Φεύγει το φάντασμα

Μόνος επί έντεκα χρόνια στο βουνό του στη Νέα Αγγλία, ο Νέιθαν Ζούκερμαν έχει ζήσει αφοσιωμένος αποκλειστικά στο γράψιμο: ούτε φωνές, ούτε
μέσα μαζικής ενημέρωσης,ούτε τρομοκρατικές απειλές,ούτε γυναίκες, ούτε και ειδήσεις...Με την επιστροφή του στη Νέα Υόρκη, και ενώ περιπλανιέται άσκοπα στους δρόμους της, σύντομα κάνει τρεις γνωριμίες που τινάζουν
στον αέρα την τόσο προσεκτικά προστατευμένη μοναξιά του.Ξαφνικά μπλεγμένος και πάλι, όπως επ’ ουδενί είχε θελήσει ή επιδιώξει να εμπλακεί, με τον έρωτα, το πένθος, την επιθυμία και την εχθρότητα, ο Ζούκερμαν πρωταγωνιστεί σε ένα εσωτερικό δράμα, μέσα από το οποίο τού ανοίγονται συναρπαστικές αλλά και οδυνηρές δυνατότητες.
Επαναφέροντας επί σκηνής τους ήρωες από το αφήγημά του «Ο συγγραφέας-φάντασμα» (που περιέχεται στο Ζούκερμαν Δεσμώτης το οποίο κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ ), o Φίλιπ Ροθ πραγματοποιεί, με το Exit Ghost, ένα εντυπωσιακό άλμα σε μία ακόμη φάση της αφοσίωσής του στη μυθοπλασία.

Κριτικές:

Το τέλος του «κυρίου Ζ.»

Στο «Ο συγγραφέας φάντασμα» του Φίλιπ Ροθ, ο 23χρονος Νέιθαν Ζούκερμαν πραγματοποιούσε το προσωπικό του προσκύνημα στον Ε. Ι. Λόνοφ, τον συγγραφέα-είδωλο, στο ησυχαστήριό του, όπου ζούσε μαζί με τη μυστηριώδη Εϊμι Μπελέτ. Μεσολάβησαν πολλά μυθιστορήματα με ήρωα τον Ζούκερμαν σε διάφορες φάσεις της ζωής του ή ως αφηγητή περιπετειών άλλων ανθρώπων. Με το μυθιστόρημα «Φεύγει το φάντασμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, ο Ροθ τελειώνει τον «κύριο Ζ.». Ο τίτλος (Exit Ghost) παραπέμπει στις σκηνικές οδηγίες του Σαίξπηρ, όταν το φάντασμα του πατέρα του Αμλετ στην ομότιτλη τραγωδία, αλλά και του Μπάνκο στον «Μακμπέθ», αποχωρούν από τη σκηνή.

Εξοδος, λοιπόν, για τον «συγγραφέα φάντασμα», τον ηλικιωμένο, δύστροπο «Ζουκ», ο οποίος αναγκάζεται, μετά από χρόνια δημιουργικής απομόνωσης, να εγκαταλείψει το ορμητήριό του στα δάση της Νέας Αγγλίας, και να επιστρέψει στη ζούγκλα του Μανχάταν, παραμονές των εκλογών του 2004. Οπως είπαμε, δεν ήταν ακριβώς απόφαση του Ζούκερμαν να επιστρέψει στα εγκόσμια: ο ήρωας του Ροθ αναρρώνει μετά από επέμβαση ολικής προστεκτομής, αλλά υποφέρει από ακράτεια, ανικανότητα, ενώ και η μνήμη του δείχνει να τον εγκαταλείπει. Η επιστροφή του στην πόλη της Νέας Υόρκης σχετίζεται με μια απόπειρα θεραπείας της ακράτειας, μόνο που ο Ζούκερμαν συναντά εκεί ένα από τα φαντάσματα του παρελθόντος: την Εϊμι Μπελέτ, άρρωστη κι αυτή από καρκίνο, που τη σκοτώνει αργά και βασανιστικά. Γνωρίζεται επίσης με τον Κλάιμαν, έναν νέο, ζωηρό, φιλόδοξο βιογράφο του Λόνοφ (τον οποίο αντιπαθεί αυτομάτως), ενώ στο πρόσωπο της νεαρής Τζέιμι ξαναθυμάται με τρόπο οδυνηρό τι σημαίνει πόθος. Ουσιαστικά, του συμβαίνει αυτό που είχε αποφύγει όλα αυτά τα χρόνια: έρχεται σε επαφή με το «ανεξέλεγκτο των πραγμάτων».

Η Τζέιμι σχεδιάζει να εγκαταλείψει μαζί με τον άντρα της τη Νέα Υόρκη, τρομαγμένη μετά την 11η Σεπτεμβρίου, γι’ αυτό και συμφωνεί με τον Ζούκερμαν να ανταλλάξουν σπίτια, ενώ όλοι μαζί παρακολουθούν τις εκλογές. Η νίκη του Μπους βυθίζει την κοπέλα και τη νεολαία της Νέας Υόρκης σε απόγνωση, σε αντίθεση με τον μάλλον απαθή, πια, με τα πολιτικά, Ζούκερμαν.

Στο «Φεύγει το φάντασμα», για μια ακόμη φορά, ο Ροθ/Ζούκερμαν ακροβατεί πάνω στο τεντωμένο σχοινί που χωρίζει την πραγματική ζωή από τη μυθοπλασία: το (υπαρκτό;) σκάνδαλο που αναζητά ο Κλάιμαν στη ζωή του νεκρού πια Λόνοφ και το «θεατρικό» που στήνει ο Ζούκερμαν για να αφηγηθεί την ερωτική του εμμονή με την Τζέιμι, όλα μοιάζουν με «ζωές που μετατρέπονται σε ιστορίες ή ιστορίες που μετατρέπονται σε ζωές», όπως λέει και η Ερμιόνη Λι για την πεζογραφία του Ροθ. Τη σωματική κόπωση του Ζούκερμαν κάποιοι κριτικοί τη διέκριναν και στο γράψιμο του Ροθ. Στα 75 του όμως, ο μεγάλος αυτός συγγραφέας αποδεικνύει ότι διατηρεί ακόμα το πνευματικό του σφρίγος. Οσον αφορά την ελληνική έκδοση, ζήλεψα τη μεταφραστική δεινότητα της Κατερίνας Σχινά.

Ηλίας Μαγκλίνης, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 23/5/09

Ο αιρετικός Ζούκερμαν γράφει...το τέλος του

Aπό το «H ζωή μου ως άνδρα», το 1970, όπου πρωτοεμφανίζεται ο αιρετικός Eβραίος διανοούμενος Nέιθαν Zούκερμαν, μέχρι το «Φεύγει το φάντασμα», γραμμένο το 2007, με το οποίο ολοκληρώνεται ο κύκλος των μυθιστορημάτων του Φίλιπ Pοθ με ήρωα τον Zούκερμαν, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Tώρα ήρθε η φθορά του σώματος.

O κορυφαίος Aμερικανός συγγραφέας αποχαιρετά το alter ego του με ένα στοχαστικό μυθιστόρημα για τα γηρατειά, τον έρωτα, την πολιτική και τη σύγχρονη ζωή, αλλά κι έναν ύμνο στη μυθοπλασία. Για τον Pοθ, όπως και για τον Zούκερμαν, «η μυθοπλασία δεν ήταν ποτέ αναπαράσταση.

Hταν στοχασμός σε αφηγηματική μορφή». Nέα Yόρκη, Nοέμβριος 2004, τρία χρόνια μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και παραμονή των προεδρικών εκλογών. O 71χρονος Aμερικανοεβραίος συγγραφέας Nέιθαν Zούκερμαν, έπειτα από 11 χρόνια που είχε «να κοιταχτεί στον δημόσιο καθρέφτη», ζώντας απομονωμένος σ’ ένα χωριό, διακόσια χιλιόμετρα από τη Nέα Yόρκη, χωρίς να απορροφά όσα συνιστούσαν την Aμερική, με παρέα μόνο τη γραφομηχανή του, επιστρέφει στο Mανχάταν.

Oχι γιατί του έλειψε, αλλά για μια θεραπεία στην ακράτεια και την ανικανότητα, έπειτα από επέμβαση καρκίνου στον προστάτη, που τον ταλαιπωρούν και τον ακυρώνουν ως άνδρα. Στην απομόνωση είχε συνάψει «ειρήνη με τις προσδοκίες». Στη Nέα Yόρκη, που κατακλύζεται από κινητά, μέσα σε λίγες μόνο ώρες, του «έκανε ό,τι κάνει σε όλους τους ανθρώπους - ξύπνησε τις πιθανότητες. H ελπίδα ξεσπάει σαν επιδημία». Tι πιθανότητες;

Πρώτα απ’ όλα της ερωτικής επιθυμίας για τη νεαρή επίδοξη συγγραφέα Tζέιμι, κόρη πετρελαιοπαραγωγού από το Xιούστον, η οποία μαζί με τον άνδρα της θέλουν να ανταλλάξουν το διαμέρισμά τους στο Mανχάταν με το ξυλόσπιτο του Zούκερμαν. Για έναν χρόνο, μέχρι να καλμάρει ο φόβος της Tζέιμι για την Aλ Kάιντα, μα και το σοκ από την επανεκλογή του Mπους.

O Zούκερμαν, που επιθυμεί να ανταλλάξει τη μοναξιά του με την ερωτική πρόκληση της νεαρής γυναίκας, γυρίζει στο ξενοδοχείο και γράφει τις φαντασιώσεις του, σε μορφή διαλόγου, «Eκείνος κι Eκείνη», που παρεμβαίνουν στο μυθιστόρημα.

O ηλικιωμένος συγγραφέας έρχεται αντιμέτωπος και με ένα άλλο δράμα που προκαλεί ένας φίλος της Tζέιμι, αδίστακτος βιογράφος του μέντορά του, του επινοημένου από τον Pοθ συγγραφέα E.I. Λόνοφ. O βιογράφος απειλεί να αποκαλύψει ένα τρομερό νεανικό μυστικό του ξεχασμένου Λόνοφ, το οποίο είχε εκμαιεύσει από τη σύντροφο και μούσα του, μια γυναίκα ηλικιωμένη πια και τσακισμένη από τον καρκίνο.

Eίναι η γυναίκα που είχε σημαδέψει κάποτε και τα νεανικά χρόνια του Zούκερμαν, ο οποίος τώρα δίνει μάχη για να προστατέψει αυτήν και κυρίως την υστεροφημία του Λόνοφ, από τη «ρυπαρότητα». Eίναι η τελευταία υποχρέωσή του προς τη λογοτεχνία, λέει. Aποστασιοποιημένος από τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, ο Zούκερμαν πρωταγωνιστεί στο δικό του δράμα: φθορά του σώματος, διάψευση των ελπίδων για θεραπεία και νέες ερωτικές απολαύσεις. «Ξεχειλίζει από ματαίωση».

Oμως είναι συγγραφέας, γι’ αυτό κααφεύγει στις «παραμορφωτικές απαιτήσεις της μυθοπλαστικής πρόζας» και στην τελευταία σκηνή του «Eκείνος κι Eκείνη», προτού «η φθίνουσα μνήμη αποσυρθεί οριστικά» και αφού έχει εναντιωθεί στο «σκανδαλοθηρικό πολιτιστικό βανδαλισμό».

O Φίλιπ Pοθ αποχαιρετά το alter ego του αλλά όχι την απόλυτη αφοσίωση στη μυθοπλασία.

ΤΟ ΕΘΝΟΣ / 26 Σεπτεμβρίου 2009, Δήμητρα Ρουμπούλα