Είκοσι χρόνια και μια μέρα

Κισμόντο, επαρχία του Τολέδου, 1956. Στο κτήμα Λα Μαεστράνθα, είκοσι χρόνια μετά την έναρξη του ισπανικού Εμφυλίου, η οικογένεια Αβενδάνιο αποφασίζει να πραγματοποιήσει για τελευταία φορά την εξιλαστήρια τελετή κατά την οποία αναπαριστάται κάθε χρόνο ο φόνος του μικρού αδελφού από τους εξεγερμένους αγρότες. Ανάμεσα στους προσκεκλημένους βρίσκονται ένας Αμερικανός ιστορικός και ένας επιθεωρητής της Πολιτικο-Κοινωνικής Ταξιαρχίας. Για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, ενδιαφέρονται να ερευνήσουν την πρόσφατη ιστορία της οικογένειας, και κυρίως τις κρυφές σχέσεις της Μερθέδες Πόμπο, της πανέμορφης και αινιγματικής χήρας του νεκρού αδελφού. Στην κατατμημένη διαδοχή των συναντήσεων και των ετών, οι εκδοχές αλληλοσυμπληρώνονται, ανασυνθέτοντας βαθμιαία τα ζοφερά γεγονότα που έγιναν πρόξενοι της τελετής και αποκαλύπτοντας ερωτικές σχέσεις κρυμμένες στη βαριά και βίαιη μεταπολεμική φρανκική εποχή.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οταν άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος, το 1936, σ' ένα αγρόκτημα στην επαρχία του Τολέδου, οι εξεγερμένοι αγρότες δολοφόνησαν τον μικρότερο αδελφό της οικογένειας των αστών και γαιοκτημόνων Αβενδάνιο. Μετά τη λήξη του πολέμου, και κάθε χρόνο, η οικογένεια αναπαριστά τη σκηνή του φόνου σε μια σχεδόν δημόσια τελετή, με τους χωρικούς και τους απογόνους τους στους ρόλους των ηττημένων θυτών. Το γεγονός αυτό είναι ο πόλος γύρω από τον οποίο ο Σεμπρούν οργανώνει την αφήγηση του τελευταίου του μυθιστορήματος. Χρονική αφετηρία της μυθοπλαστικής εκτύλιξης είναι το 1956, όταν φτάνει στο κτήμα και ένας Αμερικανός ιστορικός του εμφυλίου για να παρακολουθήσει την αναπαράσταση, η οποία μάλιστα θα γίνει για τελευταία φορά. Η γνώριμη «τεχνοτροπία» του Σεμπρούν βέβαια, η συνεχής πυροδότηση και παρέμβαση της μνήμης στη ροή της αφήγησης, είναι και πάλι παρούσα. Η υπενθύμιση και η εξιστόρηση του συμβάντος τής δολοφονίας του μικρού αδελφού γίνεται συχνά και από πολλά πρόσωπα. Η γοητευτική ακόμα γυναίκα του, και χήρα εδώ και είκοσι χρόνια, Μερθέδες, θυμάται όμως και το γαμήλιο ταξίδι τους, κυρίως στη Νάπολη, και τα ερωτικά τους παιχνίδια, λίγες μέρες πριν να ξεσπάσει ο εμφύλιος και συμβεί το τραγικό γεγονός. Από τις αναμνήσεις δε της Μερθέδες και των άλλων, σκιαγραφείται η προσωπικότητα του νεκρού και αποκαλύπτεται ένας διανοούμενος, εξαιρετικά φιλελεύθερος και αντίθετος με τη φασιστική προοπτική της Ισπανίας. Στον παροντικό αφηγηματικό χρόνο, ο Αμερικανός ιστορικός γνωρίζει τα μέλη τής οικογένειας Αβενδάνιο, τη Μερθέδες βέβαια και τη Ρακέλ, την πιστή της οικονόμο και φίλη, τον στιβαρό και φίλο τού καθεστώτος μεγαλύτερο αδελφό τού νεκρού και τον άλλο, τον καθολικό λόγιο και ιερωμένο. Γνωρίζει όμως και την δεσποτική ερωτική εξουσία που ασκεί ο μεγάλος αδελφός στη Μερθέδες και στη Ρακέλ, αλλά και τη συνενοχή αυτών των δύο σε πολλά μυστικά. Η παρουσία δε στο κτήμα για την τελετή, ενός αστυνομικού, φανατικού φασίστα και σκληρού διώκτη των αριστερών, και ο ερχομός του δραστηριοποιημένου στο αντιφασιστικό κίνημα εικοσάχρονου γιου τού νεκρού και της Μερθέδες, θα δώσει την ευκαιρία στον συγγραφέα να επεκταθεί στην αντιστασιακή δράση του παράνομου κομμουνιστικού κόμματος και έτσι να εμφανίσει και τον εαυτό του στο μυθιστόρημα, με το γνωστό πλέον ψευδώνυμο Φεδερίκο Σάντσεθ. Τελικά, αντί για την αναπαράσταση, μετά και την άρνηση των αγροτών να λάβουν μέρος, θα γίνει ο οριστικός ενταφιασμός τού μικρού αδελφού. Μαζί του όμως θα ενταφιαστεί και ένας άλλος νεκρός, από την πλευρά των Δημοκρατικών αυτός, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε στο επεισόδιο στο κτήμα το '36. Η τελετή αυτή θα λειτουργήσει απελευθερωτικά για όλους, εκτός από τον έκπληκτο αστυνομικό. Οι δύο γυναίκες, η Μερθέδες και η Ρακέλ, θα σπάσουν κι αυτές τα εξουσιαστικά δεσμά του μεγάλου αδελφού και θα φύγουν από το κτήμα κι εκείνος, έστω και δύσκολα, θα το αποδεχτεί.

Με το μυθιστόρημα αυτό ο Σεμπρούν, με μια εκ των υστέρων ανάγνωση της κίνησης της ισπανικής κοινωνίας, ενδεχομένως να αναζητά στοχαστικά το χαμένο χρόνο του εκδημοκρατισμού και του εκσυγχρονισμού της. Η αφήγηση δεν τελειώνει, όμως. Ερωτοτροπώντας με τους τρόπους τού μεταμοντερνισμού, ο Σεμπρούν εγκαθίσταται στο εσωτερικό της, με το ψευδώνυμο τού Σάντσεθ, αλλά και με το πραγματικό του όνομα και «ομολογεί» ότι είναι ο αφηγητής. Εκθέτει δε διάφορες αφορμές για τη γραφή του μυθιστορήματος, όπως τις συναντήσεις με τον Χέμινγουεϊ, συνομιλεί με τους ήρωές του ή με υπαρκτά πρόσωπα για το πραγματικό ή μη της ιστορίας και παραθέτει πολλές εκδοχές για την κατάληξή της. Δημιουργεί τελικά και πάλι με επιτυχία το αφηγηματικό του σύμπαν, συνδιαλέγεται με άλλες τέχνες, όπως η ζωγραφική, παραπέμπει σε άλλα λογοτεχνικά και φιλοσοφικά κείμενα, διερευνά τις εκφάνσεις της σεξουαλικότητας και επανέρχεται επίμονα στην κομμουνιστική του εμπειρία.

Η μετάφραση της Μελίνας Παναγιωτίδου ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις των νοημάτων και τού ύφους του μυθιστορήματος.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/05/2005