Το μεγάλο όνειρο του παραδείσου

Ένα αγόρι παρακολουθεί μαγεμένο την πάλη ανάμεσα σε ένα θεραπευτή αλόγων κι έναν άγριο, ασυμβίβαστο επιβήτορα -πάλη που αντανακλά τη δική του σύγκρουση με τον πατέρα του. Ένας σύζυγος των προαστίων ξεκινά το μεσημέρι του αναζητώντας βασιλικό για το οικογενειακό πάρτι και καταλήγει να σημαδεύει με το όπλο του μια από τις καλεσμένες στο υπόγειο του σπιτιού.
Δυο ηλικιωμένοι φίλοι που συγκατοικούν αφότου οι γυναίκες τους πέθαναν και τα παιδιά τους βυθίστηκαν "στην κόλαση των ηλεκτρονικών υπολογιστών", βλέπουν την συντροφικότητά τους να κλονίζεται εξαιτίας μιας σερβιτόρας στο τοπικό εστιατόριο.
Δεκαοχτώ λιτές ιστορίες, με τα θέματα που προτιμά ο Σαμ Σέπαρντ: ο έρωτας και η θλίψη, η λαχτάρα για μια υπέρβαση των ορίων της ύπαρξης, το τραγικοκωμικό χάσμα της ασυνεννοησίας ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, το ακόμη βαθύτερο χάσμα που χωρίζει τους άντρες από τον αληθινό τους εαυτό.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



H πεζογραφία αποτελεί ένα πολύ μικρό τμήμα της συνολικής παρουσίας του Σαμ Σέπαρντ. Δύο μυθιστορήματα και δύο συλλογές διηγημάτων όλα κι όλα, μέσα σ' ένα σύνολο έργου που περιλαμβάνει περισσότερα από σαράντα θεατρικά (τρία έργα του ανέβηκαν μόνο φέτος στη χώρα μας), συν κάμποσα σενάρια. Δύο δε από αυτά τα σενάρια, το Ζαμπρίσκι Πόιντ που συνέγραψε με τον Αντονιόνι και το Παρίσι-Τέξας που έγραψε για τον Βέντερς, έδωσαν δύο από τις πιο εμβληματικές ταινίες ευρωπαίων σκηνοθετών με θέμα τους την Αμερική. Κι αν σε αυτά προσθέσουμε τη μικρότερη ή μεγαλύτερη συμμετοχή του ως ηθοποιού σε περισσότερες από είκοσι ταινίες, τότε το πεζογραφικό του έργο συρρικνώνεται ακόμη περισσότερο, αποκτά σχεδόν συμπτωματικό χαρακτήρα. Κι όμως, παρά το μικρό του μέγεθος, έχει κανείς την εντύπωση ότι σε αυτό καθρεφτίζεται εξίσου καθαρά ο ιδιαίτερος κόσμος του Σέπαρντ, η δική του ενδοχώρα, δίχως την οποία και η δική μας εικόνα για τη σύγχρονη Αμερική θα ήταν φτωχότερη.



Αντρικός κόσμος



Το Μεγάλο όνειρο του παραδείσου κυκλοφόρησε το 2002 στην Αμερική και αποτελείται από δεκαοκτώ διηγήματα, τα οποία ποικίλλουν τόσο ως προς την έκτασή τους - από μία έως περίπου είκοσι σελίδες - όσο και ως προς τη μορφή τους: ο Σέπαρντ, δίχως να χάνεται σε ιδιαίτερα δύσβατα λογοτεχνικά μονοπάτια, χρησιμοποιεί μια πλατιά γκάμα αφηγηματικών τεχνικών, από τον μονόλογο και τον άμεσο, σχεδόν θεατρικό διάλογο, ως την κλασική τριτοπρόσωπη αφήγηση. Εν τούτοις, πίσω από αυτή τη μορφική ποικιλία, που αντανακλά συνολικά μια τάση συνδιαλλαγής με την ποπ κουλτούρα, οι ιστορίες και οι χαρακτήρες της συλλογής διαπερνώνται απ' άκρου εις άκρον από τις εμμονές του συγγραφέα. H αγάπη του για την αμερικανική ενδοχώρα και τους ανθρώπους της, τα άλογα και η κουλτούρα που έχει αναπτυχθεί στην Αμερική γύρω από αυτά, οι χαλαρές έως και οριακές οικογενειακές σχέσεις, οι αυτοκινητόδρομοι, η on-the-road μυθολογία...

Επίσης: οι ήρωες του Σέπαρντ είναι συνήθως, με μια-δυο εξαιρέσεις, άντρες ή, σε κάθε περίπτωση, αρσενικά: από το μικρό αγόρι του διηγήματος Ο θεραπευτής, που ανοίγει τη συλλογή, ως και τους δύο γέρους του προτελευταίου διηγήματος, από το οποίο πήρε το όνομά της η συλλογή, ο συγγραφέας δεν φαίνεται να έλκεται ιδιαίτερα από τη γυναικεία συναισθηματική παλέτα. Το αντίθετο μάλιστα: αρκετά από τα διηγήματα αντλούν το ψυχικό υλικό τους από κόσμους τυπικά αντρικούς ή, σε κάθε περίπτωση, από κόσμους που τρέφονται από μια, κατά κύριο λόγο, αντρική μυθολογία - π.χ. ιπποδρομίες.



Αινιγματικές φιγούρες



Οι γυναίκες, πότε αντικείμενα του πόθου και πότε παρατημένες σύζυγοι, είναι συχνά φιγούρες αινιγματικές, γοητευτικές, πλάσματα ενός άλλου, ιδιαίτερου σύμπαντος, που συχνά περιβάλλονται και αυτές, όπως οι άντρες από τα άλογα, από τα δικά τους ζώα: γάτες, γεράκια, σκυλιά, παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του Σέπαρντ, όχι τόσο για να συμβολίσουν κάποιες πλευρές των ηρώων ή ηρωίδων - ο Σέπαρντ αποφεύγει μετά βδελυγμίας την καταφυγή στον συμβολισμό - όσο, κυρίως, για να οικοδομήσουν σχέσεις, να πυροδοτήσουν αντιδράσεις ή, ακόμη, να λειτουργήσουν ως μεταφορές. Στον Θεραπευτή, για παράδειγμα, το άλογο που δαμάζεται γίνεται μια μεταφορά της σχέσης του νεαρού αγοριού με τον πατέρα του, ενώ στο Μάτι που ανοιγοκλείνει το λαβωμένο γεράκι που τελικά πετάει και φεύγει μακριά είναι μια εικόνα άγριας ζωής που λειτουργεί αντιστικτικά στην τεφροδόχο με τη στάχτη της μάνας της που κουβαλάει μαζί της στο ταξίδι της η ηρωίδα. Ακόμη δύο διηγήματα έχουν στο κέντρο τους τη σχέση ανθρώπου - αλόγου, τα Εμβοή και Οι λεοντόκαρδοι, με το δεύτερο να αποτελεί ένα έξοχο δείγμα υπαινικτικής και πυκνής γραφής που αναπόφευκτα φέρνει στον νου τον μετρ του είδους, Ρέιμοντ Κάρβερ.

Ο έρωτας και η θλίψη, η λαχτάρα για υπέρβαση των ορίων της ύπαρξης, το κωμικοτραγικό καμιά φορά χάσμα ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, και το ακόμη βαθύτερο χάσμα που χωρίζει τους άντρες από τον βαθύτερο εαυτό τους, είναι θέματα που έρχονται και επανέρχονται σε αυτά τα λιτά, κοφτά, ελλειπτικά διηγήματα, ίδια με θραύσματα μιας συνολικότερης εικόνας που φαίνεται όμως ότι έχει για πάντα χαθεί.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-05-2004