Άγνοια, Βρικόλακας, Γιες

Loreta universalis

Ιός του διαδικτύου που προσβάλλει τα κείμενα των συγγραφέων οι οποίοι έχουν μπερδέψει την παγκοσμιοποίηση με τον κοσμοπολιτισμό. Έτσι, ενώ ο καλός συγγραφέας πληκτρολογεί τη ρημάδα λέξη Κατερίνη για να περιγράψει τον τόπο όπου συντελείται το -ανέκαθεν παγκοσμιοποιημένο- παρασυζυγικό κουτούρντισμα στο πέμπτο κεφάλαιο του μυθιστορήματός του, αίφνης, στην οθόνη του υπολογιστή εμφανίζεται η λέξη Πράγα. Από τον μεσοπόλεμο είχε να γνωρίσει τέτοιον διεθνισμό η πεζογραφία μας, από τα χρόνια του τολμητία Άγγελου Δόξα, ο οποίος με τη συλλογή διηγημάτων του Γκαρσόν, ένα ουίσκυ! ανέβασε πολύ ψηλά, και πολύ τζαναμπέτικα, τον πήχη της περιηγητικής κοσμοπολίτικης μυθοπλασίας.


Άγνοια, Βρικόλακας, Γιες, Καισάριος Δαπόντες, Έμπνευση, Ζήλια, Ηρόδοτος, Θάνατος, Ινδοκάρυδο, Καμπριολέ βιβλίο, Loreta universalis, Μάνατζερ, Nevermore, Ξωμερίτης, Ογδοήκοντα, Πλήξη, Ρομαντικός επίλογος, Σερέφας, Τογιότα, Υόρκη, Φευγιό, Χαμάδα, Ψοφόκρυο, Ώρα.

24 λήμματα που σχολιάζουν, με τον τρόπο τους, τι συμβαίνει όταν η λογοτεχνία παθαίνει παγκοσμιοποίηση.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η λογοτεχνία -μήπως θα έπρεπε να προσθέσω η «σοβαρή» λογοτεχνία;- δεν φαίνεται να διατρέχει κάποιον ιδιαίτερο κίνδυνο από το ακαταπαύστως, συχνά και ανεπαισθήτως, διογκούμενο κύμα της παγκοσμιοποίησης -τουλάχιστον από τις αρνητικές, ισοπεδωτικές και εξομοιωτικές κάθε ατομικότητας ιδιότητές της. Οχι τόσο επειδή βρίσκεται στο απυρόβλητο, όσο γιατί, κατά έναν περίεργο τρόπο, επί αιώνες ολόκληρους και σε εκ διαμέτρου αντίθετα σημεία της οικουμένης, επωάστηκαν και καλλιεργήθηκαν στοιχεία που, άνετα σήμερα, θα μπορούσε κανείς να τα θεωρήσει πρώιμα γνωρισματικά του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Γεγονός που σημαίνει ότι ο λογοτεχνικός χώρος ήταν, πρωτογενώς, θα έλεγα ενστικτωδώς, προετοιμασμένος να αντισταθεί στα διαβρωτικά της ουσίας του κελεύσματά της.

Κατά το συγγραφέα τού ευφυώς και με καυστικό χιούμορ συγκροτημένου αυτού βιβλίου, η λογοτεχνία υπήρξε, ανέκαθεν, το πεδίο της πρώιμης έκφρασης κάθε είδους ιδιαιτεροτήτων και ανησυχιών, που έμελλε να αποδειχθούν πάγιες και διαχρονικές. Στις πολυσχιδείς και συχνά ολισθηρές εκτάσεις της εκδηλώθηκαν κατά καιρούς και από εντελώς διαφορετικούς, μεταξύ τους, δημιουργούς, τάσεις και συμπεριφορές ενδεικτικές της αγωνίας του πνευματικού ανθρώπου να καταθέσει το προσωπικό του στίγμα, σε συνδυασμό με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο που τον περιβάλλει.

Για να αποδείξει τη διαχρονικότητα -και τη συγχρονικότητα- των γνωρισματικών στοιχείων της παγκοσμιότητας στη λογοτεχνία, ο Σάκης Σερέφας επιχειρεί ρηξικέλευθους, όσο και γοητευτικά ανατρεπτικούς, δρασκελισμούς, συσχετίζοντας πρόσωπα, περιπτώσεις και καταστάσεις πόρρω απέχουσες, χρονικά και τοπικά, μεταξύ τους. Και δεν ξενίζει καθόλου όταν αποκαλεί τον Ηρόδοτο Κέρουακ της αρχαιότητας, με το αιτιολογικό ότι υπήρξαν, και οι δύο, περιπλανώμενοι συγγραφείς· όπως ο Κέρουακ, έτσι και ο Ηρόδοτος μετακινείται διαρκώς, «επισκεπτόμενος το υλικό του επί τόπου», αποτελώντας «ένα φορητό δίποδο Ιντερνετ, το οποίο, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, παγκοσμιοποιεί τη γραφή με τη μέθοδο της αυτοψίας». Ούτε όταν εντοπίζει κοινά προβλήματα αισθητικής στον Διονύσιο Αλικαρνασσέα και στον Εντγκαρ Αλαν Πόε, για να δώσει «ένα μικρό δείγμα της παγκοσμιοποίησης η οποία ισχύει στις γλωσσοδαρμένες βιοτεχνίες της λογοτεχνίας πολύ πριν από την εγκατάσταση των Μακντόναλντς δίπλα στις χασαποταβέρνες της Λιβαδειάς».

Επιχειρεί πολύτροπες και με εναλλασσόμενη, κάθε φορά, οπτική γωνία, προσεγγίσεις του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης στη λογοτεχνία, επισημαίνοντας άλλοτε τις θετικές και άλλοτε τις αρνητικές εκδοχές της, με μία διάθεση φιλοπαίγμονα, καυστική και αιρετική. Καταλήγοντας, εμμέσως πλην σαφώς, στο συμπέρασμα ότι τα βασικότερα στοιχεία από αυτά που χαρακτηρίζουν το παραπάνω φαινόμενο, από την αρχαιότητα ώς τις πολυπολιτισμικές ημέρες μας, αυτά που, αν παραβλέψει κανείς τη φυσιολογική, με το πέρασμα του χρόνου, διαφορετικότητα στην έκφανση, αλλά όχι στην ουσία τους, σχετίζονται με τις πιο αρχέγονες και σκοτεινές πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού. Λ.χ. με την επίμονη αναζήτηση κάθε δυνατού τρόπου ενεργοποίησης του μηχανισμού της έμπνευσης, από τη στιγμή που κάποιος αξιώθηκε να αισθανθεί το ρίγος της δημιουργίας, αφού η έμπνευση, πραγματική ή νομιζόμενη, αποτελεί γι' αυτόν το αενάως ζητούμενο πρόσχημα για την ατομική και την κοινωνική του καταξίωση και επιβεβαίωση. Παγκοσμιοποιημένη υπήρξε, ανέκαθεν, η ανάγκη του αίματος, ενώ ο θάνατος ποτέ δεν έπαψε να αποτελεί τον «παγκοσμιοποιημένο ευεργέτη της λογοτεχνίας»· τον από μηχανής θεό που, σχεδόν αυτόκλητος, εμφανίζεται και δίνει λύσεις σε συγγραφικά αδιέξοδα, αποτελώντας «το δεξί χέρι των απανταχού συγγραφέων, εδώ και πάμπολλους αιώνες. Εάν δεν υπήρχε ως βιολογικό φαινόμενο, σίγουρα θα τον είχαν επινοήσει οι συγγραφείς». Κι ακόμη, από πάντα υπήρχαν τα φαινόμενα της μισαλλοδοξίας, της μικρότητας, του αθέμιτου ανταγωνισμού κ.λπ., που, ούτως ή άλλως, ποτέ δεν πρόκειται να εκλείψουν -και όχι μόνο από το χώρο της λογοτεχνίας.



Αισθήσεις και ψευδαισθήσεις



Υπάρχουν, βέβαια, και στοιχεία, γνωρισματικά της παγκοσμιοποίησης, επιγενόμενα, καινοφανή· απ' αυτά άλλα θα μπορούσαν να είναι, υπό προϋποθέσεις, θετικά για την υπόθεση της λογοτεχνίας, άλλα είναι ουδέτερα και άλλα προφανώς αρνητικά. Υπό προϋποθέσεις θετικό θα μπορούσε, επί παραδείγματι, να θεωρηθει το γεγονός ότι, για πρώτη φορά, ξανοίγεται, μπροστά στα μάτια του σημερινού συγγραφέα, ο παγκόσμιος γεωπολιτικός και πολιτισμικός χάρτης, δημιουργώντας του την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση ότι είναι υπεύθυνο μέλος μιας ευρύτερης ομάδας και κάνοντάς τον να λησμονήσει ότι η όποια παγκοσμιοποίηση δεν μπορεί να εξαλείψει τη μοίρα του, να αποτρέψει τη μοναξιά του, ωθώντας τον, έτσι, να περάσει από «την πόζα της καταραμένης λογοτεχνίας στην πόζα του συνειδητοποιημένου συγγραφέα».

Υπό προϋποθέσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί θετική, για τη διάδοση της λογοτεχνίας, και η υπερπήδηση των γλωσσικών εμποδίων, με την πληθώρα των μεταφράσεων που κυκλοφορούν τις τελευταίες δεκαετίες. Το μεταφραστικό παιχνίδι, ωστόσο, είναι άνισο, αφού η μεταφραστική μερίδα του λέοντος ανήκει στις «ισχυρές» γλώσσες, αφήνοντας τη λογοτεχνία των μικρών χωρών στο επίπεδο του «έθνικ» και μη επιτρέποντας την ανάπτυξη των γλωσσικών, πόσο μάλλον των λεκτικών ιδιαιτεροτήτων. Χώρια που, πάντα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, τα πολυαναφερόμενα μεγάλα, τα διεθνή αστικά κέντρα αποκτούν υπέρογκες, υδροκεφαλικές διαστάσεις, ενώ τα μικρά συρρικνώνονται μέχρις εξαφανίσεως· στα μεγάλα εκτυλίσσονται οι υποθέσεις των μυθιστορημάτων, γιατί προσφέρονται, εκ του ασφαλούς, για την κίνηση και την περιπέτεια, που είναι συνυφασμένες με την παγκοσμιοποίηση, περιθωριοποιώντας την πλήξη, στα δίχτυα της οποίας, όμως, συχνά πιάνεται το παράδοξο και το ανατρεπτικό.

Αυτά και άλλα πολλά θίγει στα 24, όλα κι όλα, λήμματα του βιβλίου του ο Γιώργος Σερέφας, ο οποίος, εκτός του ότι έχει πλήρη επίγνωση των όσων συνέβαιναν και εξακολουθούν να συμβαίνουν στο χώρο της λογοτεχνίας, εδώ και αλλού, μοιάζει όχι απλώς να μη θέλει να απεκδυθεί, αλλά, απεναντίας, να υπερασπιστεί «μέχρις εσχάτων», και με όποιο τίμημα, το ρόλο του εκπροσώπου της λογοτεχνίας μιας μικρής χώρας, όπως είναι η Ελλάδα, εκθέτοντας διακριτικά τα προσωπικά του «γδαρσίματα» της μοναξιάς που τον διακατέχει, εξαιτίας, ακριβώς, αυτής του της ιδιότητας. Και είναι αυτό ακριβώς που τον καθιστά συγκινητικά, παρά το σαρκασμό του, επιφυλακτικό μπροστά στο ενδεχόμενο μιας απρόσωπης, ενιαίας, πολιτιστικής επικράτειας, μιας άλλης, διαδικτυωμένης μοναξιάς.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/10/2004