Ποθητή Χρόνια σαν τη φωτιά

[...]
Όταν εκρήγνυται η επανάσταση στην Πελοπόννησο, η νεαρή δραπετεύει απ' το παλάτι και πολεμά με γενναιότητα. Αλλά συγχρόνως η Ποθητή θα ζήσει έναν έρωτα τυραννικό, καθώς εραστής της είναι ο Ασλάν, αμείλικτος διώκτης του ελληνισμού και διοικητής των Τούρκων ιππέων της Πελοποννήσου. Διχασμένη ανάμεσα σε δυο αγάπες, την αγάπη για την επαναστατημένη πατρίδα και την αγάπη για τον Τούρκο πολεμιστή, θα δώσει άλλη μια μάχη, η έκβαση της οποίας έχει κριθεί εκ των προτέρων. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο κέντρο του καινούργιου μυθιστορήματος της Ελένης Σαραντίτη βρίσκεται μια γυναίκα, η Ποθητή, το όνομα της οποίας κατά κάποιο τρόπο ορίζει και την προσωπικότητά της. Η Ποθητή σε μικρή ηλικία απάγεται και πωλείται στο παλάτι του Αλή Πασά στα Γιάννενα, όπου και τίθεται υπό την προστασία της θρυλικής κυρα-Βασιλικής. Η Βασιλική διαπαιδαγωγεί κατάλληλα την Ποθητή· της εμπνέει αγάπη για την πατρίδα και την προετοιμάζει για τον Αγώνα. Τα χρόνια περνούν και η Ποθητή, ώριμη πια, παίρνει τον δρόμο της επιστροφής για την πατρίδα της τη Μάνη, πεζοπορώντας μέρες και μέρες.

Στη Μάνη ερωτεύεται έναν αμείλικτο διώκτη του Ελληνισμού, τον τούρκο διοικητή ιππέων Ασλάν, έναν πανέμορφο και ελκυστικό άνδρα, άκρως ερωτικό και συναισθηματικό και συνάμα εκδικητικό και αιμοβόρο. Ετσι περιπλέκεται η όλη ιστορία. Μια ιστορία που κυριαρχείται από συναισθηματικές συγκρούσεις, από ενοχές και εξάρσεις. Η νεαρή Ελληνίδα έχει να παλέψει σε δύο μέτωπα: με τον κατακτητή της πατρίδας από τη μια και με τον εαυτό της από την άλλη. Η «απιστία της καρδιάς» καταντά μια διαρκής τυραννία για κείνη και το ανεξέλεγκτο ερωτικό στοιχείο συγκρούεται με τα ιδεώδη και το χρέος με τα οποία γαλουχήθηκε. Σε αυτές τις ζευγματικές αντιθέσεις θα σταθεί και το μεγαλύτερο μέρος του έργου, στη διάσταση δηλαδή ανάμεσα σε δύο τελείως διαφορετικούς και αποκλίνοντες κόσμους, από τους οποίους ο ένας δεν γνωρίζει από ζητήματα καρδιάς και ο άλλος θεωρεί τον εαυτό του κυρίαρχο των πάντων και ασυδοτεί.

Η συγγραφέας μιλώντας για την Ποθητή κάνει συστηματική ιστορική έρευνα στα Χρόνια σαν τη φωτιά και ερευνώντας τις πηγές αποκαλύπτει ιστορικές στιγμές που συνήθως ανήκουν στα «ψιλά» της ιστορίας. Μας αποκαλύπτει πόσα και πόσα ανθρώπινα δράματα δεν γράφτηκαν και χάθηκαν στα σκοτεινά και αφανή περιθώρια της μικροϊστορίας. Ωστόσο τα αληθινά περιστατικά και τα ιστορικά γεγονότα αποτελούν τον καμβά επάνω στον οποίο ενυφαίνεται η όλη ιστορία της Ποθητής και διαπλέκεται σε μια γόνιμη αφομοίωση σε τέτοιο βαθμό ώστε να είναι δυσδιάκριτο το αληθινό από το μυθικό, ο μύθος από την ιστορία.

Η αφήγηση αρχίζει ως ανάμνηση και η ανάμνηση διανθίζεται από τα παρεμβαλλόμενα διακειμενικά στοιχεία, όπως είναι τα δημοτικά τραγούδια, τα οποία λειτουργώντας εν είδει ιντερμεδίων προσφέρουν και αυτά με τον τρόπο τους ιστορικές πληροφορίες και ακόμη αποφορτίζουν την ατμόσφαιρα από την πολεμική και ψυχολογική ένταση. Και όλα τούτα μέσω μιας τεχνικής με τις αναγκαίες εσωτερικές διαδρομές, οι οποίες ενσωματώνονται στο έργο διαπλέκοντας το παρελθόν με το παρόν, συνδέοντας το πριν με το μετά και φωτίζοντας το τώρα με το τότε.

Ο εσωτερικός μονόλογος αλλά και ο διάλογος, η ενσωμάτωση του λόγου των άλλων προσώπων, όπως της μάνας (ο πατέρας έχει δολοφονηθεί), της ηρωίδας της ίδιας, των ιστορικών προσώπων, της γριάς ονειρομάντισσας-προφήτισσας και όλων των υπολοίπων, το καθένα με τη σειρά του συνθέτουν ένα πολυπρόσωπο παζλ. Το έργο μοιάζει με πλούσια τοιχογραφία, σημεία της οποίας παραπέμπουν σε ένα ευρύ φάσμα του παρελθόντος. Ετσι ελέγχεται η συναισθηματική φόρτιση της ηρωίδας και αφήνει στην ίδια τη γλώσσα να σηκώσει το φορτίο της ιστορικής μνήμης. Διότι δεν είναι τα πρόσωπα και τα γεγονότα με τη σειρά που παρουσιάζονται, αλλά είναι και οι λέξεις που χρησιμοποιούνται από τον θησαυρό της ελληνικής· λέξεις που ανασύρουν μνήμες, που δουλεύουν σε πρώτο και δεύτερο επίπεδο, και που εν πολλοίς εν ονόματι ενός ψεύτικου, επιφανειακού μοντερνισμού έχουν ξεχαστεί. Η Ελένη Σαραντίτη αξιοποιεί μύθους, θρύλους, παραμύθια, προφητείες και ξεδιπλώνει τον δικό της μύθο. Στην αφηγηματική της τεχνική ανήκουν και οι μορφοσυντακτικές δομές. Ο τρόπος δηλαδή που χτίζει τον λόγο της, άλλοτε με μικρές, κοφτές προτάσεις, για να δώσει συνοπτικά και σύντομα τα γεγονότα, άλλοτε με εκτενείς - και όχι πάντοτε απαραίτητες - περιγραφές, που χωρούν μέσα τους το δράμα των ηρώων, αλλά και φωνές των πουλιών, των νερών, του αέρα. Και όχι μόνον. Αν και ο μύθος φαίνεται να αγγίζει κάθε αναγνώστη, αν και ο λόγος της μοιάζει παραδοσιακός, ωστόσο πάμπολλα είναι τα σημεία, όπου κυριαρχεί η αφαιρετική και ελλειπτική γραφή, η υπαινικτική και αποσπασματική, ώστε να γίνεται κατάλληλη για να δηλώσει το μη δηλούμενο πάθος, «ετούτα όλα» που, κατά την άποψη της Ποθητής, «δεν είναι να τα μαρτυράς», γιατί «αμαρτάνεις». Με μια τέτοια αφήγηση λοιπόν μας δίνεται το ιστορικό μέρος, ενώ αγγίζοντας συχνά τα όρια της ποιητικότητας μας δίνεται όλο το ψυχογράφημα της ηρωίδας, οι αιτίες, η διαρκής πάλη με τον εαυτό της και τον περίγυρό της και, τέλος, το καλά προγραμματισμένο παιχνίδι της φανέρωσης και απόκρυψης.

Το τέλος έρχεται ανακουφιστικό με τη μία και μοναδική λύση του δράματος: ο Ασλάν θα φονευθεί από το χέρι της αγαπημένης του· και η Ποθητή, με την ικανοποίηση ότι έπραξε αυτό που έπρεπε, θα βάλει τελεία στην ανάμνησή της. Ο άνδρας όπου θα ακουμπήσει τη σκέψη της πλέον για να αντλήσει δύναμη θα είναι ο δολοφονημένος πατέρας της.



Γιάννης Παπακώστας (καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 20-10-2002