθετικότητα και εκτασιακότητα

5. Ο συμπεριφορισμός στις κοινωνικές επιστήμες
Ο συμπεριφορισμός στις επιστήμες της συμπεριφοράς
Αιτιότητα και σκοπιμότητα
Η πειραματική ανάλυση της συμπεριφοράς
Το φάντασμα μέσα στη μηχανή του συμπεριφορισμού
Από τον συμπεριφορισμό στη γνωσιακή νευροεπιστήμη
Συμπέρασμα

6. Θεωρία των ορθολογικών επιλογών: προβλήματα
Η θεωρία των ορθολογικών επιλογών
Ορθολογικές επιλογές και η «αόρατος χειρ»
Δημώδης ψυχολογία και οριακή χρησιμότητα
Ο οικονομολόγος ως συμπεριφοριστής
Εργαλειοκρατία και κατασκευή μοντέλων στα οικονομικά
Η έκπτωση του συμπεριφορισμού στην ψυχολογία και στα οικονομικά

7. Κοινωνική ψυχολογία και κατασκευή της κοινωνίας
Η ερμηνευτική των ανθρώπινων πράξεων
Μπορούμε να συμφιλιώσουμε κανόνες και κανονιστικά πρότυπα με τα αίτια των πράξεων;
Η κοινωνική κατασκευή της κοινωνίας

8. Η φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών στην ηπειρωτική Ευρώπη
Η φιλοσοφία της ιστορίας κατά Χέγκελ
Ο Φρόυντ και η ανάλυση των βαθύτερων νοημάτων
Μαρξισμός και νόημα
Φουκώ και Μπουρντιέ. Οι θεωρίες τους για το πολιτισμικό εποικοδόμημα
Κριτική θεωρία
Ριζική ερμηνεία και εννοιολογικά σχήματα

9. Ολισμός και αντιαναγωγισμός στην κοινωνιολογία και στην ψυχολογία
Κοινωνικά γεγονότα
Ολισμός και ανθρώπινη δράση
Η αυτονομία της κοινωνιολογίας
Ολισμός και αναγωγισμός στην ψυχολογία και στην κοινωνιολογία
Αυτονομία και επίβαση

10. Ο λειτουργισμός ως ερευνητικό πρόγραμμα
Η λειτουργική ανάλυση στις κοινωνικές επιστήμες
Λειτουργική εξατομίκευση και επίβαση
Στις κοινωνικές επιστήμες η λειτουργική ανάλυση είναι απαραίτητη
Τα προβλήματα του λειτουργισμού
Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί ο λειτουργισμός στις κοινωνικές επιστήμες;

11. Κοινωνιοβιολογία: καθιερωμένο πρότυπο στις κοινωνικές επιστήμες;
Ο «ολισμός» του Δαρβίνου και τα προβλήματά του
Το δίλημμα του κρατούμενου: επιχείρηση διάσωσης;
Οι κοινωνικές επιστήμες αποχαιρετούν το καθιερωμένο μοντέλο;
Η πενιχρότητα του ερεθίσματος και άλλα επιχειρήματα υπέρ της εμφυτοκρατίας
Γιατί είναι τόσο έντονη η αντιπαράθεση ανάμεσα στην εμφυτοκρατία και στο ΚΜΚΕ;

12. Θεωρίες για την πολιτισμική εξέλιξη
Πώς μπορεί να αμβλυνθεί η απειλή της γενετικής αιτιοκρατίας
Μητέρα φύση ή μητέρα ανατροφή;
Αμφισβητώντας τη δαρβινική πολιτισμική εξέλιξη
Οι κοινωνικές επιστήμες ως βιοεπιστήμες

13. Ερευνητική ηθική στις κοινωνικές επιστήμες
Ηθική και κοινωνικές επιστήμες
Ηθικά προβλήματα σχετικά με την ελεγχόμενη έρευνα
Μιλ: φυσιοκρατία και ωφελιμισμός
Καντ: ερμηνεία και δεοντολογία
Το κοινωνικό συμβόλαιο και η κατά Ρωλς θεωρία περί δικαιοσύνης
Ηθική της μέριμνας: ο τέταρτος δρόμος;
Περιπτωσιολογία
Συμπέρασμα

14. Γεγονότα και αξίες στις επιστήμες που μελετούν τον άνθρωπο
Το «κανονιστικό» σε αντιδιαστολή προς το «θετικό»: η επιταγή σε αντιδιαστολή προς την περιγραφή
Αμάρτυα Σεν: οι απόψεις του για την ηθική θεωρία και τις κοινωνικές επιστήμες
Φεμινιστική φιλοσοφία των (κοινωνικών) επιστημών
Επικίνδυνα ερωτήματα, ηθικές υποχρεώσεις και προγνωστική γνώση

15. Οι κοινωνικές επιστήμες και τα διαχρονικά φιλοσοφικά ερωτήματα
Η απειλή του μετανεωτερισμού
Οι κοινωνικές επιστήμες και τα διαχρονικά φιλοσοφικά ερωτήματα
Η γνωσιολογία είναι αναπόφευκτη
Επιστήμη και μεταφυσική
Ατομοκρατία και εργαλειοκρατία
Φιλοσοφία και «ηθικές επιστήμες»
Συμπέρασμα

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο