Η γλώσσα έχει κέφια

«Η γλώσσα έχει κέφια», μια Χαμογελαστή περιπλάνηση στα τοπία της γλωσσικής ελαφρότητας

Τη γλώσσα τη μελετάμε, διδασκόμαστε τη γραμματική και το συντακτικό της, μαθαίνουμε την ιστορία της, ανιχνεύουμε την προέλευση των λέξεών της και τις μεταβολές των σημασιών τους, χαιρόμαστε την ποικιλία και τη ζωντάνια των διαλέκτων της. Στην ετυμολογία δεν βρίσκουμε βέβαια κάποια αυθύπαρκτη αλήθεια των λέξεων, αλλά μαθαίνουμε πώς σκέφτονταν οι άνθρωποι εκείνοι που έδωσαν ονόματα στα πράγματα. Μελετώντας τα γλωσσικά δάνεια ανιχνεύουμε επαφές ανθρώπων και λαών. Η μελέτη της γλώσσας μπορεί να αποδειχτεί συναρπαστική και να χαρίσει πολλές συγκινήσεις.

Κάποιες από τις συναρπαστικές περιπλανήσεις στα τοπία της γλώσσας προσπάθησα να τις περιγράψω και να τις κάνω ευρύτερα γνωστές στα προηγούμενα γλωσσικά βιβλία μου. Σε τούτο εδώ, θέλω να αναδείξω μια διάσταση που, αν και υπήρχε και σε εκείνα, δεν ήταν πρωτεύουσα: τη γλώσσα σαν πηγή διασκέδασης και γέλιου.

Μπορεί τα ογκώδη και πολύτομα λεξικά να προκαλούν δέος, μπορεί η μελέτη των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων να θεωρείται κατεξοχήν βαρετή δραστηριότητα, μπορεί η ενασχόληση με τις λεπτές διαφορές των σημασιών να εξομοιώνεται με τον σχολαστικισμό, αλλά η γλώσσα κρύβει μέσα της άφθονα τερπνά, ευτράπελα, διασκεδαστικά και αστεία σημεία και φαινόμενα, που μπορούν να χαρίσουν όχι απλώς σποραδικά χαμόγελα αλλά και βροντερό γέλιο. Θα θυμίσω άλλωστε ότι μεγάλο μέρος των ελληνικών ευτράπελων και ευθυμογραφικών έργων δεν χρησιμοποίησε απλώς ως όχημα τη γλώσσα αλλά επίσης αξιοποίησε γλωσσικά φαινόμενα ως πηγή γέλιου και περιλάμβανε ακραιφνώς γλωσσικά αστεία, από τη Βαβυλωνία ίσαμε τον Μποστ.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 40 κεφάλαια τα οποία διαιρούνται σε πέντε ενότητες με (πολύ) χαλαρή θεματική συνάφεια. Κάθε ενότητα ξεκινάει με ένα κεφάλαιο αφιερωμένο σε ένα από τα πέντε φωνήεντα της ελληνικής, α, ε, i, o, ου. Εννοώ εδώ τους πέντε φθόγγους, άσχετο αν, για ιστορικούς λόγους, στο ελληνικό αλφάβητο έχουμε κρατήσει εφτά γράμματα που αναπαριστούν (συνήθως) φωνηεντικούς φθόγγους.

Η πρώτη ενότητα, που αρχίζει με το κεφάλαιο για το Α, έχει άρθρα για τα ελληνικά ως ακατανόητη για τους ξένους γλώσσα, για μεγάλες λέξεις, μεγάλα και μικρά επώνυμα και τοπωνύμια, για τις ονομασίες ανύπαρκτων τόπων και για τα περιπαικτικά παρατσούκλια που δίνονται σε τόπους και στους κατοίκους περιοχών. Κλείνει με ένα δοκίμιο για τα τελευταία λόγια διάσημων και άσημων.

Η δεύτερη ενότητα αρχίζει με το κεφάλαιο το αφιερωμένο στο Ε, και συνεχίζεται με σπαζοκεφαλιές και κατασκευές: θα μάθετε τι είναι τα λιπογράμματα και τι τα παντογράμματα, θα εξασκηθείτε στις καρκινικές λέξεις και στις ροπαλικές προτάσεις και θα καταλήξουμε στα λιμερίκια, μια ιδιαίτερη μορφή στιχουργικής.

Η τρίτη ενότητα ξεκινάει με το κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στον φθόγγο i, και συνεχίζει με μια εκτενή περιήγηση στο αχανές κράτος της Νομανσλάνδης, της χώρας των ανύπαρκτων που γεννήθηκαν από μεταφραστικά λάθη. Η νομανσλανδιανή επικράτεια είναι τόσο μεγάλη, που χρειάστηκαν δυο κεφάλαια για να καλυφθεί. Ακολουθούν άρθρα για τον Δαίμονα του τυπογραφείου και τις παραφυάδες του και για τα σκόπιμα ή όχι λάθη σε λεξικά, ενώ η ενότητα ολοκληρώνεται με ένα άρθρο αφιερωμένο στα ραμόνια, ήγουν στα παρακούσματα τραγουδιών.

Η τέταρτη ενότητα εγκαινιάζεται με το κεφάλαιο για το μικρό και το μεγάλο Ο. Ακολουθούν άρθρα για τις συχνότητες γραμμάτων και λέξεων, για τα αλφαβητικά ρεκόρ, για λέξεις με πολλά φωνήεντα και με πολλά σύμφωνα, για τα διπλά και πολλαπλά γράμματα και για τις ομόηχες λέξεις. Η ενότητα κλείνει ποιητικά, με την ανθολόγηση στίχων που έχουν ομοιοκαταληξίες με ομόηχα.

Η πέμπτη και τελευταία ενότητα κάνει αρχή με το κεφάλαιο για τον φθόγγο ΟΥ. Ακολουθούν κεφάλαια για τις γλωσσικές παρεξηγήσεις, για τις γλωσσικές συκοφαντίες κατά των δημοτικιστών τον καιρό της μεγάλης γλωσσικής διαμάχης, για πειράγματα που αντάλλασσαν καθαρευουσιάνοι και δημοτικιστές την ίδια εποχή, για τα σατιρικά ακρώνυμα, για ψευδοξενόγλωσσες λέξεις και φράσεις, με ειδικό κεφάλαιο για τις ψευδοτουρκικές λέξεις –και η ενότητα, όπως και όλο το βιβλίο, κλείνουν ελπίζω με γέλια, με ένα εκτενές άρθρο αφιερωμένο στα λογοπαίγνια.

περιεχόμενα του βιβλίου:

Αχ τα αγάπαγα τα καθαρά πράγματα…
Ελληνικά είναι, δεν διαβάζονται
Είναι ελληνική η μεγαλύτερη λέξη στον κόσμο;
Από τον Λω στον Παπατριανταφυλλόπουλο
Σούρδοι και Ακανέδες: νεοελληνικά ακληρήματα
Ο χάρτης του φαντάρου
Διακοπές στο Μπουρντάκιοϊ
Από πού πάνε για το Παλιοκατσικόρεμα;
Τα τελευταία λόγια
Δεν ντρέπεστε, βρε τενεκέδες;
Ένα ποιητικό κουίζ
Λιπογράμματα λοιπόν!
Τα πάντα για τα παντογράμματα
Καρκινικά και παλίνδρομα
Ποιος έχει το μακρύτερο ρόπαλο;
Το λημέρι με τα λιμερίκια
Στη λίμνη την ποιητική, φίλντισι χύνει η Δύση
Το χρονικό της Νομανσλάνδης
Και άλλοι επιφανείς κάτοικοι Νομανσλάνδης
Ο δαίμονας και τα πολλά ποδάρια του
Όταν οι λεξικογράφοι έχουν κέφια
Αποπουδοβαλία, το αρχαιοελληνικό ποδόσφαιρο
Ο Ροβιόλης κατοικεί στην οδό Γραφημώνος και άλλα ραμόνια
Αυτό το Ο, το μικρό το μέγα
Γράμματα και λεξικά
Αλφαβητικά ρεκόρ
«Οία ηώ…»και άλλες φράσεις μόνο με φωνήεντα
Μόνο με σύμφωνα
Διπλά και τρίδιπλα
Τα τείχη στην τύχη, οι τοίχοι αν τύχει
Το ριμάριο των ομωνύμων
Εμείς θέλουμε «ου»
Τα κουράδια, ο γάλος, το χωρύκι: ενδογλωσσικές παρεξηγήσεις
Το κρυφό τσιμπούσι, ο πρώτος γλωσσικός μύθος
Ψολόεις κατουρίσας: ένα χλευαστικό εγκώμιο
Ο κουρέας από την Ιαπωνία, μια φιλολογική φάρσα
Φανταρώνυμα, φοιτητώνυμα, μπατιρώνυμα και άλλα σατιρώνυμα
Ταμίλα Παζάρεβα, ριχάινε μπίτε και άλλα ψευδοξενόγλωσσα
Μπανιστίρ ντουλάπ, σαματά κιοφτέ και άλλα ψευδοτούρκικα
Λογοπαίγνια και καλαμπούρια