Το μάταιο με θέα

Ένας κυβερνήτης δικινητήριου αεροπλάνου συναντά σ' ένα μπαρ μια κορδελιάστρα, τη Σκοτίνα, που τον κερνά ένα ουίσκι και μια ιστορία.
Ένας άνθρωπος βρίσκεται στραγγαλισμένος στο κρεβάτι του. Πάνω στο στήθος του είναι ανοιγμένο ένα βιβλίο, η «Παναγία των Παρισίων».
Ένας παραγωγός ταινιών οριακού ερωτισμού καθηλώνεται παράλυτος στην μπανιέρα του για μια εβδομάδα, παρέα με τις σφήκες.
Ένας άντρας συναντά στο πάρκο μια άνεργη φοιτήτρια φιλολογίας, η οποία έχει κάτι να του καλοπουλήσει.
Ένας αναγνώστης λατρεύει τον Μοπασάν, τον ποδόγυρο, και τα e-book, ώσπου ένα διήγημα του κάνει την ψυχή του καραγιαπί.
Ένας φύλακας κοιμητηρίου ζει μια περιπέτεια μ' ένα γεράκο, μια γάτα κι έναν αρουραίο. Νύχτα, μέσα στο κοιμητήριο.
Ένα παιδί παρατηρεί την αδελφή του που καθρεφτίζεται νυχθημερόν, μέχρι που ο καθρέφτης πετάει από μέσα του μύτες, πόδια και μουστάκια.
Ένας μάστορας πουλάει τη βάρκα του σ' ένα συγγραφέα και σ' έναν κριτικό λογοτεχνίας. Αλλά τους πουλάει κι ένα φέρετρο μαζί.
Μια αεροσυνοδός περιμαζεύει στη ζωή της ένα περίεργο πλάσμα. Ένα πλάσμα που έχει λαβωθεί από το βέλος του έρωτα πάνω στον πλανήτη Γη.
Η Μαυρηγή λατρεύει τον αφαλό της κι ο Ανάργυρος λατρεύει τη Μαυρηγή. Συνεπώς, αυτός ο αφαλός πρέπει οπωσδήποτε να φύγει από τη μέση.

Δέκα διηγήματα για τη συναρπαστική ματαιότητα των εγκοσμίων.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ




Ο Σάκης Σερέφας μάλλον θέλει να κερδίσει ένα ιδιάζον στοίχημα μέσω της πεζογραφίας του. Να εξερευνήσει, δηλαδή, τα όρια της ψυχαγωγικής λειτουργίας της γραφής και παράλληλα να ξεσκεπάσει μέσα στην ίδια τη μυθοπλασία τις συμβάσεις και τις πλάνες πάνω στις οποίες αυτή θεμελιώνεται. Στοίχημα καθόλου εύκολο, όπως γενικότερα δεν είναι «εύκολες» οι συγγραφικές δουλειές του Σερέφα, ακόμα κι αν τα πολλαπλά ευφυολογήματα και η ιλαρότητα των γραπτών του παραπλανούν σαν ελαφρότητα. Με την εμμονή τού λεξιθήρα αναζητά ή επινοεί πρωτάκουστες λέξεις και φραστικά σύνολα που δυναμιτίζουν κοινοτοπίες και στερεότυπες ή σεμνότυφες χρήσεις των λέξεων. Ο συγγραφέας εστιάζει πρωτίστως στον τρόπο αφήγησης μιας ιστορίας και λιγότερο στα ιστορούμενα αυτά καθεαυτά. Οι πρωταγωνιστές του Σερέφα ανήκουν έκδηλα σ' έναν κόσμο αλλόκοτο και άξενο, ο οποίος μολονότι αντανακλά λοξά τη σύγχρονη πραγματικότητα είναι συνάμα σφόδρα διαστρεβλωμένος από το συγγραφικό βλέμμα. Σταχυολογώντας τα πλέον τετριμμένα μοτίβα της καθημερινότητας, ο Σερέφας διογκώνει λεπτομέρειες, διαστέλλει παρεκκλίσεις, μαυρίζει περισσότερο δυσοίωνα προμηνύματα των καιρών, σκιαγραφώντας ένα ζοφερό σύμπαν, όπου άνθρωποι και ζώα υπόκεινται σε δυσερμήνευτες δυνάμεις. Και στην παρούσα συλλογή διηγημάτων ο συγγραφέας δοκιμάζει τις δυνατότητες της σάτιρας, τοποθετώντας τους ήρωές του σε μία υποκειμενική, προσωπική και πανταχού παρούσα Θεσσαλονίκη που τους επιφυλάσσει ιδιότυπες, αλησμόνητες συγκινήσεις.



Υπονόμευση της συγγραφικής πράξης



Οπως και σε δύο προηγούμενα πεζογραφικά του βιβλία, στον Οδοντοτεχνίτη νεότατο και το σπαρταριστό Αποστολή στη γη, ο Σερέφας και εδώ παρωδεί ήθη και πρακτικές της άμεσης πραγματικότητας μέσω ευφάνταστων μυθοπλαστικών ευρημάτων και τραβηγμένων στα άκρα τού απίστευτου επεισοδίων. Περισσότερο οικείοι οι δέκα αφηγητές των ισάριθμων ιστοριών του τελευταίου του βιβλίου από τα πολύτροπα ζώα του Οδοντοτεχνίτη και το εξανθρωπισμένο ζεύγος των εξωγήινων της Αποστολής, διηγούνται σε πρώτο πρόσωπο εξαιρετικά βιώματα. Ναυαγισμένες από εξωφρενικές περιστάσεις ερωτικές σχέσεις, μολυσματικοί καθρέφτες που προσβάλλουν με τον ιό της παράνοιας, τεθλιμμένοι συγγενείς που τιμούν τακτικά και με εκκεντρικό εθιμοτυπικό το μνήμα του αγαπημένου, ευρηματικοί σεναριογράφοι που κατασπαράσσονται από σαρκοβόρες σφήκες, καταποντισμένα φέρετρα που δεσμεύουν με υποσχέσεις μνήμης, δολοφονικά αναγνώσματα με ολέθρια γοητεία, πολυμήχανοι αναγνώστες που ανατρέπουν με την ενεργητική εμπλοκή τους την πλοκή προσφιλών τους βιβλίων. Ολες αυτές τις εκφάνσεις του υπερλογικού εξιστορεί διά στόματος καθημερινών αλλά ελαφρώς αλλοφρόνων προσώπων ο Σερέφας. Οι αφηγητές επιδιώκουν εξαρχής να στρέψουν την προσοχή του αναγνώστη ή των εκάστοτε ακροατών τους πάνω τους, διαβεβαιώνοντάς τους για τη σπουδαιότητα και πρωτοτυπία των επικείμενων εξιστορήσεων.

Παρά τα απόκοσμα συμβάντα που πλήττουν τους ήρωες, ο συγγραφέας φροντίζει να διατηρεί (όχι πάντα επιτυχώς) αράγιστο το ρεαλιστικό πλαίσιο των ιστοριών του. Διότι όταν το ασύνηθες διαρρηγνύει την πληκτική θαλπωρή της πραγματικότητας, αποκτά ακόμα μεγαλύτερες, εφιαλτικές διαστάσεις και αξιώνεται την αφήγησή του. Από τα διηγήματα ξεχωρίζουν εκείνα στα οποία επικρατούν οι ήπιοι τόνοι και η κατά το δυνατόν απέριττη έκφραση και στα οποία η διάχυτη θυμηδία δεν πνίγει το τελικό αποτέλεσμα.

Πέντε, κατά την κρίση μου, είναι τα κείμενα που ευνοούνται περισσότερο από την άκρατη σάτιρα, την αυτοσαρκαστική ροπή του συγγραφέα και το περιρρέον μακάβριο κλίμα που συναντάμε στα περισσότερα πεζογραφήματά του. Τα «Δεσποινίς, σας λένε Σπύρο. Εμένα;», «Το κούτσουρο που δεν κατρακύλησε», «Πορνείας το ανάγνωσμα», «Τρεις χιλιάδες λέξεις υπό την θάλασσα» και «Ητο ένα μπουκ». Και στα πέντε οι αφηγητές μοιράζονται μία αυτοκαταστροφική μανία με τα βιβλία, είτε ως συγγραφείς είτε ως αναγνώστες. Μανία που ακόμα κι όταν δεν καταλήγει στην εξόντωση, στερεί τους πληγέντες από κάθε πνευματική και σωματική ικμάδα. Στα διηγήματα αυτά διακρίνεται ξεκάθαρα η πρόθεση του συγγραφέα να υπονομεύσει διά της μυθοπλασίας τα υλικά με τα οποία ζυμώνεται. Συγγραφέας και αναγνώστης συνάπτουν μία αμφίδρομη, ισοβαρή και καταληκτικά επιζήμια σχέση. Γι' αυτό άλλοτε οι ήρωες δωρίζουν ιδιοτελώς στους επίδοξους συγγραφείς τις ιστορίες τους, άλλοτε εκδιδόμενες αναλαμβάνουν τη διωκόμενη διακίνηση ανέκδοτων λογοτεχνημάτων προς ανακούφιση απεγνωσμένων βιβλιόφιλων, άλλοτε οι πρωταγωνιστές κλασικών μυθιστορημάτων επιτίθενται βάναυσα σε ζηλότυπους αναγνώστες, ενώ άλλοτε αιφνιδιάζονται από αυτούς κι άλλοτε πάλι πρόσωπα συνήθη αρχίζουν να σκηνοθετούν και να μοντάρουν τις εμπειρίες τους τη στιγμή που τις βιώνουν. Μάλιστα, ο Σερέφας αρέσκεται να παρουσιάζει δευτερεύοντες ήρωες να επαίρονται για το σύντομο πέρασμά τους από τις σελίδες ή να σχεδιάζει εν μέσω μιας ιστορίας τη μελλοντική εκμετάλλευση ενός προσώπου σε προσεχές λογοτεχνικό έργο. Ο αναγνώστης του δεν παρακολουθεί πια την ιστορία αλλά εξελικτικά το χτίσιμό της. Σ' αυτό το πρωτότυπο εύρημα και τις παραλλαγές του ο διαπεραστικός σαρκασμός βρίσκει ίσως την ιδανικότερη εφαρμογή του. Αξιόλογο δείγμα γραφής συνιστά επίσης το διήγημα «Διπλοβρασιά», το λιγότερο «κεφάτο» της συλλογής, όπου αποδίδεται θαυμάσια το επίπονο, ψυχοφθόρο αλλά και λυτρωτικό καθήκον της μνήμης και συγκεκριμένα του πένθους. Εκεί θα βρούμε και μία από τις ωραιότερες φράσεις του βιβλίου: «Σε καμιά ανάμνηση δεν νίκησε ποτέ κανένας άνθρωπος».



Ιδιαίτερη γλώσσα



Ο Σερέφας μιλά μια ιδιαίτερη αφηγηματική γλώσσα, χάρη στην οποία διαθέτει μία απολύτως αναγνωρίσιμη λογοτεχνική ταυτότητα όπου εγγράφεται η διττή ιδιότητά του ως ποιητή και πεζογράφου. Γλώσσα συχνά εξεζητημένη που αρδεύεται από λόγιους τρόπους μέχρι από τις πιο παραπεταμένες, φθαρμένες από την κατάχρηση εκφράσεις, διάτρητη από τοπικούς ιδιωματισμούς και γλωσσοπλαστικά αποκυήματα. Η γραφή του, τολμηρή και ασύδοτη, δεν διστάζει να υιοθετήσει τους πλέον παράταιρους συνδυασμούς. Η ποιητική, λυρική έκφραση συνυπάρχει με την τραχύτητα της αργκό, συνήθειες του προφορικού λόγου ραγίζουν απρόσμενα την καλλιέπεια, οι φράσεις κάπου μοιάζουν με ομοιοκατάληκτους στίχους. Ολοι οι ήρωες, ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης, επαγγέλματος, ηλικίας, μιλούν τη γλώσσα του συγγραφέα. Ενα ακόμα πλήγμα στις μυθοπλαστικές συμβάσεις. Αναπότρεπτα προκύπτει το ερώτημα κατά πόσον είναι λειτουργική μία πρόδηλα και σκοπίμως επιτηδευμένη γλώσσα. Στα περισσότερα από τα διηγήματα η γραφή εμφανίζεται απολύτως συντονισμένη με τις συγγραφικές επιδιώξεις. Υπογραμμίζει και αναδεικνύει την ειρωνεία, η οποία στρέφεται, όπως ήδη επισημάνθηκε, κατά της ίδιας της γραφής ως διαδικασίας.

Ο Σερέφας οικοδομεί κραυγαλέα μυθοπλαστικά περιβάλλοντα για να στεγάσει έναν συγκεκριμένο προβληματισμό πάνω στη συγγραφική πράξη. Δεν αφήνει στιγμή τον αναγνώστη να παρασυρθεί από τον πλασματικό κόσμο της μυθοπλασίας, αλλά αντιθέτως του υπενθυμίζει επανειλημμένως ότι διαβάζει μια ιστορία, κατασκευασμένη επιτήδεια γι' αυτό ακριβώς το σκοπό, την ανάγνωσή της. Ο παιγνιώδης χαρακτήρας της γραφής τού Σερέφα συχνά προσφέρει απολαυστικές σελίδες, κατάφορτες κωμικών στοιχείων που ωστόσο δεν υποσκελίζουν τους απώτερους στόχους της παρωδίας. Τα κείμενά του, χωρίς ουδέποτε να ρέπουν στην ηθικοπλαστική καταγγελία, κρύβουν βέλη ενάντια σε οικεία γνωρίσματα της καθημερινότητας, αλλά κυρίως σημαδεύουν τα λογοτεχνικά ήθη. Εν ολίγοις, η ακραιφνής διακωμώδηση σε συνάρτηση με την ευτραπελία των εκφραστικών μέσων δημιουργεί ευχάριστη προδιάθεση στον αναγνώστη. Κάποιες στιγμές όμως ο τελευταίος βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μία στρυφνή, δύσκαμπτη γλώσσα, χαοτική και άναρχη, που παρακωλύει τόσο την αφηγηματική ροή όσο και την αναγνωστική τέρψη. Σε ορισμένα ατυχή σημεία ο λόγος γίνεται σχεδόν αδιαπέραστος από το συνονθύλευμα καινοφανών, «ηχηρών» λέξεων που σωρεύονται ατάκτως σε μια απόπειρα άγριας γελοιογραφίας. Αν συνυπολογίσουμε τη μέριμνα του Σερέφα για δυνατές απεικονίσεις παράξενων σκηνών με το παράπλευρο ενδιαφέρον του για μία εξίσου δυνατή, εντυπωτική γλώσσα και τις σταθερά ειρωνικές βλέψεις του, τα κείμενά του δίνουν ενίοτε την αίσθηση κόμικς. Αυτός ο συμφυρμός ετερόμορφων στοιχείων, ενώ συχνά τιθασεύεται δεξιοτεχνικά, άλλοτε αποβαίνει καταστροφικός για τη συγκρότηση του κειμένου. Σε κάθε περίπτωση, ο σημαντικότερος κίνδυνος που απειλεί τη συγγραφική τακτική του πολυπράγμονος και οπωσδήποτε προικισμένου Σερέφα είναι ο παροπλισμός, διά της εξουθενωτικής χρήσης, των μέσων που την καθιστούν ξεχωριστή.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/08/2004