0
Your Καλαθι
Ωσεί Μύρα
Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989
Περιγραφή
ΚΡΙΤΙΚΗ
Πέρασαν κιόλας δέκα χρόνια από το καλοκαίρι του 1989, όταν ο Γιάννης Τσαρούχης, κοιμηθείς, μετοίκησε στην αθανασία της μνήμης και έμεινε το έργο του να θυμίζει τη λιτή μορφή, που περιπλανιόταν στην πόλη, έκλεβε την πιο μυστική της αύρα και τη μετουσίωνε σε χρώμα. Ανθρωπος καθολικός, με την αναγεννησιακή έννοια του όρου, σε απόλυτη επαφή με το συναίσθημα και σε απόλυτη αρμονία με τον κόσμο, ο Τσαρούχης άφησε το αποτύπωμά του όχι μόνο στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική, την οποία επανασυνέδεσε με την παράδοσή της συναιρώντας την με τα νεωτερικά κινήματα της εποχής, αλλά και στο θέατρο, με τα σκηνικά, τις μεταφράσεις και τις σκηνοθετικές του παρεμβάσεις, στον λόγο, με τα ποικίλα και ερεθιστικά κείμενά του, στην ίδια την εποχή, της οποίας καθόρισε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Ο Αλέξης Σαββάκης, φίλος πιστός και αγαπημένος του Τσαρούχη, δούλεψε σκληρά για να τιμήσει τα δεκάχρονα από τον θάνατό του με μια έκδοση ανάλογη της προσωπικότητας του καλλιτέχνη. Στην έκδοση αυτή, η οποία συγκεντρώνει 111 κείμενα, γράφουν έλληνες και ξένοι ζωγράφοι, συγγραφείς, ποιητές, πανεπιστημιακοί, ιερωμένοι, μελετητές, μουσικοί, τραγουδιστές, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, ηθοποιοί, καραγκιοζοπαίχτες, φωτογράφοι, γκαλερίστες και πολλοί φίλοι φιλότεχνοι του εκλιπόντος, ανήκοντες σε ποικίλους χώρους. Τα κείμενα αυτά, περισσότερο ή λιγότερο βιωματικά ή επιστημονικά, διαπνέονται όλα από αγάπη και νοσταλγία για τον άνθρωπο που φώτιζε με την παρουσία του, τις εικόνες και τον λόγο την ελληνική κοινωνία αλλά και την προσωπική καθημερινότητα των φίλων του και καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της δημιουργίας του Τσαρούχη, ο οποίος έκανε πράξη την πνευματικότητα και την τέχνη σε κάθε στιγμή της ζωής του.
Μέσα από τις μαρτυρίες αυτές, που με περισσή φροντίδα συγκέντρωσε ο Α. Σαββάκης, φωτίζεται η καινοτόμος ζωγραφική πρόταση του Τσαρούχη, ο οποίος επανακαθόρισε τον τρόπο αντιμετώπισης της παράδοσης και δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο αναφοράς, ρίχνοντας φως στις παραγνωρισμένες όψεις της ελληνικής πραγματικότητας. Μέσα στο διαυγές αυτό φως, το φως του Πολύγνωτου, του Πανσέληνου και του Θεόφιλου, τα πράγματα και τα σώματα έχουν ανάγκη από ελάχιστες γραμμές για να υπάρξουν, εξαϋλώνονται με τη χρωματική τους πυκνότητα και τη διάχυση, διαγράφονται με απόλυτη λιτότητα. Το ίδιο αυτό φως, που κατακλύζει ολόκληρη την ύπαρξη του Τσαρούχη, αποκαλύπτει την ποίηση της αυτοπεριθωριοποιημένης λαϊκότητας, δίνοντας έτσι στην ελληνικότητα μια νέα, ζωτική συνιστώσα· απορροφά την ανοικειότητα ενός Ματίς και καθιστά την αντίληψή του για τα χρώματα και τα λαϊκά μοτίβα οργανικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού. Μεταγγίζει τη βυζαντινή ταπεινότητα και αυτοσυγκέντρωση στη λαϊκή παράδοση, αποδίδει στους ρόδακες του Θεόφιλου την αυτοκρατορική καταγωγή τους, ανάγει τα φυλλαράκια του κισσού σε θυρεούς σοφίας και υψώνει στο σώμα ύμνο λατρευτικό.
Αυτό το φως, που μόνο ο ίδιος το διέκρινε να καταυγάζει μια πόλη, μια χώρα προ πολλού γκρίζες, αγκάλιασε και το θέατρο του Τσαρούχη, ο οποίος με τις ιδιοφυείς σκηνογραφικές συλλήψεις του, τις ζωντανές μεταφράσεις του και τις αιρετικές σκηνικές παρεμβάσεις του άνοιξε τον δρόμο για μια νέα θεατρική ελευθερία, η οποία στηρίζεται στην ενότητα του ελληνισμού, μέσα από τα χρώματα της γης και της θάλασσας. Μπολιάζοντας την παράδοση με τη νεωτερικότητα δημιούργησε διαύλους για να κυλήσει ο πλούτος των ήχων και των υλικών, να συναντήσει το βυζαντινό μέλος το μπουζούκι, ο Εμφύλιος τον Ευριπίδη, η τραγωδία το ζεϊμπέκικο και τα λαϊκά μοιρολόγια. Προικισμένος με μια έκτη αίσθηση, ο Τσαρούχης ανακάλυπτε χρώμα και γραμμές εκεί που οι άλλοι έβλεπαν αντικείμενα, Ελλάδα και ζωή εκεί που οι υπόλοιποι έβλεπαν παρακμή, συνέχεια και γονιμότητα εκεί που όλοι έβλεπαν το χάσμα. Η ίδια αυτή αίσθηση, η οποία του επέτρεπε να λειτουργεί αρμονικά μέσα στη συνειδητή ακαταστασία του σπιτιού, στο χάος της πόλης και των συναναστροφών, του επέτρεπε και να καυτηριάζει, ως άλλος Σωκράτης, όπως εύστοχα παρατηρεί η Μάρω Δούκα στο κείμενό της, τα κακώς κείμενα.
Το χιούμορ και η λεπτή ειρωνεία του αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητάς του, ανεξίτηλα χαραγμένο στη μνήμη όσων τον έζησαν, λίγο ή πολύ. Μονίμως αφηρημένος, παρών - απών στις κάθε λογής συγκεντρώσεις, εντόπιζε την κουφότητα, την κακογουστιά, την προσποίηση και την οίηση με τρόπο φυσικό, όπως ανέπνεε. Και εξίσου φυσικά την καταδίκαζε με θυμοσοφικές ρήσεις, που χωρίς να θίγουν άμεσα τους εμπλεκομένους λειτουργούσαν ως καταλύτης αλλά και ως σύνθημα (πόσες από τις ρήσεις αυτές, αλήθεια, δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει γκραφίτι!). Βαθιά εικονοκλαστικός, δεν παρέλειπε να αυτοσαρκάζεται, αφαιρώντας από τον εαυτό του ακόμη και τη στοιχειώδη ιδιότητα του καλλιτέχνη. Θητεύοντας στην ταπεινότητα και στιγματίζοντας το ψεύτικο και το δήθεν κυκλοφορούσε στην πόλη, ζωγράφιζε συνομιλώντας με φίλους ανάμεσα σε σωρούς άπλυτα πιάτα, πατσαβούρες, χαρτιά, υφάσματα, δημιουργούσε νέες εικαστικές προσεγγίσεις στο θέατρο, συνόψιζε τη σοφία του «δασκάλου», όπως όλοι τον προσφωνούσαν, σε πυκνά και ανατρεπτικά κείμενα, εναποθέτοντας, όπως τα πετεινά του ουρανού, την ύπαρξή του στον Κύριο. Εχοντας αφομοιώσει με ταπεινοφροσύνη και συντριβή τα διδάγματα της Ορθοδοξίας είχε συμφιλιωθεί από νωρίς με τον θάνατο. Ο Τσαρούχης πέτυχε εκεί που η επίσημη Εκκλησία και το ελληνικό κράτος απέτυχαν: να συναιρέσει δηλαδή με έναν μοναδικό τρόπο την αρχαιότητα με την Ορθοδοξία. Και πέτυχε επειδή τα κίνητρά του ήταν καθαρά καλλιτεχνικά, μακριά από κάθε εξουσιαστική ιδιοτέλεια.
Ο Αλέξης Σαββάκης δούλεψε όχι μόνο συστηματικά αλλά και με έμπνευση για να συγκεντρώσει αυτό το υλικό, που όχι μόνο συνθέτει ξανά και ξανά μια εικόνα του Τσαρούχη που συνεχώς μεταβάλλεται, αλλά και μορφοποιεί τις αποχρώσεις μιας εποχής, της οποίας ο Τσαρούχης καθόρισε την όραση.
Τιτίκα Δημητρούλια
ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-08-1999
Πέρασαν κιόλας δέκα χρόνια από το καλοκαίρι του 1989, όταν ο Γιάννης Τσαρούχης, κοιμηθείς, μετοίκησε στην αθανασία της μνήμης και έμεινε το έργο του να θυμίζει τη λιτή μορφή, που περιπλανιόταν στην πόλη, έκλεβε την πιο μυστική της αύρα και τη μετουσίωνε σε χρώμα. Ανθρωπος καθολικός, με την αναγεννησιακή έννοια του όρου, σε απόλυτη επαφή με το συναίσθημα και σε απόλυτη αρμονία με τον κόσμο, ο Τσαρούχης άφησε το αποτύπωμά του όχι μόνο στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική, την οποία επανασυνέδεσε με την παράδοσή της συναιρώντας την με τα νεωτερικά κινήματα της εποχής, αλλά και στο θέατρο, με τα σκηνικά, τις μεταφράσεις και τις σκηνοθετικές του παρεμβάσεις, στον λόγο, με τα ποικίλα και ερεθιστικά κείμενά του, στην ίδια την εποχή, της οποίας καθόρισε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Ο Αλέξης Σαββάκης, φίλος πιστός και αγαπημένος του Τσαρούχη, δούλεψε σκληρά για να τιμήσει τα δεκάχρονα από τον θάνατό του με μια έκδοση ανάλογη της προσωπικότητας του καλλιτέχνη. Στην έκδοση αυτή, η οποία συγκεντρώνει 111 κείμενα, γράφουν έλληνες και ξένοι ζωγράφοι, συγγραφείς, ποιητές, πανεπιστημιακοί, ιερωμένοι, μελετητές, μουσικοί, τραγουδιστές, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, ηθοποιοί, καραγκιοζοπαίχτες, φωτογράφοι, γκαλερίστες και πολλοί φίλοι φιλότεχνοι του εκλιπόντος, ανήκοντες σε ποικίλους χώρους. Τα κείμενα αυτά, περισσότερο ή λιγότερο βιωματικά ή επιστημονικά, διαπνέονται όλα από αγάπη και νοσταλγία για τον άνθρωπο που φώτιζε με την παρουσία του, τις εικόνες και τον λόγο την ελληνική κοινωνία αλλά και την προσωπική καθημερινότητα των φίλων του και καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της δημιουργίας του Τσαρούχη, ο οποίος έκανε πράξη την πνευματικότητα και την τέχνη σε κάθε στιγμή της ζωής του.
Μέσα από τις μαρτυρίες αυτές, που με περισσή φροντίδα συγκέντρωσε ο Α. Σαββάκης, φωτίζεται η καινοτόμος ζωγραφική πρόταση του Τσαρούχη, ο οποίος επανακαθόρισε τον τρόπο αντιμετώπισης της παράδοσης και δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο αναφοράς, ρίχνοντας φως στις παραγνωρισμένες όψεις της ελληνικής πραγματικότητας. Μέσα στο διαυγές αυτό φως, το φως του Πολύγνωτου, του Πανσέληνου και του Θεόφιλου, τα πράγματα και τα σώματα έχουν ανάγκη από ελάχιστες γραμμές για να υπάρξουν, εξαϋλώνονται με τη χρωματική τους πυκνότητα και τη διάχυση, διαγράφονται με απόλυτη λιτότητα. Το ίδιο αυτό φως, που κατακλύζει ολόκληρη την ύπαρξη του Τσαρούχη, αποκαλύπτει την ποίηση της αυτοπεριθωριοποιημένης λαϊκότητας, δίνοντας έτσι στην ελληνικότητα μια νέα, ζωτική συνιστώσα· απορροφά την ανοικειότητα ενός Ματίς και καθιστά την αντίληψή του για τα χρώματα και τα λαϊκά μοτίβα οργανικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού. Μεταγγίζει τη βυζαντινή ταπεινότητα και αυτοσυγκέντρωση στη λαϊκή παράδοση, αποδίδει στους ρόδακες του Θεόφιλου την αυτοκρατορική καταγωγή τους, ανάγει τα φυλλαράκια του κισσού σε θυρεούς σοφίας και υψώνει στο σώμα ύμνο λατρευτικό.
Αυτό το φως, που μόνο ο ίδιος το διέκρινε να καταυγάζει μια πόλη, μια χώρα προ πολλού γκρίζες, αγκάλιασε και το θέατρο του Τσαρούχη, ο οποίος με τις ιδιοφυείς σκηνογραφικές συλλήψεις του, τις ζωντανές μεταφράσεις του και τις αιρετικές σκηνικές παρεμβάσεις του άνοιξε τον δρόμο για μια νέα θεατρική ελευθερία, η οποία στηρίζεται στην ενότητα του ελληνισμού, μέσα από τα χρώματα της γης και της θάλασσας. Μπολιάζοντας την παράδοση με τη νεωτερικότητα δημιούργησε διαύλους για να κυλήσει ο πλούτος των ήχων και των υλικών, να συναντήσει το βυζαντινό μέλος το μπουζούκι, ο Εμφύλιος τον Ευριπίδη, η τραγωδία το ζεϊμπέκικο και τα λαϊκά μοιρολόγια. Προικισμένος με μια έκτη αίσθηση, ο Τσαρούχης ανακάλυπτε χρώμα και γραμμές εκεί που οι άλλοι έβλεπαν αντικείμενα, Ελλάδα και ζωή εκεί που οι υπόλοιποι έβλεπαν παρακμή, συνέχεια και γονιμότητα εκεί που όλοι έβλεπαν το χάσμα. Η ίδια αυτή αίσθηση, η οποία του επέτρεπε να λειτουργεί αρμονικά μέσα στη συνειδητή ακαταστασία του σπιτιού, στο χάος της πόλης και των συναναστροφών, του επέτρεπε και να καυτηριάζει, ως άλλος Σωκράτης, όπως εύστοχα παρατηρεί η Μάρω Δούκα στο κείμενό της, τα κακώς κείμενα.
Το χιούμορ και η λεπτή ειρωνεία του αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητάς του, ανεξίτηλα χαραγμένο στη μνήμη όσων τον έζησαν, λίγο ή πολύ. Μονίμως αφηρημένος, παρών - απών στις κάθε λογής συγκεντρώσεις, εντόπιζε την κουφότητα, την κακογουστιά, την προσποίηση και την οίηση με τρόπο φυσικό, όπως ανέπνεε. Και εξίσου φυσικά την καταδίκαζε με θυμοσοφικές ρήσεις, που χωρίς να θίγουν άμεσα τους εμπλεκομένους λειτουργούσαν ως καταλύτης αλλά και ως σύνθημα (πόσες από τις ρήσεις αυτές, αλήθεια, δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει γκραφίτι!). Βαθιά εικονοκλαστικός, δεν παρέλειπε να αυτοσαρκάζεται, αφαιρώντας από τον εαυτό του ακόμη και τη στοιχειώδη ιδιότητα του καλλιτέχνη. Θητεύοντας στην ταπεινότητα και στιγματίζοντας το ψεύτικο και το δήθεν κυκλοφορούσε στην πόλη, ζωγράφιζε συνομιλώντας με φίλους ανάμεσα σε σωρούς άπλυτα πιάτα, πατσαβούρες, χαρτιά, υφάσματα, δημιουργούσε νέες εικαστικές προσεγγίσεις στο θέατρο, συνόψιζε τη σοφία του «δασκάλου», όπως όλοι τον προσφωνούσαν, σε πυκνά και ανατρεπτικά κείμενα, εναποθέτοντας, όπως τα πετεινά του ουρανού, την ύπαρξή του στον Κύριο. Εχοντας αφομοιώσει με ταπεινοφροσύνη και συντριβή τα διδάγματα της Ορθοδοξίας είχε συμφιλιωθεί από νωρίς με τον θάνατο. Ο Τσαρούχης πέτυχε εκεί που η επίσημη Εκκλησία και το ελληνικό κράτος απέτυχαν: να συναιρέσει δηλαδή με έναν μοναδικό τρόπο την αρχαιότητα με την Ορθοδοξία. Και πέτυχε επειδή τα κίνητρά του ήταν καθαρά καλλιτεχνικά, μακριά από κάθε εξουσιαστική ιδιοτέλεια.
Ο Αλέξης Σαββάκης δούλεψε όχι μόνο συστηματικά αλλά και με έμπνευση για να συγκεντρώσει αυτό το υλικό, που όχι μόνο συνθέτει ξανά και ξανά μια εικόνα του Τσαρούχη που συνεχώς μεταβάλλεται, αλλά και μορφοποιεί τις αποχρώσεις μιας εποχής, της οποίας ο Τσαρούχης καθόρισε την όραση.
Τιτίκα Δημητρούλια
ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-08-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
