Oliver Sacks: Εν κινήσει. Μια ζωή

«Εν κινήσει: Μια ζωή», δίχως... μάσκα


Στα γυρίσματα των «Ξυπνημάτων» με τον Γουίλιαμς, 1989. Η ταινία ήταν υποψήφια για Oσκαρ καλύτερης ταινίας, σεναρίου και α΄ ανδρικού ρόλου για τον Ντε Νίρο.

Στα γυρίσματα των «Ξυπνημάτων» με τον Γουίλιαμς, 1989. Η ταινία ήταν υποψήφια για Oσκαρ καλύτερης ταινίας, σεναρίου και α΄ ανδρικού ρόλου για τον Ντε Νίρο.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Στα βιβλία που τον έκαναν διάσημο, ο Ολιβερ Σακς έχει την τάση να «κρύβεται» πίσω από το προσωπείο του γιατρού: Οξυδερκής, γεμάτος περιέργεια, τρυφερός όταν μιλά με τους σωματικά ή πνευματικά αρρώστους, αλλά αποστασιοποιημένος, όπως αρμόζει σε έναν επιστήμονα, όταν μιλά για τα «αντικείμενα» των ερευνών του. Οι πιο αυστηροί επικριτές του τον κατηγορούσαν ότι καταστρατηγούσε την ιδιωτικότητα των ασθενών του προς ίδιον όφελος, αφού σπανίως ζητούσε τη γνώμη τους προτού μοιραστεί τις πολύ προσωπικές ιστορίες τους με το κοινό.

Η αυτοβιογραφία του, που κυκλοφορεί στα ελληνικά αύριο υπό τον τίτλο «Εν Κινήσει: Μια ζωή», θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως έμμεση απάντηση στην κριτική. Αυτή τη φορά, η ιδιωτικότητα που παραβιάζεται είναι η δική του: Τέμνει με χειρουργική ακρίβεια τις επιδερμικές άμυνες, φέρνοντας στο φως τις πιο σκοτεινές πλευρές του εαυτού του. Ο πρωτοπόρος νευρολόγος, που πέρασε όλη του τη ζωή, μελετώντας τα παράδοξα και τα θαύματα του ανθρώπινου εγκεφάλου, μιλά χωρίς αναστολές για τα πάθη, τις εκκεντρικότητες και τους φόβους του, αποκαλύπτοντας έναν άνθρωπο βαθιά συναισθηματικό και ανίκανο να χωρέσει στα στενά όρια της συμβατικότητας. Εναν άνθρωπο που δεν διαφέρει πολύ από τους ασυνήθιστους πρωταγωνιστές βιβλίων, όπως τα «Ξυπνήματα» και «Ενας ανθρωπολόγος στον Αρη».

Γράφει για τις τραυματικές εμπειρίες του στο οικοτροφείο, όπου τον έστειλαν οι γονείς του στη διάρκεια του πολέμου για να τον προστατέψουν από τους βομβαρδισμούς, το μικρό χημικό εργαστήριο που είχε δημιουργήσει στο σπίτι του, στο Λονδίνο και τις ενοχές του γιατί δεν αφιέρωσε περισσότερο χρόνο στον σχιζοφρενή αδελφό του, το «μαύρο πρόβατο» μιας οικογένειας διαπρεπών γιατρών. Για την αντίδραση των γονιών του στην παραδοχή της ομοφυλοφιλίας του («εύχομαι να μην είχες γεννηθεί», δήλωσε η κατά τ’ άλλα ανοιχτόμυαλη μητέρα του) και τον αντίκτυπο που είχε στη μετέπειτα πορεία του. Για τους επικίνδυνους πειραματισμούς του με νόμιμες και παράνομες ουσίες, την πρώτη του ερωτική εμπειρία στο Αμστερνταμ, τη δυσκολία του να επιλέξει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση στα νεανικά του χρόνια, αλλά και το αίσθημα απελευθέρωσης που βίωσε όταν αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα στις ΗΠΑ, στα 27 του.

Για το σημείο-σταθμό στην καριέρα του, όταν, τη δεκαετία του ’60, ανακάλυψε τους τελευταίους, κατατονικούς επιζώντες της επιδημίας ληθαργικής εγκεφαλίτιδας, που είχε σκορπίσει τον θάνατο στην Ευρώπη αμέσως μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατάφερε να τους «ξυπνήσει», χορηγώντας τους το φάρμακο «L-DOPA». Για τη σχεδόν εμμονική του ενασχόληση με την άρση βαρών και την προσπάθειά του να συνδέσει την ψυχιατρική με τις νευροεπιστήμες. Γράφει για τα ταξίδια του σε ολόκληρη την Αμερική και φυσικά για τη μεγάλη του αγάπη, τις μηχανές, που πήγαζε από την ανάγκη του να παραμένει μονίμως σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

«Την ημέρα ήμουν ο πρόσχαρος δρ Ολιβερ Σακς με τη λευκή ρόμπα του, σήμα κατατεθέν κάθε γιατρού, αλλά κατά το σούρουπο άλλαζα εμφάνιση και χαρακτήρα... Ανώνυμα και μυστηριωδώς, όπως ο λύκος βγαίνει μέσα στη νύχτα, ξεγλιστρούσα έξω από το νοσοκομείο και ανέβαινα στη μοτοσικλέτα μου για να περιπλανηθώ στους δρόμους». Μολονότι για χρόνια διακατεχόταν από την πεποίθηση πως θα σκοτωθεί με τη μηχανή του, ουδέποτε του πέρασε από το μυαλό να επιλέξει ένα πιο ασφαλές μέσο μεταφοράς. Ηλικιωμένος, πια, συνεχίζει να αναπολεί «αυτές τις πολύ πρωινές βόλτες με τη μηχανή» και την αίσθηση του ανέμου στο σώμα του. «Αυτά τα πρωινά μου λείπουν απίστευτα πολύ, σε σημείο που η γλυκύτητα και η μοναδικότητα τους είναι αφόρητες για τη μνήμη μου».

Το «Εν κινήσει» ουσιαστικά αποτελεί συνέχεια του επίσης αυτοβιογραφικού «Unckle Tungsten», που εστιάζει κυρίως στα παιδικά χρόνια του στο Λονδίνο, έχει όμως σαφώς πιο εξομολογητικό χαρακτήρα. Η αφοπλιστική ειλικρίνεια του συγγραφέα - αφηγητή του «Εν Κινήσει» δεν αιφνιδιάζει όσους είχαν διαβάσει τα κείμενα, που έγραψε ο Σακς μετά τη διάγνωσή του με καρκίνο, στις αρχές του 2015, και μέχρι τον θάνατό του τον Αύγουστο του ίδιου έτους σε ηλικία 81 ετών. Το γεγονός ότι όδευε προς το τέλος της ζωής του, ενδεχομένως τον όπλισε με το θάρρος και τη δύναμη που χρειαζόταν, για να υπερβεί την έμφυτη εσωστρέφειά του (δεν είναι τυχαίο ότι από την ηλικία των 40 και για 35 ολόκληρα έτη δεν είχε καμία ερωτική δραστηριότητα) και να μιλήσει ελεύθερα, πρώτα για τον επερχόμενο θάνατό του και εν συνεχεία για ολόκληρη τη ζωή του. Παρότι ουδέποτε υπήρξε αντικοινωνικός, τα μόνα άτομα στα οποία είχε αφοσιωθεί πραγματικά ήταν οι ασθενείς του και δεν διστάζει να παραδεχθεί ότι ήταν κατά κάποιον τρόπο «ερωτευμένος» μαζί τους.

​​Το βιβλίο «Εν κινήσει: Μια ζωή» κυκλοφορεί τη Δευτέρα 4 Ιουλίου από τις εκδόσεις Ροπή, σε μετάφραση Ευαγγελίας Μόσχου.

Η Καθημερινή, ΒΙΒΛΙΟ 03.07.2016