Τη χρονιά που δραπέτευσε το λιοντάρι

Μπουένος Άιρες, ένα πρωινό του Μαΐου του 1957. Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και σε πηχυαίους τίτλους διαβάζουμε: "Κίνδυνος στους δρόμους: λιοντάρι δραπέτευσε από το τσίρκο".
Είναι η μέρα που αναστατώνει και τη ζωή του Λεόν Φερράρα, επαγγελματία πορτοφολά και δεινού χορευτή του τάνγκο.Τρεις Ευρωπαίοι,ανάμεσά τους και μια μελαγχολική γυναίκα με ξεχωριστή ομορφιά και τρυφερό βλέμμα,τον εκβιάζουν πως θα καταγγείλουν τη δράση του στην αστυνομία, αν δεν δεχτεί να χρησιμοποιήσει την τέχνη του για να κλέψει τα χαρτιά ενός μυστηριώδους ξένου.
Έτσι, ο Λεόν θα βρεθεί αναμεμειγμένος σε μια ιστορία που ξεπερνά κατά πολύ τις φιλοδοξίες και την ταπεινή ώς τότε ζωή του.
Στο Μπουένος Άιρες μαίνεται ένας ακήρυχτος πόλεμος. Στην πόλη συνωστίζονται κατάσκοποι, κακοποιοί, φυγόδικοι,φασίστες, διεφθαρμένοι αστυνομικοί και κάθε λογής κυνηγοί ή κυνηγημένοι.Τις νύχτες,άγνωστοι δολοφονούν συστηματικά κλεφτρόνια, ενώ η στρατιωτική χούντα που κυβερνά την Αργεντινή μετά την ανατροπή του δικτάτορα Περόν προβαίνει σε μαζικές εκκαθαρίσεις των πολιτικών της αντιπάλων.
Από το ραδιόφωνο φτάνουν οι ειδήσεις για την προσπάθεια ανατροπής του Κουβανού δικτάτορα Μπατίστα από έναν νεαρό δικηγόρο, τον Φιντέλ Κάστρο και τους αντάρτες του, ενώ οι Ρώσοι στέλνουν τον «Σπούτνικ» στο διάστημα. Αμέτοχος σ' όλα αυτά, ο Κασιμίρο, το λιοντάρι που δραπέτευσε, νυχτοπερπατεί στην πόλη πεινώντας και διψώντας, και το μόνο που ονειρεύεται είναι να επιστρέψει στο κλουβί του. Η παρουσία του όμως χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τη βία που βασιλεύει στην πόλη...
Ο Σαμπάγιο γράφει ένα γοητευτικό νουάρ πολιτικό και ειρωνικό μυθιστόρημα για τον καθημερινό φασισμό, για μια πόλη που αργοπεθαίνει κάτω από τις στρατιωτικές στολές, μα και για τις εύθραυστες ισορροπίες της αγάπης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Πολιτικό και κοινωνικό μακελειό

Στο Μπουένος Αϊρες του 1957, με φόντο την αναδυόμενη επανάσταση της Κούβας και την εκτόξευση του «Σπούτνικ» στο Διάστημα

Ο Κάρλος Σαμπάγιο (Carlos Sampayo) γεννήθηκε στο Μπουένος Αϊρες το 1943, αλλά από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη: αρχικά, στη Γαλλία και στην Ιταλία και εν συνεχεία, στην Ισπανία, όπου ζει μέχρι και σήμερα. Το 1974 δημιούργησε, σε συνεργασία με τον Αργεντινό σχεδιαστή Χοσέ Μουνιόζ (Jose Munoz), την πολυσυζητημένη σειρά κόμικς, με ήρωα τον Alan Sinner. Ο Σαμπάγιο δούλεψε και με άλλους σχεδιαστές κόμικς (ανάμεσά τους οι: Oscar Zarate, Jorge Schiaffino, Solano Lopez και Igort), ενώ από τη συνεργασία με τον Μουνιόζ προέκυψε μία ακόμη σειρά («Le Bar a Joe») και εφτά άλμπουμ («Sophie», «Sudor Sudaca», «Jeu de Lumieres», «L' Europe en Flammes», «Billie Holiday», «Le Poete» και «Le Livre»). Στα τάλαντα του συγγραφέα πρέπει να συνυπολογιστούν η απασχόλησή του με το σενάριο, αλλά και με την κριτική της λογοτεχνίας ή της μουσικής (έχει εκδώσει πολυάριθμα βιβλία για την τζαζ). Με μια τέτοια εξάρτυση, η προσέλευση του Σαμπάγιο στο μυθιστόρημα δεν θα πρέπει να εκπλήσσει. Το βιβλίο του «Τη χρονιά που δραπέτευσε το λιοντάρι» καταπιάνεται με τα πιο διαφορετικά πράγματα και διαθέτει έναν εξαιρετικά πολύχρωμο καμβά, που δείχνει αμέσως τόσο την πολυσυλλεκτικότητα του συγγραφέα όσο και την ικανότητά του όχι μόνο να μη χάνεται μέσα σε ένα φύσει ετερογενές υλικό, αλλά και να ανασυνθέτει σε ένα περιεκτικό πεδίο τα πολλαπλά και κατά κανόνα αποκλίνοντα στοιχεία του.

Τέσσερα νήματα

Στην υπόθεση, την οποία ξεδιπλώνει ο Σαμπάγιο στο μυθιστόρημά του, διασταυρώνονται τουλάχιστον τέσσερα νήματα: το ένα είναι η φαρμακερή γνωριμία ενός ανέμελου πορτοφολά του Μπουένος Αϊρες με μιαν ομάδα Ευρωπαίων κατασκόπων, που δρουν για λογαριασμό των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών, προσπαθώντας να βάλουν στο χέρι έναν ναζί εκτελεστή, ο οποίος έχει αναζητήσει καταφύγιο μαζί με την οικογένειά του στην Αργεντινή. Το άλλο είναι η άγρια διαμάχη μεταξύ δύο αστυνομικών της ίδιας γενιάς, που κάνουν ό,τι μπορούν για να αλληλοεξοντωθούν στο πλαίσιο ενός αποθηριωμένου κατασταλτικού μηχανισμού - ενός μηχανισμού, ο οποίος εφαρμόζει κατά κόρον τις εντολές της στρατιωτικής χούντας που έχει διώξει από την εξουσία τον Περόν, καταδιώκοντας τους πάντες: από πολιτικούς αντιπάλους και υπονομευτές του καθεστώτος μέχρι κλεφτρόνια και παράνομα ζευγαράκια. Το τρίτο νήμα της ιστορίας μας κινεί ένας σκοτεινός εκδικητής, που έχει αναλάβει, σε αγαστή συνεργασία με ένα κομμάτι της αστυνομίας, την εξόντωση διαφόρων διακεκριμένων παρανόμων. Οσο για το τέταρτο νήμα, πρόκειται απλώς για ένα λιοντάρι, το οποίο έχει ξεφύγει από το κλουβί τού τσίρκου του και περιφέρεται ελεύθερο στην πόλη, τρελαίνοντας τα μέσα ενημέρωσης με την ανεντόπιστη παρουσία του και κάνοντας τις εντελώς δικές του σκέψεις για το μακελειό που βλέπει να εξαπλώνεται παντού τριγύρω του. Μακελειό στο φόντο του οποίου παρακολουθούμε, κατά τον ευκρινέστερο τρόπο, όλα τα μεγάλα διακυβεύματα της εποχής: από την αναδυόμενη επανάσταση της Κούβας ώς την εκτόξευση του «Σπούτνικ» στο Διάστημα.

Η δράση στη «Χρονιά που δραπέτευσε το λιοντάρι» είναι συνεχής, αλλά ο Σαμπάγιο φροντίζει από την πρώτη έως και την τελευταία σελίδα του βιβλίου του να αποφύγει τους καταιγιστικούς ρυθμούς. Σκοπός του δεν είναι να παραθέσει εντυπωσιακές εικόνες βίας, αλλά, αντιθέτως, να αποδώσει ειρωνικά (και από σοφή απόσταση) τα αδιέξοδα μιας κοινωνίας φτασμένης από καιρό στον υπέρτατο βαθμό του αναβρασμού της. Στόχος του επίσης είναι να χτίσει προσεκτικά τους χαρακτήρες του, χρησιμοποιώντας έναν πολύ λεπτό και συνάμα πέρα για πέρα απολαυστικό σαρκασμό. Οι εσωτερικές διαμάχες και η καθημερινή πρακτική της αστυνομίας αποτελούν ως προς τον συλλογικό περίγυρο του βιβλίου μιαν από τις κορυφαίες παραμέτρους του. Οι απέραντοι φόβοι και οι ανασφάλειες που βασανίζουν ακατάπαυστα τους πρωταγωνιστές του συνιστούν, από τη δική τους μεριά, την καλύτερη βάση της ατομικής του ψυχολογίας. Ο γοητευτικά υποτονικός και άνευρος Βάλτερ, ο χονδροειδώς έντιμος Κασάρες, η ανατριχιαστικά ερωτική Σαμπίν, ο αξιοθρήνητα αδύναμος Λεόν, ο ανυπολόγιστα διεφθαρμένος Μαργαρίδα, ο σπαρακτικά χαμερπής Λαρανιάγα, ακόμη και ο ξεκαρδιστικά θυμόσοφος Κασιμίρο (το ξαμολυμένο στους δρόμους του Μπουένος Αϊρες λιοντάρι), φτιάχνουν μια σειρά από ολοζώντανα και γεμάτα ανθρώπινους χυμούς πορτρέτα, και μετατρέπονται στην πιο σημαντική μαγιά του μυθιστορήματος.

Ειδολογικό παλίμψηστο

Το μεγαλύτερο, όμως, προσόν του Σαμπάγιο είναι, όπως το υπαινίχτηκα και προεισαγωγικά, η μαεστρία του ως προς τον χειρισμό και τον συγκερασμό των λογοτεχνικών ειδών με τα οποία συνομιλεί. Δεν ξέρω τι δεν περιλαμβάνεται κάτω από την ομπρέλα του βιβλίου του. Το πολιτικό μυθιστόρημα και η κριτική τόσο στις μεταπολεμικές χούντες της Λατινικής Αμερικής όσο και στον σταλινισμό του σοβιετικού σοσιαλισμού; Το αμερικανικό νουάρ και η δύναμή του να ανανεώνει διαρκώς την πλοκή, με ένα ρεύμα από διαδοχικά (και αλληλένδετα στο προοπτικό τους βάθος) γεγονότα; Η παραδοσιακή ιστορία μυστηρίου και οι αριστουργηματικές της επιδόσεις στην ανάλυση των ψυχικών, αλλά και των ταξικών χαρακτηριστικών των αφηγματικών προσώπων; Το κατασκοπικό μυθιστόρημα (από τον Τζον Λε Καρέ μέχρι τον Γκράχαμ Γκριν) και οι ανεξάντλητες περιπλοκές του αεικίνητου και παντελώς απρόβλεπτου μύθου του; 'Η το μυθιστόρημα πόλης και οι ατελείωτες περπλανήσεις του στα μυστικά και τα δαιμόνια του αστικού ιστού; Ο Σαμπάγιο κατορθώνει στη «Χρονιά που δραπέτευσε το λιοντάρι» μιαν ιδανική συμπύκνωση των λογοτεχνικών αναφορών του, που σε συνδυασμό με το κοινωνικό ψηφιδωτό μιας χώρας, η οποία έγινε ο αντιφατικός υποδοχέας των πάσης λογής φυγάδων ή ιδαλγών της Ευρώπης μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οδηγεί σε ένα καθ' όλα αξιανάγνωστο και δυναμικό (δεν διστάζω να πω: συναρπαστικό) αποτέλεσμα.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ,
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/11/2007