Εκατό χρόνια σοσιαλισμού I

Στις 14 Ιουλίου 1889, στην εκατοστή επέτειο της Γαλλικής Επάνάστασης, σοσιαλιστικά κόμματα από όλες τις γωνιές της Ευρώπης συναντιούνται στο Παρίσι. Την ίδια μέρα, στην ίδια πόλη, εγκαινιαζόταν η Παγκόσμια Έκθεση, που στόχο είχε να εκθειάσει τα επιτεύγματα της αστικής τάξης. Τα δύο γεγονότα συβολίζουν την απαρχή του επικού αγώνα ανάμεσα στο σοσιαλισμό κι τον καπιταλισμό στην Ευρώπη.
Σε αυτή τη μοναδική και συνεκτική μελέτη ενός αιώνα σοσιαλισμού, ο Ντόναλντ Σασούν παρακολουθεί τη μοίρα των πολιτικών κομμάτων της Αριστεράς στη Δυτική Ευρώπη. Από την άνοδο των μπολσεβίκων μέχρι την πτώση του τείχους του Βερολίνου, από τη Δεύτερη Διεθνή, μέσω δύο παγκοσμίων πολέμων, στον Ψυχρό Πόλεμο και στη γένεση του κράτους-πρόνοιας, από την αγωνιστικότητα της εργατικής τάξης και το φοιτητικό ξεσηκωμό της δεκαετίας του 1960, μέσω του ξαναζωντανέματος του φεμινισμού και της εμφάνισης της πολιτικής των «πρασίνων», στον απρόθυμο εναγκαλισμό της οικονομίας της αγοράς, καθώς πορευόμαστε προς τη νέα χιλιετία: ο Σασούν χαρτογραφεί την πορεία του σοσιαλισμού σε δεκατέσσερις χώρες, δείχνει ότι σε ολόκληρη την ιστορία τους οι τύχες του σοσλιαλισμού και του καπιταλισμού συνδέονται αξεδιάλυτα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ντόναλντ Σασούν εξιστορεί εκατό χρόνια σοσιαλισμού σε δύο ογκώδεις τόμους που φτάνουν τις 1.300 σελίδες. Σ' αυτό το μνημειώδες έργο, ο Αγγλος ιστορικός αναλύει τη διαδρομή και τους μετασχηματισμούς της δυτικοευρωπαϊκής Αριστεράς από τη γέννηση της Β' Διεθνούς, το 1889, ώς την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Ο Σασούν αναλύει και συγκρίνει δεκατέσσερις διαφορετικές εθνικές πραγματικότητες, προσπαθώντας ταυτόχρονα να θεμελιώσει μια συνολική οπτική. Πολλές από τις διαφορές ανάμεσα στις ποικίλες τάσεις της Αριστεράς στην Ευρώπη ανάγονται στους διαφορετικούς τύπους καπιταλισμού και στις διαφορετικές εθνικές κοινωνίες στις οποίες έδρασαν οι αριστερές πολιτικές δυνάμεις. Ο σοσιαλισμός στη Δυτική Ευρώπη έχει μια ιστορία πολύ διαφορετική από εκείνη του σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη ή σε άλλα μέρη του κόσμου. Η ιστορική του τύχη συνδέεται αδιαχώριστα με την πορεία του καπιταλισμού. Η ευρωπαϊκή Αριστερά γεννήθηκε για να καταπολεμήσει και να καταργήσει τον καπιταλισμό, αλλά δεν κατόρθωσε ποτέ να υλοποιήσει αυτό το στόχο. Κατόρθωσε ωστόσο να επηρεάσει την εξέλιξη του καπιταλισμού, συμβάλλοντας στον «εκπολιτισμό» του και καθιστώντας τον πολιτικά ανεκτό χάρη στο κράτος πρόνοιας. Ταυτόχρονα όμως επηρεάστηκε και μετασχηματίστηκε και αυτή εξαιτίας αυτής της ανταγωνιστικής συνύπαρξης με τον ιστορικό της αντίπαλο. Όσο μεγαλύτερες επιτυχίες είχαν οι σοσιαλιστές τόσο πιο πολύ απομακρύνονταν από τον τελικό τους στόχο. Παρ' ότι ονειρεύονταν την τελική κρίση του καπιταλισμού, συνειδητοποιούσαν βαθμιαία πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει ένα ετοιμοθάνατο κοινωνικό σύστημα.

Όπου και όποτε ανέλαβαν κυβερνητικές ευθύνες, υποχρεώθηκαν, συχνά ακούσια, να συνυπάρξουν με τον καπιταλισμό και να υπηρετήσουν την ανάπτυξή του. Ο καπιταλισμός, ρυθμιζόμενος υπό την πίεση των σοσιαλιστικών κομμάτων, έγινε στην Ευρώπη λιγότερο ιεραρχικός από ό,τι στην Ιαπωνία και πιο ανθρώπινος από ό,τι στις ΗΠΑ.

Στο τέλος του εικοστού αιώνα γίνεται εμφανής η παρακμή της ιδέας του σοσιαλισμού και οι ίδιοι οι σοσιαλιστές δεν επιδιώκουν πλέον την κατάργηση του καπιταλισμού. Η θεμελιακή πολιτική διαμάχη που διαφοροποιεί σήμερα την Αριστερά από τη Δεξιά αφορά την έκταση και τη μορφή της ρύθμισης του καπιταλισμού.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/06/2001