Εκτός εαυτού

Είχε εναντιωθεί στην παρόρμησή της να έρθει εδώ, σ' αυτό το μέρος όπου η αγριότητα κακοποιούσε τη γαλήνη... Τώρα, ακούγοντας πίσω της το σπάσιμο ενός ξερόκλαδου, κατάλαβε ότι δεν έπρεπε να έχει έρθει.

Η Ρόμπιν Μπαλαντάιν είναι παραγωγός σ' ένα μεγάλο τηλεοπτικό κανάλι, και ετοιμάζει μια εκπομπή με θέμα «αγνοούμενα άτομα». Ωστόσο, μόλις αρχίζει να ασχολείται με την αγνοούμενη συνάδελφό της Μέλανι Τρεντ, ένας ανώτερός της τη συμβουλεύει αυστηρά να παρατήσει την υπόθεση.

Καθώς δεν θέλει να βάλει σε κίνδυνο την ασφάλεια της Μέλανι, η Ρόμπιν συνεχίζει διακριτικά την έρευνά της, ενώ συγχρόνως προσπαθεί να εξισορροπήσει τις επαγγελματικές της υποχρεώσεις με τα καθήκοντά της ως ανύπαντρη μητέρα δυο τρίχρονων δίδυμων.

Κι ενώ η πάντοτε εξυπηρετική μητέρα της αποφασίζει ξαφνικά να πάει στην Καλιφόρνια για να βρει τον εαυτό της, και ο καταζητούμενος πατέρας της εμφανίζεται από το πουθενά για να της αναστατώσει τη ζωή, η Ρόμπιν παλεύει να διατηρήσει την προβληματική της σχέση με τον επιθεωρητή Φίνεϊ, συνειδητοποιώντας ότι το μόνο που της έλειπε είναι να ψάχνει και για δολοφόνους…

Τότε, η Ρόμπιν βρίσκεται εμπρός σε μια νέα μυστηριώδη υπόθεση, και αρχίζει να υποψιάζεται ότι ίσως έχει μπλεχτεί σε μια σκευωρία, πολύ διαφορετική απ' ό,τι δείχνει.

Θα καταφέρει να βγάλει μια άκρη, χωρίς να διακινδυνεύσει τη ζωή της;






ΚΡΙΤΙΚΗ



Αφηγηματικά δεδομένα γνωστά αλλά συχνά μη συνειδητοποιημένα ως προς τον τρόπο λειτουργίας και δραστικότητάς τους: ο τόπος είναι ένας από τους δύο σημαντικότερους δραματουργικούς άξονες πάνω στον οποίο στηρίζει την τεχνική και την αποτελεσματικότητά του το αστυνομικό είδος, στην πιο «κεντρική», ας πούμε, εκδοχή του (γιατί υπάρχουν και εξέχουσες αποκλίσεις...). Η ιδιαίτερη παρουσία του τόπου, του χώρου, στο αστυνομικό μυθιστόρημα συνίσταται στο ότι συνεχώς αυτός ερευνάται, εξετάζεται ως ένας μυστηριώδης παράγοντας, αμφισβητείται κάποτε, ανατρέπεται ή και επιβάλλεται ως μεταφυσική δύναμη.

Ο δεύτερος σπουδαίος άξονας, από τον οποίο φυσικά εξαρτάται ο πρώτος, αφορά το κεντρικό πρόσωπο, που συνήθως είναι ένας ντετέκτιβ ή, τέλος πάντων, ένας «ερευνητής». Οι συγκεκριμένοι συντελεστές προσδίδουν το απαραίτητο χρώμα και τις φασματικές λεπτομέρειες στην αφήγηση, που καταλήγει μέσω αυτών στην «άποψη», στην τεχνική, δηλαδή, της περιγραφής υλικού και έμβιου κόσμου του περιβάλλοντος χώρου. Σαφέστερα: ένας ήρωας ζωντανεύει στις λεπτομέρειές του, αποκτώντας έτσι κάτι το ιδιαίτερο, μέσω του φωτισμού των αξεσουάρ (αλλά και των άλλων προσώπων) του σκηνικού εντός του οποίου κινείται.

Ας μην ξεχνάμε τα σχετικά διδάγματα της παλαιότερης, ποιοτικής, συγκεκριμένης λογοτεχνίας, ξεκινώντας, λόγου χάριν, από τον Κόνραντ, περνώντας από τους Αμερικανούς «σκληρούς» συγγραφείς και φτάνοντας στον Γκράχαμ Γκριν: οι δύο προηγούμενοι όροι ήσαν γι' αυτούς ισχυρά αφηγηματικά όπλα. Ειδικά στον τελευταίο, σκηνικό και χαρακτήρες είχαν μία ιδιαίτερη σήμανση, που ως αφηγηματικός και ιδεολογικός μηχανισμός κινήθηκε έξοχα, ξεπερνώντας το συμβατικό πλαίσιο του είδους.

Στο προκείμενο, δεύτερο, μυθιστόρημά της «Εκτός εαυτού», μεταφρασμένο με άνεση από τη Χίλντα Παπαδημητρίου, η Αγγλίδα Κάθριν Σάμσον (που κρατάει κρυφά τα ληξιαρχικά της...), πρώην δημοσιογράφος, προτείνει τα υπό συζήτηση εργαλεία ως μια πιο πρωτότυπη χειρονομία, εν σχέσει προς τα υλικά του παρθενικού της βιβλίου, «Πτώση στο κενό», ενός αστυνομικού μυθιστόρηματος μάλλον αναπαραγωγικού κάποιων στερεοτύπων.

Εδώ, αντίθετα, ο χώρος και η βασική ηρωίδα αποκλίνουν του συμβατικού κανόνα, καθώς μας πείθουν για το ενδιαφέρον βιογραφικό τους και μας οδηγούν σε περιοχές περίπου ανεκμετάλλευτες, μέχρι σήμερα, από τη συγκεκριμένη λογοτεχνία. Μπορεί το «Εκτός εαυτού» να άρεσε λιγότερο στην ξένη κριτική από ό,τι η «Πτώση»... αλλά δεν είναι κανείς σε θέση να αμφισβητήσει την προσπάθεια της Σάμσον να κινήσει την ηρωίδα της σε πιο σκολιούς δρόμους από πριν. Και το υπογραμμίζω αυτό, διότι πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το παρόν βιβλίο αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, συνέχεια (σίκουελ) της «Πτώσης στο κενό».

Η Ρόμπιν Μπαλαντάιν, η ηρωίδα, είναι και εδώ μία ρεπόρτερ σε μεγάλο βρετανικό τηλεοπτικό σταθμό, χήρα (ο άντρας της έχει δολοφονηθεί) και μητέρα δύο μικρών παιδιών. Παραγωγός μιας σειράς με θέμα αγνοουμένους, μπλέκεται σε μία μυστηριώδη και δαιδαλώδη υπόθεση εξαφάνισης κάποιας δυναμικής συναδέλφου της, ονόματι Μέλανι Τρεντ, η οποία αναλαμβάνει τη δημοσιογραφική κάλυψη πολεμικών γεγονότων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Η Σάμσον ρίχνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ματιά στα παρασκήνια της εκπαίδευσης από μυστικές, στρατιωτικές δυνάμεις των ειδικών ρεπόρτερ, οι οποίοι συνιστούν εξέλιξη του τύπου των παλιών «πολεμικών ανταποκριτών», αφού πρέπει να καταγράψουν με την κάμερα εν θερμώ, και όχι με το στυλό, σε στιλ Χεμινγουέη, τα πιο επικίνδυνα περιστατικά στα διάφορα μέτωπα. Στην έρευνά της εμπλέκονται διάφορα πρόσωπα, προερχόμενα από τους ειδικούς στρατιωτικούς εκπαιδευτικούς κύκλους, χωρίς να εξαιρούνται από την προσπάθειά της και άλλοι χαρακτήρες που, ορισμένοι από αυτούς, έχουν σχέση με το όλο πλέγμα της σύγχρονης, κοινωνικά διευρυμένης, δημοσιογραφικής δραστηριότητας.



Καινοφανής δράση



Ο τόπος, λοιπόν, της δράσης είναι καινοφανής για την αστυνομική λογοτεχνία και ανοίγει την όρεξη για παρακολούθηση. Οσο για το κεντρικό πρόσωπο, την «ντετέκτιβ», αυτό ...επιμένει στην πρωτοτυπία της καταγωγής του, δηλαδή στη συνταγή του προηγούμενου στόρι της Σάμσον. Και η άλλη ηρωίδα της τελευταίας ήταν μια «εργαζόμενη μητέρα», η οποία προσπαθούσε να συνδυάσει τις περίπου ανόμοιες υποχρεώσεις της. Το πάντα ενδιαφέρον αυτό στοιχείο (ας θυμηθούμε ανάλογους, ιδιόρρυθμους «ιδιωτικούς οφθαλμούς» από το παρελθόν της «φτηνής» λογοτεχνίας), που σε αναγκάζει αρχικά να θεωρείς τους ήρωες μη αναγκαίο συμφραζόμενο ενός χώρου, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, το εκμεταλλεύεται και πάλι με επάρκεια η Σάμσον.

Ετσι οι δύο συντελεστές, για τους οποίους εισαγωγικά έγινε λόγος, γίνονται παραγωγικοί και ευάγωγοι στα χέρια της «κινητικής» αυτής συγγραφέως. Παρότι σε κάποια σημεία της η αφήγηση πελαγοδρομεί και χάνεται σε άχρηστες λεπτομέρειες, αθροίζοντας πρόσωπα και γεγονότα σε ένα κοκτέιλ, που θα είχε νόημα εάν ένιωθες τελικά ότι υπακούει σε κάποια υπόγεια αναγκαιότητα. Π.χ. η παρουσία των μελών της οικογένειας του κεντρικού προσώπου είναι διακοσμητική, ανεκδοτολογική, δεν πείθει για τη δραματική της σύσταση. Ο αναρχικός πατέρας της ηρωίδας και η ρομαντική μητέρα της, η οποία, μάλιστα, κλείνει και την αφήγηση, είναι μετέωρα, ασυναίρετα ως προς τα βαθύτερα καθέκαστα της ιστορίας (εκτός και αν μένουν ...μαγιά για κάποια άλλη, μελλοντική αφήγηση, μόνον που αυτό δεν μας ένδιαφέρει ποσώς εν προκειμένω).

Πρόθεση, βέβαια, της Σάμσον, στο επίπεδο της παρουσίασης του, κάπως «εκτός κλίματος», ιδιωτικού της χώρου, είναι ανά πάσαν στιγμή να μας προσκαλέσει στη δεξίωση των δύο αντίθετων πόλων: τον στενό, κάπως μελό, κόσμο της Ρόμπιν και τον άλλον, τον εξωτερικό, που εχθρικά την επιβουλεύεται. Αλλά η δοσολογία συχνά είναι απρόσεκτη, με αποτέλεσμα μικρές αφηγηματικές τελματώσεις, χάσματα και συμφυρμούς. Νομίζεις, σποραδικά, ότι η δράση χρειάζεται μιας μορφής τεχνητή ώθηση για να συνεχιστεί, ενώ κάπου χάνεται το βασικό θέμα, για να βρεθεί αιφνίδια μπροστά σου, ύστερα από κάποιες πληκτικές κυκλοφορίες επιμέρους μοτίβων, ξένων όπως είπαμε σωμάτων, ως προς τον κυρίως δραματικό άξονα. Ακόμα και όταν τελικά χρειάζεται, κατ' επιταγήν της συνταγής του είδους, τα πρόσωπα και τα γεγονότα να συνδυασθούν όχι μόνο για να δοθεί η απάντηση στο «ποιος το έκανε;» («whodunit;»), αλλά και για να δικαιωθεί δραματουργικά το όλο εγχείρημα, η πράξη είναι ατελέσφορη: ορισμένα στοιχεία περισσεύουν ανοικονόμητα, μένεις με την εντύπωση της θέας ορισμένων -για να μη γινόμαστε καταλυτικοί- πρόχειρων, ανέμπνευστων ραφών στην ύφανση.



Υπέρβαση του κοινότοπου



Η Σάμσον, για να εξηγούμεθα, με βάση τα δείγματα γραφής μέχρι τώρα, μπορεί να συγκαταλεγεί στις μεσαίες συγγραφείς του αστυνομικού είδους, στη χορεία εκείνων των φωνών οι οποίες ξεκάθαρα δεν φιλοδοξούν να δημιουργήσουν κάποιον ιδιαίτερα αναπεπταμένο κόσμο. Γι' αυτό έσπευσα να υποστηρίξω εξαρχής, καλοπροαίρετα, τη χειρονομία της σε τούτο το δεύτερο εγχείρημά της να υπερβεί το κοινότοπο, το «ξαναϊδωμένο», που πιστεύω ότι παγίδευσε το πρώτο της βιβλίο, και να μας μιλήσει για περιοχές καινούργιες, με συμφραζόμενα πέραν των καθηλωμένων στα κλισέ των «βιβλίων τσέπης» για ανειδοποίητους παραλήπτες.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η τελική γεύση από το μυθιστόρημα είναι θετική, καθώς η Σάμσον, παρά τα φάλτσα της, μπορεί και αναπαριστά επιτυχώς τη συνάντηση -ή καλύτερα το αξεδιάλυτο σύμπλεγμα- ατομικής και συλλογικής τραγωδίας, με άλλα λόγια: το μεγάλο στοίχημα της «μαύρης» λογοτεχνίας.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 07/09/2007