Πατέρες και προπάτορες

Στο μυθιστόρημα Πατέρες και προπάτορες προβάλλονται γεγονότα που σημάδεψαν τη Σερβία από την ίδρυση του βασιλείου των Νοτίων Σλάβων μέχρι και την κατάληψη της εξουσίας στη Γιουγκοσλαβία από τον Τίτο (1945). Ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζωή του καθηγητή Στέβαν Μεντάκοβιτς, της Αγγλίδας γυναίκας του Ελιζαμπέτα και του γιου τους Μιχάιλο, ο οποίος δεν παύει να διαφωνεί με τις ιδεολογικές απόψεις του πατέρα του.[...]

Κριτική:

Σλόμπονταν Σέλενιτς: ανατομία του σερβικού εθνικισμού με τα όπλα της λογοτεχνίας

Οι τόσο άγνωστοι αδελφοί μας

ΠΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΗ ΗΤΑΝ Η ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ
ΕΘΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΙΑΙΑ ΜΕΧΡΙ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ;
ΠΩΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΖΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Ο ΣΕΡΒΙΚΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ; ΠΩΣ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΟΙ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ- ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΛΥΣΑΝ
ΠΛΗΘΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ; Ο ΣΛΟΜΠΟΝΤΑΝ ΣΕΛΕΝΙΤΣ
ΨΥΧΟΓΡΑΦΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ ΣΕ ΕΝΑ ΓΛΑΦΥΡΟ
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς τον γνωρίσαμε, προ ετών, εδώ στην Ελλάδα: Είτε ως αδικούμενο «αδελφό Σέρβο» είτε ως αδίστακτο δικτάτορα που, τη δεκαετία του 1990, με τον ακραίο εθνικισμό του οδήγησε την πατρίδα του στον όλεθρο. Τον συνονόματό του συγγραφέα Σλόμπονταν Σέλενιτς λίγοι τον ξέρουμε. Εγώ πάντως τον ανακάλυψα χάρη στο ωραίο και καλομεταφρασμένο βιβλίο του Πατέρες και Προπάτορες. Πρόκειται για ένα κατ΄ ουσίαν ιστορικό μυθιστόρημα, που διαδραματίζεται στο πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα. Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο (για την ακρίβεια αντιστικτικά, σε δυο πρώτα πρόσωπα), το βιβλίο εξιστορεί τη γνωριμία, τον γάμο, την τεκνοποίηση και την οικογενειακή ζωή ενός Σέρβου νομικού- διανοούμενου, του Στέβαν, και της Αγγλίδας γυναίκας του Ελιζαμπέτα. Μια υπόθεση απλή, ή μάλλον που θα μπορούσε να είναι απλή εάν δεν έμπαινε στη ζωή τους, στη μικρή τους ιστορία, φουριόζα και ανελέητη, η μεγάλη Ιστορία.
Στα κεφάλαια του βιβλίου εναλλάσσονται αυτές οι δυο φωνές, που μιλούν ενίοτε στα αγγλικά, αλλά κυρίως στα σερβικά: ο μεν Στέβαν (προφανώς) απταίστως, η δε συμβία του, αρχικά με πλήθος λαθών τα οποία, με την πάροδο του χρόνουκαι του βιβλίου- μειώνονται, τείνοντας να εξαφανιστούν. (Σημειωτέον ότι και τα «κουτσοσερβικά» της Ελιζαμπέτα αποδίδονται επιτυχώς σε αντίστοιχης ποιότητας και ύφους ελληνικά).
Στην αρχή έχουμε την γνωριμία και το περίεργο ειδύλλιο των δυο τους στο Μπρίστολ της Αγγλίας, όπου ο Στέφαν έχει πάει να σπουδάσει: θα συναντήσει στο πανεπιστήμιο μια παντρεμένη αλλά εν διαστάσει κοκκινομάλλα φοιτήτρια, που θα τον εντυπωσιάσει και θα τον γοητεύσει. Οι πρώτες σελίδες του βιβλίου εκτυλίσσονται λοιπόν στη μεσοπολεμική Γηραιά Αλβιώνα: Περιγράφουν το γλωσσικό («ακατανόητοι ηχητικοί σχηματισμοί») και εν γένει πολιτιστικό σοκ που βιώνει ο αφηγητής. Είναι εξόχως ζωντανές, χιουμοριστικές αλλά και διεισδυτικές της αγγλικής ζωής και ψυχοσύνθεσης. Λ.χ. ο νεαρός Σέρβος, σεμνότυφος και παλιομοδίτικων αρχών, εντυπωσιάζεται από την άνεση με την οποίαν ουκ ολίγοι Βρετανοί εκδηλώνουν την ομοφυλοφιλική τους προδιάθεση.
Στη συνέχεια, και για όλο το υπόλοιπο του βιβλίου, βλέπουμε το νιόπαντρο ζευγάρι να εγκαθίσταται στο Βελιγράδι, να αποκτά ένα χαρισματικό αγόρι, τον Μιχάιλο και να υφίσταται όλες τις ταλαιπωρίες και κακουχίες που η Ιστορία επεφύλασσε στη Σερβία, στην τέταρτη και πέμπτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Με κατακλείδα τη γερμανική κατοχή και την επικράτηση, μετά τον πόλεμο, του κομμουνιστικού καθεστώτος με, αρχικά τουλάχιστον, έντονα σταλινική χροιά. Αυτά όμως, λίγο- πολύ, τα γνωρίζουμε. Το εντυπωσιακό στο βιβλίο δεν είναι τόσο η αναφορά στα παραπάνω γεγονότα όσο η περιγραφή της ατμόσφαιρας στη μεσοπολεμική περίοδο και συγκεκριμένα στην από τότε δύσκολη έως αδύνατη συνύπαρξη των διαφορετικών εθνοτήτων στο πλαίσιο της ήδη ενιαίας Γιουγκοσλαβίας.
Όσο για τον κοκκινομάλλη γιο του Σέρβου και της Αγγλίδας, όσο προχωράει το βιβλίο και η Ιστορία, θα αλλάξει, θα απογαλακτιστεί, θα προσπαθήσει να αποτινάξει οτιδήποτε αγγλικό και «ξενόφερτο» από πάνω του, για να μην ξεχωρίζει: θα ταυτιστεί με τις φτωχές λαϊκές μάζες και, με το τέλος του πολέμου, με τους κομμουνιστές παρτιζάνους. Αυτή η βαθμιαία αποξένωση του έφηβου Μιχάιλο από τον «αστό- δημοκράτη» πατέρα και την προστατευτική Αγγλίδα μητέρα, θα οδηγήσει σε αυξανόμενη ένταση στην οικογενειακή εστία. Μια ιδεολογική- ψυχολογική αντιπαλότητα, που αναδύεται με δύναμη, γλαφυρότητα (αλλά και κάποια φλυαρία) στις τελευταίες δεκάδες σελίδες του μυθιστορήματος, φθάνοντας σε ένα δραματικό κρεσέντο- φινάλε.
Αδελφοί Σέρβοι, είπατε; Εντάξει, ας τους γνωρίσουμε όμως και λίγο καλύτερα! Αμ έπος, αμ έργον.

ΟΠΩΣ ΜΙΑ ΣΑΛΑ ΧΟΡΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΕΘΥΣΙ

Τον καταλάβαινα. Δεν μπορούσα να κατηγορήσω τον γιο μου. Πρώτη του φορά ζούσε μια απελευθέρωση, και δεν μπορούσε να ξέρει ότι οι σημαίες θα διπλωθούν, οι παρτιζάνοι θ΄ αποσυρθούν, ο κόσμος θα διαλυθεί και θα πάει στα σπίτια του, ενώ η σκηνή που φάνταζε τόσο λαμπρή, την άλλη μέρα θα ήταν γεμάτη απορρίμματα όπως μια σάλα χορού μετά από μεθύσι και ξεφάντωμα. (απόσπασμα)

Ψυχογράφημα με ενδιαφέρουσες ομοιότητες με την Ελλάδα

Ο Σέλενιτς μας προσφέρει, μέσα από τη ζωή, τις συζητήσεις, τη σκέψη και όλη τη διαδρομή του Στέφαν, μια θαυμάσια ανατομία του σερβικού εθνικισμού: ένα ψυχογράφημα με ενδιαφέρουσες μάλιστα ομοιότητες (αλλά και διαφορές) με την Ελλάδα. Παράδειγμα το πελατειακό σύστημα που σφόδρα ενοχλεί τον αφηγητή, διώχνοντάς τον από οιαδήποτε ανάμειξη με την πολιτική. Η οθωμανική και αυστροουγγρική επίδραση και ο σερβικός «διμέτωπος» απέναντι στις δυο αυτές καταπιεστικές αυτοκρατορίες αναδεικνύονται περίτρανα. Παράλληλα και ως αποτέλεσμα, έχουμε τη συνύπαρξηδιαρκή σύγκρουση Ανατολής και Δύσης: τη βλέπουμε λ.χ. στην υπεροψία και τον «επαρχιώτικο κοσμοπολιτισμό» των ξυπασμένων Σέρβων σπουδαστών στη Βιέννη και το Παρίσι ή στις δυτικότροπες συνήθειες- νοοτροπίες αλλά και «αντίρροπες» σερβικές ενοχές του χήρου Μιλούτιν, πατέρα του Στέβαν, που τρώει κρουασάν και κάθεται σε κιλίμια. Ακόμα, έχουμε τη συχνή πυκνή αναφορά στη «γνήσια Σερβική Ψυχή»: ενσαρκώνεται στη Νάνκα, «γήινη» χωριάτισσα που ο Μιλούτιν έχει για χρόνια ως οικονόμο- παιδαγωγό στο σπίτι. Αναδεικνύονται επίσης, στον περίγυρο του ζεύγους, η καχυποψία και συμπλεγματική συμπεριφορά απέναντι στη Βρετανίδα κοκκινομάλλα που έγινε Σέρβα και το εξίσου κοκκινομάλλικο αγόρι της

Βασίλης Πεσμαζόγλου, Τα Νέα, 11/8/2007