Παγκόσμια διακυβέρνηση ή ηγεμονική παγκοσμιοποίηση

Η φιλελεύθερη εξέλιξη των δυτικών κοινωνιών τα δέκα τελευταία χρόνια οδήγησε στον ουστιαστικό περιορισμό του παρεμβατικού και ρυθμιστικού ρόλου του κράτους, με το πρόσχημα ότι ένας τέτοιος ρόλος καθίσταται όχι μόνο επιζήμιος αλλά και ανέφικτος στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Έτσι η απελευθέρωση των αγορών, του διεθνούς εμπορίου, της κίνησης των κεφαλαίων και της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης γενικότερα αποτέλεσε την αδιαμφισβήτητη κυρίαρχη πολιτική σχεδόν σε παγκόσμια κλίμακα.
Μετά τις τρομοκρατικές ενέργειες της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 έχει καταστεί σαφές ότι η απαξίωση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους και η άκρατη απελευθέρωση των αγορών μόνο αύξηση των συστημικών κινδύνων μπορεί να επιφέρει.
Η αποφυγή εντάσεων και συγκρούσεων στον κόσμο μπορεί να ελαχιστοποιηθεί μόνο μέσα από την αναζήτηση μιας νέας κατεύθυνσης και διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης. Η παγκόσμια διακυβέρνηση οφείλει να προωθήσει λύσεις στα προβλήματα που δημιούργησε η φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η διαχρονική μείωση των αποστάσεων μέσω των βελτιωμένων συγκοινωνιών και επικοινωνιών, με άλλα λόγια, η καλύτερη και αποτελεσματικότερη κινητοποίηση και εκμετάλλευση των διαθέσιμων στους ανθρώπους πόρων (πρώτες ύλες, ενέργεια, τεχνολογία, γνώση) επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της σημερινής «οικονομίας-κόσμος». Η ανάλογη προς την τεχνολογική αυτήν εξέλιξη μείωση των αποστάσεων μεταξύ των διαφόρων τόπων επέφερε όμως και ανάλογες αλλαγές στην οργάνωση των τοπικών κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων. Για πρώτη ίσως φορά μέσα στην ανθρώπινη Ιστορία, το πρόβλημα του ενός τόπου αποτελεί, ανάλογα και με το ειδικό του βάρος, πρόβλημα και για πολλούς άλλους τόπους ταυτόχρονα.

Η επικρατήσασα μέσα από τις οικονομικές και κοινωνικές διεργασίες νεοφιλελεύθερη ιδεολογία (που εκφράζεται θεωρητικά μέσα από τη νεοκλασική οικονομική θεωρία) θεωρήθηκε κατά τη δεκαετία του '90 ως το μόνο κατάλληλο και εφαρμόσιμο πλαίσιο για την οργάνωση της χωρίς ιδεολογικούς πλέον αντιπάλους παγκόσμιας οικονομίας. Ο ρόλος του κράτους και των υπερεθνικών οργάνων πέρασε, ως εκ τούτου, σε μια δευτερεύουσα σφαίρα, ο μόνος βασικός στόχος της οποίας ήταν η ανεμπόδιστη επέκταση των παγκοσμίων αγορών. Στα ανθρώπινα όμως ζητήματα η μεγέθυνση της κλίμακας δημιουργεί πολλές φορές αδυναμία ελέγχου των επί μέρους δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα την αύξηση των ενδογενών συστημικών κινδύνων και τη δημιουργία έτσι περισσότερων εστιών αποσταθεροποιήσεως, ικανών να κλυδωνίσουν το σύστημα και να το εκτρέψουν από τη γραμμική πορεία που, κατά τη νεοκλασική θεωρία, ακολουθεί.

Ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης, ο οποίος παλαιότερα διετέλεσε υπουργός Εθνικής Οικονομίας και ευρωβουλευτής και αναγνωρίστηκε από τον πολιτικό κόσμο ως ένας ικανός τεχνοκράτης με σημαντικό θεωρητικό υπόβαθρο, σε αυτό του το έργο συμβάλλει στη διατύπωση σημαντικών ερωτημάτων και απαντήσεων που άπτονται της κατεύθυνσης που έχει πάρει η παγκόσμια οικονομία και, κατ' επέκταση, η παγκόσμια διακυβέρνηση. Μια προσέγγιση σε αυτά τα ζητήματα δεν θα μπορούσε φυσικά να μην περιλαμβάνει και ζητήματα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και τεχνολογικά, καθώς η οικονομία αποτελεί συνισταμένη τους (συνισταμένη και συνιστώσα ωστόσο, μέσα από τη θεμελιώδη σχέση αλληλεξάρτησης που έχει διαμορφωθεί ανά τους αιώνες).

Το θεωρητικό υπόβαθρο του βιβλίου κινείται στην ανάλυση και την εκ των βασικών συστατικών ανασύνθεση των διαφόρων θεωρητικών ρευμάτων της οικονομικής επιστήμης, ώστε να γίνονται ξεκάθαρα τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα ενός εκάστου εξ αυτών στη μεθοδολογική προσέγγιση της γραμμικής κινήσεως της «οικονομίας-κόσμος». Η τετριμμένη λέξη «παγκοσμιοποίηση», που δεν δύναται να περιγράψει επαρκώς την πορεία των πραγμάτων καθώς ως έννοια είναι αδυνατισμένη και θέτει πλείστους όσους περιορισμούς στη θεωρητική μελέτη και διερεύνηση, δεν εγκαταλείπεται αλλά γίνεται, μέσα από το έργο αυτό, πληρέστατη επισκόπηση των περιορισμών που θέτει και εμπλουτίζεται καταλλήλως. Ετσι, η συνεισφορά του βιβλίου αυτού δεν έγκειται μόνο στην πληθώρα των δεδομένων που παρατίθενται και που από μόνα τους θα μπορούσαν να καταστήσουν το έργο αυτό πολύτιμο για κάθε ερευνητή, αλλά και για τη διαμόρφωση ενός πλαισίου αναλυτικής σκέψης, που δύναται να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα τα οποία θα απασχολήσουν την οικονομική και την πολιτική σκέψη στο μέλλον.

Θα ήταν λοιπόν λάθος να επικεντρωθεί κανείς σε μια στατική παρουσίαση του βιβλίου αυτού, ενώ αντιθέτως θα ενδείκνυτο να μελετήσει τα δυναμικά επακόλουθα των ζητημάτων που θέτει. Καθώς ο συγγραφέας δανείζεται, για παράδειγμα, θεωρητική ύλη από τον Μάλθους ή τον Δαρβίνο (βλ. περιορισμός χώρου και πόρων που οδηγεί αναπόφευκτα σε συγκρούσεις για τη βέλτιστη κατανομή τους - το πάγιο οικονομικό πρόβλημα), ο μελετητής θα μπορούσε να διαπιστώσει ποιες είναι οι αδυναμίες εκείνες του υφισταμένου συστήματος, οι οποίες νομοτελειακά αυξάνουν τις πιθανότητες συγκρούσεων και διενέξεων. Η πλήρης παράδοση στην οικονομία της αγοράς οδηγεί, κατά τον συγγραφέα, σε μια αύξηση των πιθανοτήτων για εκτροπές. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεγονότα όπως εκείνο της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 λαμβάνουν μια πιο προβλέψιμη (και κατ' επέκταση πιο αντιμετωπίσιμη) τροπή. Ετσι η εμπειρία του συγγραφέως από τα διάφορα διεθνή όργανα στα οποία διετέλεσε μέλος ή υπεύθυνος βοηθά στην ανασύνθεση των θεωρητικών εργαλείων ώστε να καταλήξει σε συμπεράσματα των οποίων η χρήση θα μπορούσε να είναι πολύτιμη στη χάραξη μιας πιο σταθερής πορείας για τον κόσμο. Μέσα από τη διερεύνηση του ιστορικού υποβάθρου της οικονομίας-κόσμος και μέσα από τη διερεύνηση των αστοχιών του συστήματος (υφέσεις, συγκρούσεις, περιβαλλοντική υποβάθμιση) ο Π. Ρουμελιώτης προβαίνει στη διατύπωση ενός νέου ρόλου για το κράτος και τα υπερεθνικά όργανα και ενός νέου θεωρητικού υποβάθρου για την παγκόσμια διακυβέρνηση.

Ενώ οι εγγενείς αστοχίες του καπιταλιστικού και του νεοκαπιταλιστικού συστήματος τα τελευταία δύο χρόνια κατέστησαν εμφανείς, ο παράλληλος παροπλισμός των νεοπαρεμβατιστών (εκείνων δηλαδή που θεωρούν ότι το κράτος διά των παρεμβάσεών του θα μπορούσε να ομαλοποιεί τις καταστάσεις και να διορθώνει τις αστοχίες της οικονομίας της αγοράς, χωρίς ωστόσο να αρνούνται τα προσόντα μιας ελεύθερης οικονομίας) αποτελεί κατά τον συγγραφέα ένα ακόμη λάθος, που θα ήταν δυνατόν να στοιχίσει ακριβά.

Η χωρίς έλεγχο παράδοση στην οικονομία της αγοράς και στις εγγενείς αστοχίες της θα οδηγούσε αναπόδραστα σε μια εφιαλτική ηγεμονοποίηση της οικονομίας-κόσμος και θα οδηγούσε σε μια ακραία εκδοχή ενός παγκόσμιου μεν αλλά ασταθούς, και συνεπώς αυταρχικού, κόσμου-κράτους. Η συναινετική παγκόσμια διακυβέρνηση, από την άλλη πλευρά, με τις εξομαλύνσεις που θα ήταν σε θέση να επιφέρει, θα μπορούσε να κάνει πιο πραγματοποιήσιμο το όραμα για μια ευημερούσα παγκόσμια κοινότητα.

Το βιβλίο αυτό δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα «βαρύ» θεωρητικό κείμενο. Η διατύπωση όμως των θέσεών του γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στον μελετητή να επεκταθεί και σε έννοιες κατά πολύ βαθύτερες από την απλή επεξήγηση των παρατηρούμενων φαινομένων και, μέσα από τη διερεύνησή τους, να προβεί στη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης απόψεως για την επιθυμητή εξέλιξη των πραγμάτων.



Νίκος Α. Κεράνης (οικονομολόγος και οικονομικός αναλυτής)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 29-09-2002