Ο βάλτος του διαβόλου

"Γνώριζα αυτόν τον νέο κι αυτό το όμορφο παιδί, ήξερα την ιστορία του, γιατί είχε κι αυτός μια ιστορία, όπως ο καθένας μας έχει τη δική του - και καθένας θα μπορούσε να προκαλέσει το ενδιαφέρον για το ρομάντζο της ζωής του, αν το είχε καταλάβει... Παρόλο που ήταν αγρότης, ένας απλός γεωργός, ο Ζερμέν είχε επίγνωση των καθηκόντων του και των παθών του. Μου τα είχε διηγηθεί απλοϊκά, ξεκάθαρα, και τον είχα ακούσει μ’ ενδιαφέρον. Αφού κάθισα και τον έβλεπα να οργώνει κάμποση ώρα, αναρωτήθηκα γιατί να μη γραφτεί η ιστορία του, παρόλο που ήταν μια ιστορία το ίδιο απλή, το ίδιο ίσια και το ίδιο αστόλιστη όσο και το αυλάκι που χάραζε με το άροτρό του."

Όταν άρχισα, με τον Βάλτο του Διαβόλου, μια σειρά αγροτικών ρομάντζων, που σχεδίαζα να συγκεντρώσω κάτω από τον τίτλο Veillees du Chanvreur δεν ακολουθούσα κανένα σύστημα, και δεν είχα καμιά απαίτηση λογοτεχνικής επανάστασης. Κανένας δεν κάνει μιαν επανάσταση μόνος του - πράγμα που συμβαίνει να το κάνει, ιδίως στις τέχνες, η ανθρωπότητα, και χωρίς να πολυξέρει πώς - γιατί τ' αναλαμβάνει όλος ο κόσμος. Αυτό όμως δεν έχει εφαρμογή σε μυθιστόρημα αγροτικής ηθογραφίας: πάντα υπήρχε, και μ' όλες τις μορφές - πότε πομπώδεις, άλλοτε επιτηδευμένες, ή απλοϊκές. Το έχω πει, και πρέπει να το ξαναπώ εδώ, πως τ' όνειρο της αγροτικής ζωής ήταν πάντα το ιδανικό των πόλεων, ακόμα και των μεγιστάνων. Δεν πρωτοτύπησα ακολουθώντας τη ροπή του πολιτισμένου ανθρώπου προς τη γοητεία της πρωτόγονης ζωής. Δε θέλησα να φτιάξω ούτε καμιά καινούρια γλώσσα ούτε καμιά νέα τεχνοτροπία. Μου το καταλόγισαν ωστόσο σ' αρκετές επιφυλλίδες, μα ξέρω όμως καλύτερα απ' τον καθένα πώς να βασιστώ στα δικά μου σχέδια, κι εκπλήττομαι πάντα που η κριτική πάει τόσο μακριά, όταν η απλούστερη ιδέα, κι η πιο κοινή περίσταση, είναι οι μόνες εμπνεύσεις στις οποίες τα έργα τέχνης πρέπει να οφείλουν την ύπαρξη τους. Για τον Βάλτο του Διαβόλου ειδικότερα, το γεγονός πως αναφέρω στον πρόλογο μια χαλκογραφία του Χολμπάιν που με είχε εντυπωσιάσει, μια πραγματική σκηνή που έβλεπα μπροστά μου την ίδια στιγμή, τον καιρό της σποράς - αυτά είναι όλα κι όλα που μ' έσπρωξαν να γράψω αυτή την ταπεινή ιστορία, με φόντο τις φτωχές αγροτικές περιοχές που διέτρεχα κάθε μέρα. Αν με ρωτήσουν τι θέλησα να κάνω, θ' απαντήσω πως θέλησα να φτιάξω κάτι πολύ συγκινητικό και πολύ απλό, και πως δεν τα κατάφερα όσο θα ήθελα. Είδα πολύ καλά, κι ένιωσα πολύ καλά το ωραίο μέσα στο απλό - μα το να δεις και να ζωγραφίσεις είναι δυο διαφορετικά πράγματα! Το περισσότερο, το καλύτερο που ο καλλιτέχνης μπορεί να ελπίζει, είναι να κάνει όσους έχουν μάτια, να δουν και αυτοί. Δείτε λοιπόν την απλότητα, σεις κι άλλοι, δείτε τον ουρανό και τους αγρούς και τα δέντρα και τους χωρικούς, ιδίως σ' ό,τι καλό κι αληθινό έχουν: θα τους δείτε λιγάκι στο βιβλίο μου, και πολύ καλύτερα στη φύση.
Γεωργία Σάνδη, από τον Πρόλογο του 1851