Ο ξεχασμένος στρατιώτης ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Το βιβλίο "Ο ξεχασμένος στρατιώτης" αποτελεί την εξαιρετική μαρτυρία του Guy Sajer για τις πολεμικές εμπειρίες του κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν είχε κλείσει καλά καλά τα δεκαεπτά, όταν τον Ιούλιο του 1942 φόρεσε τη στολή της Βέρμαχτ. Λόγω της νεαρής ηλικίας του στρατολογείται στα αποσπάσματα ασφαλείας των σιδηροδρόμων. Το Νοέμβρη του ιδίου έτους, θα γνωρίσει τον αδυσώπητο χειμώνα στις ρωσικές στέπες. Ο Sajer αντιλαμβάνεται νωρίς πως ο πόλεμος δεν είναι προσωπική υπόθεση και πως η επιβίωση μέσα στο ρωσικό χειμώνα είναι από μόνη της μάχη.
[...]
Δεν υπάρχει αντίστοιχη περιγραφή του τραγικού πολέμου στη Ρωσία μ' αυτήν του "Ξεχασμένου Στρατιώτη". Αυτό που την κάνει να ξεπερνά σε φρίκη και σε μεγαλείο ό,τι άλλο γράφηκε, δε βρίσκεται μόνο στο γεγονός ότι ο συγγραφέας έζησε πραγματικά τα όσα μάς μεταφέρει ή ότι κάτω απ' την πένα του οι λέξεις ψύχος, πείνα, πυρετός, αίμα ή τρόμος αποκτούν τη χροιά και τη φοβερή δύναμη της πραγματικότητας. Κυρίως οφείλεται στην ικανότητα του Sajer να διεισδύει και να καθιστά ορατά με κάθε λεπτομέρεια τα πράγματα, που ξέρει να περιγράφει μ' έναν τρόπο που καθηλώνει.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο μπορούσε να έχει τον τίτλο: «Ο διχασμένος στρατιώτης», καθώς ο συγγραφέας Guy Sajer κατάγεται από πατέρα Γάλλο και μητέρα Γερμανίδα.

Ομως μέσα του φαίνεται να επικρατεί η ψυχοσύνθεση του Γερμανού και ο Sajer σε νεαρή ηλικία επιζητεί την πολεμική περιπέτεια που άλλωστε έχει προβάλει μπρος του η κατακτητική πορεία της ναζιστικής Γερμανίας. Οπως ο ίδιος γράφει: «Επειτα ήρθε ο πόλεμος. Τον έβαλα στη ζωή μου, αφού αυτός μόνον υπήρχε, όταν εγώ ήμουν σε ηλικία ν' αγαπήσω».

Ετσι αγάπησε τον πόλεμο, που τελικά διέψευσε τις προσδοκίες του, αφού ο ψυχικός του κόσμος γέμισε με πόνο, μίσος, καταστροφές, αισθήματα ενοχής, με την πικρή γεύση της ήττας.

Ο συγγραφέας δεν είχε κλείσει ακόμα τα 17 του χρόνια όταν κατατάχτηκε στις γραμμές της Βέρμαχτ και εντάχθηκε στ' αποσπάσματα ασφαλείας των σιδηροδρόμων. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς θα γνωρίσει τον αδυσώπητο χειμώνα στις ρωσικές στέπες.

Ο Sajer φαίνεται να έχει επηρεαστεί από τη ναζιστική ιδεολογία και όπως αναφέρει ο Γάλλος εκδότης της πρώτης έκδοσης του βιβλίου (εκδόσεις «Robert Laffont») ο νεαρός συγγραφέας μαζί με τους συμμαθητές του ζηλεύει τους μικρούς Γερμανούς της ηλικίας του «που φορούν τη στολή της χιτλερικής Νεολαίας και εξασκούνται στο μεγάλο παιχνίδι του πολέμου» (σ.σ. 17-18).

Ο Sajer αναζητεί πιο δυνατές συγκινήσεις από το να είναι φρουρός των σιδηροδρομικών γραμμών και το 1943 κατατάσσεται εθελοντικά στην επίλεκτη μηχανοκίνητη μεραρχία «Gross - Deutschland» και παίρνει μέρος σε μεγάλες καταστροφικές μάχες στο ρωσικό μέτωπο. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζωή τού απλού Γερμανού φαντάρου ή υπαξιωματικού στα κρισιμότερα μέτωπα του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου. Εκει που οι Γερμανοί, αρχικά αλαζονικά και προελαύνοντες στα εδάφη της Σοβιετικής Ενωσης, υπέστησαν τελικά μια σαρωτική ήττα, ένα νέο Βατερλό. Μια ήττα χειρότερη ίσως και από εκείνη του Ναπολέοντα και των Γάλλων στη ρωσική γη.

Ο Sajer θα ζήσει και τη μεγάλη υποχώρηση του γερμανικού στρατού αλλά και των χιλιάδων προσφύγων που τον ακολουθούν από τις περιοχές της Ανατολικής Πρωσίας, καθώς προσπαθούν να ξεφύγουν από τον προελαύνοντα Κόκκινο Στρατό.

Τώρα ο συγγραφέας και οι άλλοι Γερμανοί στρατιώτες συμπορεύονται με τους Γερμανούς πολίτες. Ο χειμώνας είναι «αδυσώπητα παρών» και το θερμόμετρο δείχνει -20 βαθμούς Κελσίου στη βορειοανατολική Πρωσία. Ο Sajer αποτυπώνει στη μνήμη του δραματικές, τραγικές στιγμές: «Εξω από το μεγάλο κτίριο που νομίζεις πως θα γκρεμιστεί απ' την κοσμοσυρροή απ' όπου βγαίνει η μυρωδιά ενός ζωμού μαγειρεμένου όπως όπως... στοιβάζεται πλήθος όσο βλέπει το μάτι. Κολλημένοι ο ένας πάνω στον άλλο φτιάχνουν ένα συμπαγές ζυμάρι που χτυπά τα πόδια ρυθμικά, για να μην παγώσει. Αυτό το σφυροκόπημα των ποδιών τους στην ίδια θέση θυμίζει ένα αόρατο ταμπούρλο» (σελ. 727).

Θελημένα ή αθέλητα ο συγγραφέας εξιστορεί το κατάντημα εκείνων που επιζητούσαν την παγκόσμια κυριαρχία και επικράτηση.

Οι άνθρωποι που μιλούσαν περιφρονητικά για τους Εβραίους, τους Σλάβους, τους Τσιγγάνους, έπρεπε ν' αποδείξουν τώρα στην ανθρωπότητα ότι δεν είναι οι ίδιοι υπάνθρωποι, απόγονοι μιας κατώτερης εγκληματικής ράτσας.

Ο συγγραφέας σ' όλη αυτή τη δραματική πορεία των εξελίξεων, τις οποίες ζει προσωπικά και συμμετέχει σ' αυτές, έχει μεταλλαγεί απολύτως σ' έναν Γερμανό, όπου το γαλλικό στοιχείο πολύ δύσκολα διαφαίνεται στην όλη προσωπικότητά του.

Το 1945, λίγο πριν από το τέλος της οριστικής γερμανικής ήττας, οι Αγγλοι αιχμαλώτισαν τον Sajer στο Ανόβερο.

Οι Γάλλοι στρατιωτικοί που τον ανέκριναν έδειξαν μεγάλη επιείκεια προς το πρόσωπό του και παρ' όλο που τον κατηγόρησαν για προδοσία, τον άφησαν να επιστρέψει στην Αλσατία, εκεί όπου έχει εγκατασταθεί η οικογένειά του και ζουν πολλοί άνθρωποι γερμανικής καταγωγής.

Επιστρέφοντας στη Γαλλία ο συγγραφέας κατατάσσεται στο γαλλικό στρατό, στον οποίον όμως δεν πολυπιστεύει, αλλά και συναντά έναν κόσμο που δυσπιστεί έντονα προς το πρόσωπό του. «Δεν απέφυγα τη στάμπα του βδελυρού Γερμαναρά που εισπράττει τεράστια επιείκεια».

Οι επικριτές του δεν έχουν άδικο, μέσα στην ψυχή του παραμένει Γερμανός, παρ' όλο που είναι πολιγραφημένος Γάλλος. Οταν ανακρίνεται στη διάρκεια της αιχμαλωσίας του, ο Sajer θα ερωτηθεί:



- Τι είσαι λοιπόν; Γάλλος;

- Ετσι, νομίζω.

- Τι σημαίνει έτσι νομίζεις;

- Σώπασα από αμηχανία.

- Τι δουλειά έχετε σ' αυτό το μπουρδέλο;» (σελ. 759).



Στη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας στη Γαλλία ο Sajer θ' αρρωστήσει βαριά και δεν θ' αργήσει ν' απαλλαγεί από τα καθήκοντά του.

Αλλωστε νιώθει φανερά σαν ξένο σώμα στον γαλλικό στρατό, παρ' όλο που είναι απόλυτα πειθαρχημένος κατά τα γερμανικά πρότυπα, γεγονός που τον αναδεικνύει «στον καλύτερο» στρατιώτη της κλήσης του.

Μέσα του όμως, παρότι ζητάει συγχώρεση και επιείκεια από τους νικητές, ο συγγραφέας μοιάζει να παραμένει αμετανόητος ή τουλάχιστον αρνείται ν' αποδεχθεί την πραγματική αιτία του κακού.

«Προτού διακόψω τη θητεία μου (στον γαλλικό στρατό) -γράφει ο συγγραφέας προς το τέλος του βιβλίου- έλαβα μέρος στην παρέλαση της εθνικής επετείου για την απελευθέρωση το 1946 στο Παρίσι.

Απέμειναν τιμές στη μνήμη των Πεσόντων. Σιωπηρά τίμησα τους δικούς μου νεκρούς μνημονεύοντας κάποια ονόματα: Ερνστ Νόιμπαχ Φρος, Βούρντεμπεγκ, Ζίμενζαϊς», δηλαδή των πεσόντων Γερμανών συναδέλφων του στη Βέρμαχτ (σελ. 769).

Ο ίδιος όμως δεν νιώθει καμία θλίψη ή τουλάχιστον δεν εκδηλώνει κάτι ανάλογο για τους Ρώσους στρατιώτες και πολίτες που και με τη δική του συμμετοχή σκοτώθηκαν ή εκτελέστηκαν στη δική τους γη από ξένους εισβολείς.

Πάντως στο βιβλίο περιγράφεται όλη η φρίκη του πολέμου από έναν αυτόπτη μάρτυρα που άθελά του δείχνει την αλαζονεία, τις αυταπάτες, την πειθαρχία και υπακοή του μέσου Γερμανού στρατιώτη (ασφαλώς υπήρχαν και εξαιρέσεις) στις ιμπεριαλιστικές απαιτήσεις της ναζιστικής ηγεσίας. Η χιτλερική προπαγάνδα είχε επηρεάσει την αφελή και απονήρευτη γερμανική νεολαία, αλλά αρκετοί μεγαλύτεροι και ωριμότεροι είχαν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την τραγωδία που επερχόταν για τη Γερμανία από την τυφλή καταχητική πολιτική των ναζιστών.

Ενας τέτοιος «ηλικιωμένος στρατιώτης εξοργίστηκε» όταν ένας νεκρός Γερμανός συνάδελφός του πυροβόλησε εναντίον Αγγλων φαντάρων στο Ανόβερο. Ο αγώνας ήταν πια χαμένος. Κάποιοι σκόρπιοι Γερμανοί στρατιώτες ήταν περικυκλωμένοι. Μία ακόμα κίνηση αν έκαναν θα τους θέριζαν τ' αγγλικά πολυβόλα.

«Ο γεροστρατιώτης» που ήταν δίπλα στον Sajer τον έπιασε από τον καρπό και του μουρμούρισε:

«Πάμε μικρέ». Σηκώθηκαν με υψωμένα χέρια, τους ακολούθησαν και οι λίγοι που είχαν απομείνει. «Μ' αυτόν τον τρόπο προχωρήσαμε προς τους νικητές, με την καρδιά μας να χτυπάει αλαφιασμένη» (σελ. 755).



Οι αυταπάτες είχαν τελειώσει.



Οι αναμνήσεις του Sajer συνθέτουν ένα ενδιαφέρον και αξιοπρόσεκτο βιβλίο που εντάσσεται στη σειρά εκείνων που τα τελευταία χρόνια εκθέτουν τη δυστυχία του πολέμου από την πλευρά του Γερμανού στρατιώτη. Είναι αρκετά ογκώδες (784 σελίδες) και περιλαμβάνει index ονομάτων και φωτογραφίες από το Ανατολικό Μέτωπο. Μιλάει για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από την άλλη πλευρά του λόφου.



ΦΟΙΒΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/02/2007