Προς Λεύκιον

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξανάνοιξε για πολλοστή φορά η συζήτηση για τη γλώσσα μ' αφορή τις πρόσφατες προσπάθειες μεταγλώττισης, στα σοβαρά, Παπαδιαμάντη, Ροΐδη, Βιζυηνού -λες και προσφέρουν τίποτε τέτοιες ανοησίες, πέρα από λεφτά στην τσέπη εκδοτών, και φύλλα δάφνης στο ναρκισστικό καθρέφτη των εκπονητών τους, πως τάχα «πρόσφεραν» κιόλας κλασικά κείμενα στο κοινό -ποιο κοινό άλλωστε, των αγραμμάτων;- ή πως αξιώθηκαν να συναγωνιστούν στον ίδιο στίβο με τους μεγάλους.

Πέρα από τις φανφάρες, όμως, υπάρχει και ο δρόμος εκείνων που νιώθουν τη γλώσσα μία, αδιαφορούν για τις κραυγές πως τάχα είναι «τεχνητή» η καθαρεύουσα και πεθαμένη πια η αρχαία, και τολμάνε τη μοναδική όσο και δύσκολη διαδικασία υγιούς εμπλουτισμού της γλώσσας από τον αμύθητο θησαυρό της διαχρονίας της, με λέξεις που σέρνουν πίσω τους κόσμους ολάκερους ιδεών, γεύσεων, οραμάτων και μάλιστα σε δημιουργικό λόγο πρωτότυπο. Τις φτερώνουν, τις εγκλιματίζουν σε νέο περιβάλλον, για γόνιμη περαιτέρω χρήση, τους πορίζουν νέα ζωή! Εγχείρημα δύσκολο φυσικά, ιδίως όταν σπανίζει πια η σφαιρική γνώση της γλώσσας κι ολοένα μειώνονται όσοι τη μελετάνε και βιώνουν όλο το φάσμα της μακραίωνης παρουσίας της.

Ο Τ. Ρούσσος έχει κλείσει πάνω από 50 χρόνια δημιουργικής ενασχόλησης με τη γλώσσα. Ποιητής πρώτα πρώτα, και άξιος ποιητής, μα και φιλόλογος με πλήθος λαμπρών μεταφράσεων αρχαίων κλασικών, πρωτίστως θεατρικών κειμένων -τούτο κάτι σημαίνει για όσους ξέρουν πόσο απαιτητικός είν' ο εκφωνούμενος σκηνικός λόγος!-, μα και πεζογράφος ταλαντούχος, επιστρέφει με το τελευταίο του βιβλίο στο στίχο για να δώσει, μεταξύ άλλων, μιαν ολοκληρωμένη Ποιητική.

Επίτηδες προσφεύγει σε μια σύμβαση: Ο γράφων, ένας γέρος πολύπειρος ρήτορας ή σοφιστής, στην Αλεξάνδρεια ή όπου αλλού στον αχανή εκείνο ελληνιστικό κόσμο, γράφει στο νεαρό του φίλο ποιητή Λεύκιο 120 και μία συμβουλές για τη ζωή και την ποίηση! Ξεχωρίζει το απόσταγμα της εμπειρίας του, από τα παθήματά του, τους αγώνες με τις λέξεις, και τα παιχνίδια που τόσο συχνά οι σκανταλιάρες σκαρώνουν και στους πιο έμπειρους τεχνίτες. Είναι και δεν είναι γέρος, μισεί τα γηρατειά, μα δεν μπορεί και ν' αρνηθεί τα «δώρα» που απλόχερα του επιδαψίλευσαν: καίρια κρίση, διεισδυτικότητα, κοφτερή ματιά, στωικότητα.

Καβάφεια μίμηση; Οχι! Επιγραμματικός ασφαλώς, με λεπταισθησία ξεχωριστή, μ' απόγευση καθαρά ελληνιστική, σε γλώσσα «τεχνητή» αναμφίβολα, που δεν λαλήθηκε ποτέ, δίχως φόβο μη χαρακτηριστεί και καθαρευουσιάνος, αλλά μην απαξιώνοντας κανένα από τα κληροδοτήματα που του άφησε ο Ελληνισμός, επαναπατρίζει τα προ πολλού ξεχασμένα, που 'ρχονται ένα ένα με τα παράδοξα ονόματά τους σαν παραδείσια πουλιά από τόπους μακρινούς, δίχως επ' ουδενί να ενοχλεί ο πλούσιος στολισμός τους:



Οι λέξεις, Λεύκιε, ομοιάζουν με σμήνος

πουλιών. Φωλιάζουν στα πυκνόφυλλα

δέντρα της σκέψεως. Οταν η ποίησις

τα καλέσει στον ουρανό της, πετούν

ανυπόμονα προς τον ήλιο για να υπάρξουν.

Κατόπιν κελαηδούν γλυκύτατα

η επιδεικνύουν το πολύχρωμον

πτίλωμά τους. Μερικά δανείζουν

εξαίρετους ήχους στο ποίημα. Αλλα μένουν

απλώς βαλσαμωμένα στις εικόνες του.



Υπηρετώντας πιστά τη σύμβασή του απ' αρχής μέχρι τέλους, με τον εξωτικό του διάκοσμο σε παρασύρει να εισδύσεις άκοπα στον προβληματισμό του. Μες στις επιτηδευμένες νουθεσίες, μ' ελαφρά αυτοειρωνεία συχνά διατυπωμένες, διακρίνονται στίχοι που σ' αναγκάζουν να ομολογήσεις την ειλικρίνεια της καρδιάς του και την παράδοξη ευρυθμία της νεκραναστημένης γλώσσας του, ενόσω ακολουθείς τη σαγηνευτική γραμμή της σκέψης του, που εμμένει στο παράδοξο:



Διαβάζοντας ποιητάς διαφόρων

εποχών, κατέληξα στην δυσάρεστη

σκέψη ότι η ποίηση δεσμεύεται,

εξαναγκάζεται από αιτίας ποικίλας

εις μερικότητα. Μόνη διέξοδος:

ο πλούτος της γλώσσας. Ομως ακόμη

και τα διαυγή Ελληνικά δεν επαρκούν,

γιατί αφήνουν και αυτά καθώς τα φίδια

παλαιά δέρματα πίσω τους κι αλλάζουν,

φαινομενικώς μόνον, νεότητα.

Οι μέλλοντες ποιηταί ας το έχουν υπ' όψιν,

ας θερμαίνουν την έμπνευσίν των

και με αυτά τα παλαιά δέρματα.



Γλωσσικό πείραμα; Ιδιοτροπία; Παιχνίδι; Καθόλου! Ασφαλώς θα σκοντάψει σε πολλά όποιος αναζητά γλωσσική ορθοδοξία ή γραμματική συνέπεια. Μα θα 'ναι και κοντόφθαλμος! Γιατί ο Τ. Ρούσσος διαθέτει ποιητική φλέβα, κι αυτή αναβρύζει καθαρή σε στίχους όπως εκείνος όπου μεταφέροντάς μας την αγωνία του πλάστη να μεταδώσει αυτό που 'χει μέσα του, ομολογεί:



Μοναδική μου ελπίδα πλέον

να μ' επισκεφθεί -αλλά σπανίως συμβαίνει-

ως μέγα νυκτόβιο πτηνόν ο πρώτος στίχος!



Οσο για τον ορισμό που διατυπώνει για τις λέξεις, δύσκολα θα βρει κανείς αλλού πιο επιτυχημένον: ... τοπωνύμια ευαισθησίας, ταχυπαλμίαι του συναισθήματος, ομόπτεροι των ανέμων, οδοδείκται ψυχής.

Κάποιοι δημιουργοί γερνώντας στερεύουν κι αυτοεπαναλαμβάνονται, άλλοι πάλι αξίζει να γερνούν! Για τους λιγοστούς, που δεν κλείνουν μάτι πάνω σε θέματα γλώσσας και δημιουργίας, η συλλογή Προς Λεύκιον αποτελεί ισχυρό έναυσμα.



ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/04/2006