Στήλες

ΚΡΙΤΙΚΗ



ευρύτερη Ασία, και ειδικότερα η Απω Ανατολή, προσελκύει κατά κανόνα όσους και όσες πιστεύουν ακράδαντα ότι η διαπολιτισμική συναντίληψη, οι παρεπόμενες στοχαστικές προσαρμογές και οι δημιουργικοί εκλεκτισμοί αναβαθμίζουν συναινετικά τον δεδομένο «εξωτικό», δήθεν απρόσιτο δείκτη των «μυστικών», σε πολύμορφο, πολύσημο παράγοντα ρηξικέλευθων εμπεδώσεων. Επιλέγοντας συνειδητά τον ανοικτό (κειμενο)χώρο της δημιουργικής ανακατανομής των συγγραφικών εμμονών, και όχι μόνον, δηλαδή το «Δρόμο της Μέταξας», όπως ακριβώς συνέβη στην περίπτωση του Βίκτωρα Σεγκαλέν (1878-1919), οι δημιουργοί δοκιμάζουν, κατά κανόνα προς το τέλος τής ενίοτε κοπιαστικής πορείας τους, την πολυπόθητη αποκωδικοποίηση του εξαίσιου.

Ο στρατιωτικός ιατρός και διορατικός συγγραφέας Βίκτωρ Σεγκαλέν κατάφερε στις ευτυχέστερες στιγμές του να αναχθεί στην απώτερη ουσία των εμβληματικών δεδομένων της σινικής παραγωγής. Στη διάρκεια της εκεί πολυετούς, ασυνεχούς παραμονής του επεδίωξε να συναιρέσει τα επιφανή κεκτημένα συγκεκριμένων φιλολογικών σχολών, αφομοιώνοντας σε βάθος τη φύση και τη λειτουργία της ιδεογραμματικής ανάπτυξης των εννοιών. Αυτοπροσδιορίστηκε έτσι εκ νέου ως εκκεντρικός, πάντως πρωτογενής καλλιτέχνης. Μέσα από μια σειρά εντυπωσιακών αισθητικών ωσμώσεων και συναφών εννοιολογικών ρήξεων, πρόβαλε στο διεθνές κοινό μια προσωποπαγή, ευέλικτη ποιητική δομή, ικανή να συγκληρώσει ένα μέρος του απωανατολικού γίγνεσθαι με το δυτικοευρωπαϊκό είναι.

Οι «Στήλες» του, που εκδόθηκαν δύο φορές στην Κίνα, το 1912 και επαυξημένες το 1914, αποτελούν, μεταξύ των άλλων, τα ικανά πειστήρια καλώς συγκερασμένων εκδοχών τόσο υφολογικής πληρότητας όσο και εξειδικευμένης επαναδιαπραγμάτευσης των όρων της καλλιτεχνικής πραγμάτωσης. Το εσωτερικό της αχανούς Κίνας, κατεξοχήν πεδίο μεταστοιχείωσης και ανά τους αιώνες δυναμικής ανακατάταξης αισθητικών μορφωμάτων, ήταν επόμενο να τροφοδοτήσει έναν ακόμη εποπτικό νου με τις αναγκαίες και ικανές παραστάσεις-αποτυπώσεις του εγχώριου λογοτεχνικού ήθους. Παραθέτω ελάχιστο δείγμα του μείζονος αμαλγάματος στην άψογη μεταφορά τους στη γλώσσα μας: «Τιμάτε τους ανθρώπους στον άνθρωπο και τα υπόλοιπα στην πολυμορφία τους (...). Οπως η αρετή, στον Σοφό, διόλου δεν έχει ανάγκη από στολίδια, μόνο ο Νεφρίτης μπορεί και παρουσιάζεται , κοσμίως, μόνος.(...) Η Αυτοκρατορία των απαγορευμένων απολαύσεων ποτέ δεν θα γνωρίσει παρακμή» (βλ. σ. 75, 123 και 142).

Το ειδικότερο πλαίσιο τόσο των αναπόφευκτων τομών-συναντήσεων με τη μακραίωνη ετερότητα όσο και το αντίστοιχο πλέγμα των συνεπακόλουθων ατομικών προεκτάσεων στο χώρο της απαιτητικής σύνθεσης, οριοθετούνται ευθέως. Ανευ ουσιαστικών απωλειών, μεταπρατικών απλουστεύσεων ή επιζήμιων τυποποιήσεων, η θεματικά μεικτή, πλην νόμιμη και αποτελεσματική αυτή συλλογή ποιημάτων απηχεί ισχυρές φυλετικές καταβολές, κατά τα φαινόμενα εναντιωματικές, κατά βάση όμως συνάλληλες και συμπληρωματικές. Το «εκεί» του συγκεκριμένου επικοινωνιακού τοπίου, το σινικό ρίζωμα wen, για παράδειγμα, που αντιτάσσεται στον Λόγο της δικής μας παράδοσης, ή η έννοια της ροπής, που ανταποκρίνεται αντίστοιχα στον πολύσημο, πολύτροπο shi, η αδήριτη, με άλλα λόγια, επικράτεια του μακρινού «Αλλου», επέτυχε εν τέλει, αβίαστα, να ενσωματωθεί στο λόγιο έργο και να παραγάγει, κατά τρόπο μάλιστα συστηματικό και συνειρμικό, το οραματικό «εδώ - ένδον» της απόλυτης καλλιτεχνικής εμπειρίας.

Εχοντας ζήσει και εργαστεί εφτά συνολικά χρόνια στο Πεκίνο και στο Χονγκ Κονγκ και ύστερα από συναναστροφές μου με διάφορους χρήστες των εκεί γλωσσικών παραλλαγών, πίστεψα ότι η περιπέτεια της γραφής κορυφώνεται στο ιδεόγραμμα. Επίσης διέκρινα ότι: 1) Το ιδεόγραμμα συμπυκνώνει το δράμα της όρασης. 2) Μαζί με το απεικονιζόμενο αίσθημα αποτυπώνει σχεδόν πάντα, όχι την έλλειψη αλλά τη δαψίλεια των εκφραστικών μέσων. 3) Ενθρονίζει πραγματικότητες, παραμένοντας η ζωγραφική του ανεξάντλητου παρόντος, 4) Είναι περιοριστικό τόσο, ώστε να μην εξοντώνει τη φαντασία. 5) Η πιστότητα της εμπειρίας που αποτυπώνει είναι κατά κύριο λόγο εμπειρία φύσης. 6) Οι οπτικές λεπτομέρειές του επιβάλλουν πάντοτε συνάλληλες αφηγηματικές εκδοχές. 7) Τα κείμενα που χαράσσονται στην πέτρα, τα αναλλοίωτα ποιήματα, διατυπώνουν εμμέσως την τρέλα για την αιωνιότητα και 8) Το δαιμόνιο της μουσικής, που τρομοκρατούσε τον Πλάτωνα, έχει παραχωρήσει τη θέση του στο δαιμόνιο της ιδεογραμματοσειράς. Είναι δηλαδή μερικά από όσα ο Βίκτωρ Σεγκαλέν διείδε εγκαίρως και τα αξιοποίησε όσο ελάχιστοι, χωρίς οπισθοδρομικές ισοπεδώσεις ή προκρούστειες απλοποιήσεις.

Πέντε χρόνια μετά το θάνατο του, ένας διακεκριμένος εκπρόσωπος της υποψιασμένης Δύσης, ο Μπέρναρντ Ράσελ, ομολογούσε, ύστερα από πολύμηνη παραμονή του στην Κίνα, στο περιοδικό «Ο Κόσμος της Νέας Υόρκης»: «Παλαιότερα πίστευα ότι η λευκή φυλή ήταν σπουδαία. Τώρα πια δεν νομίζω ότι είναι και τόσο. Αν η Ευρώπη και η Αμερική αφανιστούν στους πολέμους τους, αυτό δεν θα σημάνει αναγκαστικά ότι έφτασε η συντέλεια του ανθρώπινου είδους ή και του ίδιου του πολιτισμού. Θα μας έχουν απομείνει ακόμη αρκετοί Κινέζοι. Από πολλές απόψεις η Κίνα είναι η μεγαλύτερη χώρα από όσες έχω δει. Δεν είναι μόνον η μεγαλύτερη από αριθμητική και πολιτισμική πλευρά, αλλά και από καθαρά διανοητική άποψη. Δεν έχω γνωρίσει άλλον λαό, τον οποίο να χαρακτηρίζει τόση ευρύτητα πνεύματος, τόσος ρεαλισμός, τόση θέληση να βλέπει κατάματα τα γεγονότα όπως ακριβώς είναι, αντί να προσπαθεί να τα παραμορφώσει μέσα σε ένα περιοριστικό πλαίσιο σκέψης». Ας θεωρήσουμε ότι οι εκτιμήσεις αυτές επικυρώνουν τις επιλογές βίου και του Βίκτωρα Σεγκαλέν.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/07/2006