Η περιπέτεια της ευρωπαϊκής σκέψης

Ο σκοπός της Jacqueline Russ στο βιβλίο της Η περιπέτεια της ευρωπαϊκής σκέψης είναι να αφηγηθεί την πνευματική ιστορία της Ευρώπης με ταυτόχρονη ανάλυση και διερεύνηση του στοχασμού της και να δώσει μια συνθετική θεώρηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Πρόκειται για ένα βιβλίο μύησης, που μας δίνει την ευκαιρία να ζήσουμε τις μεγάλες ώρες της ιστορίας των ιδεών της Δύσης. Το έργο μοιάζει με ένα ταξίδι μέσα από τη διαμόρφωση της σκέψης της Δύσης. Περιγράφει την ανάδυση των μεγάλων ιδρυτικών ρευμάτων που τη διαπερνούν, καθώς και το διάλογο μεταξύ των ιδεών και το δυναμισμό τους, για να καταλήξει στα σχίσματα και στις ανασυγκροτήσεις της εποχής μας.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



«Ζούμε μέσα στις ιδέες. Μαζί με αυτές πολεμάμε και στρατευόμαστε. Πρόοδος, ιστορία, ανθρώπινα δικαιώματα, ορθός λόγος, επιστήμη, αυτά είναι ιδέες που δεν είναι καθόλου ουδέτερες ή κάτι το εξωτερικό σε σχέση μ' εμάς, αλλά αποτελούν μια πλήρη αντικειμενική πραγματικότητα, έναν κόσμο κυρίαρχων παραστάσεων, ένα σύνολο αυτόνομων και ειδικών δυνάμεων».


Αυτή η δημιουργική δυναμική των ιδεών, που χαίρουν αυτονομίας και ανεξαρτησίας, καταμαρτυρείται μέσα από την περιπετειώδη πορεία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Επειδή η ύπαρξη και η ιστορική - κοινωνική πολυπλοκότητα της Ευρώπης νοηματοδοτείται αποφασιστικά από τις ποικίλες εκφάνσεις και προσμείξεις των ιδεών, όπως αυτές εκδιπλώνονται καλειδοσκοπικά, στο διάβα του χρόνου.


Εχοντας ως γνώμονα μια τέτοια διαπίστωση η Jacqueline Russ μας προσκαλεί, με το έργο της, να «ταξιδέψουμε ανάμεσα στις κύριες, στις ενοποιητικές ιδέες» που οργανώνουν τον πνευματικό βίο της Ευρώπης και λειτουργούν ως βασικές κατηγορίες της δυτικής σκέψης.


Η ιστορική περιοδολόγησή της αρθρώνεται, αφενός, στη φυσιοκρατία /τον ορθολογισμό της ελληνικής κοσμοθέασης και αφετέρου, στο Λόγο / τη θεία ομιλία της ιουδαιο-χριστιανικής κοσμοθέασης. Η πνευματική παραγωγή που χαρακτηρίζει αυτές τις δύο όψεις του δυτικού στοχασμού προβάλλεται διαχρονικά τόσο μέσα από τη διάζευξη όσο και μέσα από τη σύζευξή τους. Τα ελληνικά και τα ιουδαϊκά / χριστιανικά καθοδηγητικά σχήματα (διαλεκτική, ορθός λόγος, άπειρο, υπερβατικότητα κ.ά.) εκτυλίσσονται σε μια διαδρομή αιώνων, που αρχίζει από τη Σουμερία (στη Μεσοποταμία) και φτάνει μέχρι τις μέρες μας.


Οι θεμελιώδεις ιδέες της Αρχαιοελληνικής και Ρωμαϊκής περιόδου και η ριζοσπαστική κοσμοαντίληψη της χριστιανικής διδασκαλίας είναι το πρωτογενές και πρόσφορο έδαφος για τη γένεση της ευρωπαϊκής σκέψης. Ο κλονισμός που επιφέρουν οι θεωρήσεις στον πρώιμο Μεσαίωνα, αλλά και ο εμπλουτισμός που προσφέρει η διανοητική και πνευματική Αναγέννηση συνιστούν τη διαλεκτική έκφραση της τροχιάς που διαγράφουν οι ιδέες στην Ευρώπη. Ο ανθρωπισμός του 12ου αιώνα, η εμβάθυνσή του στο 14ο και 15ο αιώνα, η σχολαστική σκέψη, οι πολιτικές, ηθικές, αισθητικές ιδέες της περιόδου αυτής και οι απαρχές της εμπειρικής μεθόδου προοιωνίζονται τις ρήξεις και τις επερχόμενες μεταμορφώσεις - μεταρρυθμίσεις στα χρόνια που ακολουθούν. Οι περιπέτειες του ορθού λόγου και οι παθιασμένες για ελευθερία ιδέες του Διαφωτισμού παγιώνουν μεγάλα πρότυπα της σκέψης (ορθολογισμός, ανθρωπισμός, πρόοδος, αισθητικό συναίσθημα, επιστημονικό πνεύμα, δίκαιο - Κράτος κ.ά.). Οι έντονα αντιτιθέμενες ιδέες που προσδιορίζουν καθοριστικά τον επαναστατικό 19ο αιώνα (ρομαντισμός, ντετερμινισμός και διαλεκτική, λογικότητα της ιστορίας και θετικός λόγος, ατομικισμός και μηδενισμός κ.ά.) εξαγγέλλουν τελικά την κρίση και την αβεβαιότητα της δυτικής συνείδησης, που «άρχισε κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και επιτείνεται από τη δεκαετία του 1960 και μετά».


Μέσα σ' αυτό το χρονικό περίγραμμα η J. Russ συνθέτει τα κομμάτια ενός πολύσημου παζλ, όπου οι ιδέες, τα πρόσωπα, τα γεγονότα, οι αναστατώσεις, οι ρήξεις, η συνέχεια και η ασυνέχεια διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Μετατοπίζοντας με εμβρίθεια το λόγο της από το ιστορικό στο φιλοσοφικό πεδίο και από το χώρο της πολιτικής σκέψης στο τοπίο της αισθητικής, υφαίνει τη μελέτη της με αριστοτεχνικό τρόπο, προτάσσοντας σταθερά την ορμητικότητα των ιδεών.


Το συνθετικό αυτό εγχείρημα συνάγεται μέσα από τη διεξοδική -και άψογη γλωσσικά- διαμερισματοποίηση των μεγάλων σταθμών της σκέψης στο δυτικό κόσμο.


Τονίζοντας βέβαια ότι «οι ιδέες απέχουν πολύ από το να είναι στοιχεία καθοριζόμενα από μια οικονομική ή πολιτική υποδομή (επειδή) εξελίσσονται σε συνάρτηση με μια δική τους ιστορία και κατά τρόπο σχετικά ανεξάρτητο», δεν αποκλείει τη μεταγραφή των θέσεών της σε ένα πλαίσιο ερμηνείας του κόσμου που υπερακοντίζει την κοινωνική πραγματικότητα.


Ομως το επίπεδο εμμένειας που αρθρώνει, μέσω του διαλεκτικού στοχασμού που ακολουθεί, είναι προσεκτικά δομημένο· και έτσι δεσπόζει επιβλητικά μια ολιστική αφήγηση που προσφέρει πολλά στην κατανόηση της ιστορίας των ιδεών της Δύσης. Ακόμα και σε όσους ενδεχομένως δεν συμφωνούν με αυτήν.


Η εξαιρετική μετάφραση και επιμέλεια του πανεπιστημιακού καθηγητή Κ. Κατσιμάνη, το χρηστικό γλωσσάρι όρων και η άρτια εκδοτική παρουσία του βιβλίου ολοκληρώνουν με άριστο τρόπο το σημαντικό αυτό έργο.



ΣΠΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/06/2006