Το βυζαντινό υπόβαθρο της ιταλικής Αναγέννησης

Στόχος αυτού του δοκιμίου είναι να παρουσιάσει το βυζαντινό υπόβαθρο της ιταλικής Αναγέννησης και ιδιαίτερα του Ουμανισμού, που θεωρείται από ορισμένους μελετητές ως η χαρακτηριστικότερη έκφραση της Αναγέννησης. Θα παρακολουθήσουμε με ιδιαίτερη προσοχή τις τύχες της ελληνικής γλώσσας στην Ιταλία, καθώς η γλώσσα αποτελεί το όχημα μεταφοράς των ιδεών. Ένα μεγάλο μέρος της προσοχής μας θα στραφεί αφ’ ενός στις σχέσεις του Βυζαντίου με την Ιταλία και αφ' ετέρου στην επίδραση της βυζαντινής σκέψης πάνω στην αντίστοιχη ιταλική, ενώ η τέχνη και η αρχιτεκτονική θα θιγούν γενικά και σποραδικά μόνο.

Για εμάς, εξ ορισμού, η «Αναγέννηση» αποτελεί απλώς έναν χρονολογικό όρο που δηλώνει εν γένει την περίοδο από τον 14ο έως και τον 16ο αιώνα. Η χρήση του όρου δεν αποσκοπεί να επισύρει τη συναισθηματική προκατάληψη είτε υπέρ είτε κατά της σύγχρονης έννοιας της Αναγέννησης. Ο συγγραφέας, καίτοι αναγνωρίζει στον εαυτό του την ιδιότητα του μεσαιωνολόγου, δεν προτίθεται να υπερασπιστεί τον μεσαιωνικό πολιτισμό στην αντίθεσή του με την πρώιμη νεωτερική περίοδο. Αναφορές σε πασίγνωστα πρόσωπα και προβλήματα θα αποφευχθούν. Για παράδειγμα, θα κάνουμε μόνο φευγαλέες αναφορές στον Πετράρχη και στον Βοκκάκιο, χωρίς να χάσουμε χρόνο στις συνήθεις εκδηλώσεις συμπάθειας για τις αποτυχημένες προσπάθειές τους να μάθουν Ελληνικά. Ούτε θα πάψουμε να επιτιμούμε το έργο ή τον χαρακτήρα του Λεοντίου Πιλάτου, αυτού του ανεπαρκούς δασκάλου του Βοκκακίου.

Το βεληνεκές τούτου του δοκιμίου φτάνει έως τον πρώιμο 15ο αιώνα, καθώς οι βυζαντινές επιρροές πάνω στην Ιταλία, που ανάγονται στον Μεσαίωνα, είχαν ήδη προφτάσει μέχρι τότε να ασκήσουν την επίδρασή τους. Ωστόσο, προκειμένου να διασαφήσουμε το περιεχόμενο του δοκιμίου, προσθέσαμε λίγες σελίδες για να φρεσκάρουμε τη μνήμη του αναγνώστη σε ό,τι αφορά τους Έλληνες λογίους και τη λογία παράδοση του ώριμου Quattrocento..
..