Καταζητείται-ΠΑΛΙΟΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο Κώστας Σαμαράς, ή Ζαρανίκας, διαρρήκτης, ληστής τραπεζών και πολυδραπέτης αυτοβιογραφείται. Και κάπου εκεί τελειώνουν όλες οι ομοιότητες με τις μίζερες διηγήσεις κάποιων που έζησαν στην παρανομία. Γιατί ο Κώστας ούτε αυτοοικτίρεται, ούτε ηθικολογεί, ούτε μετανοεί. Ο ίδιος επέλεξε το να ζει επικίνδυνα, να είναι εθισμένος στην αδρεναλίνη. Γι' αυτό γράφει με μοναδική έξαρση τον δικό του Πανηγυρικό...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην Ελλάδα είναι λίγοι οι «παράνομοι» (αναφερόμαστε στους ποινικούς και όχι στους κατά καιρούς πολιτικούς κρατουμένους) που έχουν τολμήσει να εμφανιστούν ενώπιον του αναγνωστικού κοινού με βιβλία τους και είναι ακόμη λιγότεροι εκείνοι που είναι σε θέση να διεκδικήσουν επαίνους για την αφηγηματική δεινότητά τους. Τα τελευταία χρόνια κάποιοι Έλληνες που εξέτισαν ποινές κάθειρξης για ανθρωποκτονίες (Χ. Ρούσσος, Γ. Πετρόπουλος, Ν. Κοεμτζής) και ένας περιώνυμος άνθρωπος του υποκόσμου, ο Β. Ρωχάμης, παρουσιάστηκαν ως συγγραφείς, πιθανότατα για να εκμεταλλευθούν τον μύθο που είχε σχηματιστεί γύρω από το όνομά τους. Ο βαρυποινίτης Κώστας Σαμαράς, διαρρήκτης, κλέφτης αυτοκινήτων και ληστής τραπεζών, με το βιβλίο του που φέρει τον τίτλο Καταζητείται δεν ανήκει στην παραπάνω κατηγορία και δεν επιζητεί τη μυθοποίησή του ­ δεν επιδιώκει να πάρει χάρη, δεν εκλιπαρεί για επιείκεια, ούτε καν για κατανόηση, αφού προς το παρόν δεν φαίνεται στον ορίζοντα καμία προοπτική για αποφυλάκισή του με νόμιμα μέσα. Απλώς αφηγείται.

Με την παραπάνω αυτοβιογραφία του ο Σαμαράς εκπλήσσει ευχάριστα εκείνους που δεν έχουν συνηθίσει να διαβάζουν παρόμοια βιβλία. Μολονότι δεν είναι γνωστό σε ποιον βαθμό έχουν επέμβει στο κείμενο οι επιμελητές του (ο δημοσιογράφος Δημήτρης Αναστασόπουλος και η συγγραφέας Ράνια Κατσαρέα), εύκολα διακρίνει κανείς τη γλαφυρότητα στην περιγραφή γεγονότων και καταστάσεων, καθώς και την ευχέρεια στην ανάπτυξη σκέψεων. Παρά τις όποιες ενστάσεις και αντιρρήσεις που ενδεχομένως θα εγερθούν εξαιτίας της φιλοσοφικής στάσης και των διαθέσεών του έναντι του κράτους και των νόμων, ο συγγραφέας κερδίζει εξαρχής τις εντυπώσεις αναφορικά με την εξιστόρηση της ζωής του καθώς αναδεικνύεται σε επιδέξιο αφηγητή. Η μεγάλη διαφορά του 40χρονου Σαμαρά σε σχέση με τους προαναφερθέντες «ομοτέχνους» του έγκειται στην παιδεία, στη μόρφωση και στην καλλιτεχνική φύση του, που ωστόσο δεν στάθηκαν εμπόδια στη διαμόρφωσή του ως «κακοποιού κλάσεως». Όντας πνεύμα ζωηρό, δημιουργικό, με πολλαπλές ανησυχίες, θα μπορούσε αξιοποιώντας τις ικανότητές του να έχει κατακτήσει μιαν επίζηλη θέση στην κοινωνία και να απολαμβάνει τους καρπούς του μόχθου του. Δεν το θέλησε. Θεωρώντας την «απαλλοτρίωση» ξένων περιουσιακών στοιχείων προτιμότερη από την καθημερινή εργασία, επιδόθηκε σε έκνομες πράξεις που τον οδήγησαν σε αλλεπάλληλες φυλακίσεις και στη διαρκή στέρηση της ελευθερίας του ­ οι ποινές που του έχουν επιβληθεί φθάνουν συνολικά τα 175 χρόνια.

«Ανάρμοστη ψυχοπαθητική προσωπικότητα» έγραφε το χαρτί του Νοσοκομείου Αεροπορίας το 1985 με το οποίο απαλλάχθηκε από την εκπλήρωση των στρατιωτικών υποχρεώσεών του. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση φάνηκε η ιδιορρυθμία του. Μολονότι θα μπορούσε να το παίξει πολιτικοποιημένος, όπως άρμοζε στην παιδεία του ­ κατά δήλωσή του τότε διήνυε την περίοδο της «έντονα αναρχοροκάδικης θεώρησης» ­, δεν το έπραξε, δεν επιχείρησε να αποφύγει τη στράτευση ως αντιρρησίας συνείδησης.

Αραγε ήταν υπεύθυνο το οικογενειακό περιβάλλον του για την πορεία του στο κοινωνικό περιθώριο; Ακόμη και ο ίδιος αναρωτιέται. Μικρός δεν ήταν ζωηρός, αντιθέτως διακρινόταν για την ηρεμία και τη συστολή του. Η μητέρα του, μια αυστηρή, θρήσκα και σχολαστική γυναίκα, είχε κάποια κόμπλεξ επειδή δεν κατάφερε να μορφωθεί εξαιτίας του πολέμου. Ο πατέρας του, ένας ήσυχος, μετρημένος, φιλότιμος εργάτης στις οικοδομές, τίμιος αλλά ευθυνόφοβος, δεν ήταν το κυρίαρχο αρσενικό που γίνεται το πρότυπο για τα αγόρια. Παιδί υπερπροστατευμένο και άρα καταπιεσμένο από μια αυταρχική μητέρα, ο νέος Σαμαράς έγινε υπερβολικά ευαίσθητος και ονειροπόλος, με αποτέλεσμα να αναπτύξει ένα δημιουργικό μυαλό. Από μικρός ανακάλυψε τη σοφία στα βιβλία, όχι μόνο τα λογοτεχνικά μα κυρίως τα τεχνικά, τα επιστημονικά, αυτά του άνοιξαν ορίζοντες προς τη δημιουργικότητα. Χάρη στη φαντασία του κατάφερνε να ξεφεύγει από το εξουθενωτικό σπιτικό περιβάλλον και να ταξιδεύει σε εξωτικούς κόσμους. Κυρίως δύο ήταν τα βιβλία που τον είχαν εντυπωσιάσει: ο «Κόμης Μοντεχρήστος» του Αλέξανδρου Δουμά και ο «Πεταλούδας» του Ανρί Σαριέρ, η αυτοβιογραφία του περίφημου γάλλου βαρυποινίτη που είχε κατορθώσει να δραπετεύσει από τα κάτεργα της Γαλλικής Γουιάνας. Μαθητής στο λύκειο μελέτησε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία (Σωκράτη, Πλάτωνα) αλλά και μερικούς σκοτεινούς διανοητές, όπως τον Νίτσε και τον Σοπενάουερ. Το όνειρό του ήταν να γίνει ζωγράφος αλλά απέτυχε τόσο στις εξετάσεις που έδωσε στην Αρχιτεκτονική όσο και στη Σχολή Καλών Τεχνών. Επέτυχε όμως στα ΤΕΙ, στη Σχολή Γραφικών και Διακοσμητικών Τεχνών ­ εκεί διδάχθηκε πράγματα που του επέτρεψαν να τελειοποιηθεί στην τέχνη της πλαστογραφίας.

Οι πρώτες αντικοινωνικές εκδηλώσεις του ήταν τα «σκονάκια» στο λύκειο ­ υπήρξε δεινός αντιγραφέας ­ ενώ οι πρώτες αξιόποινες πράξεις του ήταν οι κλοπές δίσκων και βιβλίων από το Μοναστηράκι. Αφού έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού, άρχισε και την καλλιτεχνική καριέρα του ως μουσικός σε νεανικά συγκροτήματα και ως ζωγράφος με δημόσιες εκθέσεις των έργων του. Η υπερβολική αυτοπεποίθησή του, οι γνώσεις που είχε αποκτήσει και η απόφασή του να μη γίνει εργάτης, «ένα ανεγκέφαλο εξάρτημα μηχανής», όπως διατείνεται, τον εξώθησαν να επιδοθεί στις κλοπές, στις διαρρήξεις γραφείων και καταστημάτων ­ ποτέ ιδιωτικών κατοικιών ­ και στη συνέχεια στις ληστείες τραπεζών. Στο αποκορύφωμα της δράσης του λήστεψε την Εθνική Τράπεζα Καλαμπάκας αποκομίζοντας με την ομάδα του λεία 120 εκατ. δρχ., κάτι που του επέτρεψε να ζει πλουσιοπάροχα.

Ταξίδι για την Ιθάκη αποκαλεί τη ζωή του ο Κώστας Σαμαράς, χαρακτηρίζοντάς το την προσωπική του οδύσσεια. Και ίσως να είναι έτσι αφού μέσα σε μια δεκαετία και κάτι έζησε στην παρανομία, με τα κυνηγητά, τις συλλήψεις, τις φυλακίσεις, τα πειθαρχεία, την απομόνωση, τις αποδράσεις, τις καταδιώξεις στα βουνά, τη μεγάλη ζωή με μοιραίες γυναίκες, γυναίκες που αγάπησε και γυναίκες επί πληρωμή ­ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ασος στις δραπετεύσεις ­ χάρη σε αυτές απέκτησε τη φήμη του «σκληρού» ­ από αστυνομικά τμήματα και κλούβες, με όπλα του την αδάμαστη θέληση, την αγάπη για την ελευθερία και αυτοσχέδια πριόνια από μεταλλικές λάμες, ο Σαμαράς είχε αναγάγει σε δόγμα το «ζην επικινδύνως».

Κλείνοντας το Καταζητείται ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση ότι δεν διάβασε μια αυτοβιογραφία όπως εκείνες διασήμων κρατουμένων που μας έρχονται από το εξωτερικό αλλά ένα γκαγκστερικό μυθιστόρημα, εφάμιλλο των καλύτερων δειγμάτων του είδους. Διότι ο Σαμαράς δεν κοινωνιολογεί όπως ο Τζακ Αμποτ (Στη φωλιά του κήτους), δεν φιλοσοφεί όπως ο Κάριλ Τσέσμαν (Το κελί 2455) και κυρίως δεν λογοτεχνίζει όπως ο Ζαν Ζενέ (Η Παναγία των Λουλουδιών). Αφηγείται την ιστορία του χωρίς στολίδια και ψιμύθια και χωρίς να στοχεύει στη δημιουργία εντυπώσεων. Δεν τον ενδιαφέρει ο κόσμος της φυλακής και δεν κατατρίβεται με την ψυχολογία των εγκλείστων (όπως κάνει π.χ. ο Ηλίας Πετρόπουλος στο κλασικό Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη). Μάλιστα, έχει τη χειρότερη άποψη για τους συγκρατουμένους του, τους οποίους περιγράφει ως φοβιτσιάρηδες, μοιρολάτρες, χωρίς πρωτοβουλίες, επιρρεπείς στη χρήση τοξικών ουσιών που παραλύουν ακόμη και τη θέληση για απόδραση.

Στον πρόλογό του ο συγγραφέας αναρωτιέται για τη σκοπιμότητα της γραφής του βιβλίου. Δεν είναι βέβαιος ότι εξυπηρετεί κάτι συγκεκριμένο η έκδοση της αυτοβιογραφίας του αφού μέσω αυτής δεν αποβλέπει στην απελευθέρωσή του. Προφανώς θέλει να επικοινωνήσει με τους αναγνώστες του, οι οποίοι θα εντυπωσιαστούν από την ενεργητικότητά του και το πάθος του για περιπέτεια.



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 30-05-1999