Το λουλούδι του χιονιού και η μυστική βεντάλια

Δυο μικρές Κινέζες δένονται με αιώνια φιλία από τα επτά τους χρόνια. Ζουν μαζί τα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής τους, τους γάμους με τους άντρες που τους επιβάλλουν οι οικογένειές τους, τις χαρές και τις τραγωδίες της μητρότητας, τις κοινωνικές αναταραχές, την αγάπη και τις παρεξηγήσεις τους. Και όλ' αυτά τα καταγράφουν ανελλιπώς σε μια βεντάλια που την περνάει η μια στην άλλη, στην κρυφή γλώσσα των γυναικών, τη νου σου, που είχαν αναπτύξει οι γυναίκες στην Κίνα για να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, ξεγλιστρώντας από τον ασφυκτικό κλοιό του κόσμου των αντρών.
Ένα μυθιστόρημα ύμνος στη φιλία και στην ψυχική δύναμη των γυναικών.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η κινεζικής καταγωγής Αμερικανίδα Λίζα Σι, έχοντας ήδη γράψει έναν αριθμό μυθιστορημάτων με θέμα την Κίνα και τον πολιτισμό της, στο τελευταίο της εγχείρημα εισβάλλει δυναμικά στον ερμητικά κλειστό κόσμο των γυναικών του 19ου αιώνα φέρνοντας στο φως συνήθειες και πρακτικές ελάχιστα γνωστές στη Δύση. Η Λι μυθιστορηματοποιεί τη βάρβαρη πρακτική του δεσίματος των ποδιών, η οποία είχε στόχο τη συμμόρφωση των κάτω άκρων με τα τότε αισθητικά πρότυπα, καθώς και μια λιγότερο γνωστή πρακτική, τη γυναικεία γραφή νου σου, που λειτουργούσε και ως έμβλημα ελευθερίας στο ασφυκτικά περιοριστικό περιβάλλον. Σήμερα λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη νου σου καθώς τα περισσότερα γραπτά καταστρέφονταν αμέσως μετά το θάνατό της κατόχου τους. Πρόκειται για μια μυστική κωδικοποιημένη γραφή, διαφορετική από την αντρική, που την ασκούσαν αποκλειστικά οι γυναίκες για να μεταφέρουν συναισθήματα και απόψεις σε παραλήπτες της απόλυτης εμπιστοσύνης τους. Τα βασανιστήρια που υφίσταντο προκειμένου να συγχρωτιστούν με τα κυρίαρχα πρότυπα, αλλά και η απελευθερωτική δύναμη της έκφρασης για την καλλιέργεια δεσμών και τη δημιουργία σχέσεων είναι τα κύρια θέματα του μυθιστορήματος της Λι, η οποία καταγράφει την ιστορία μιας γυναικείας φιλίας, αφηγούμενη τις παράλληλες ζωές δύο κοριτσιών, που διαμορφώθηκε μέσα από τα μηνύματα που άρχισαν να ανταλλάσσουν από την ηλικία των επτά χρόνων πάνω στην κοινή μυστική τους βεντάλια.

Το μυθιστόρημα μας μεταφέρει στη μακρινή πραγματικότητα της Κίνας του 19ου αιώνα, όταν υποχρέωναν τα κορίτσια στην ηλικία των έξι χρόνων να δένουν τα πόδια τους, προκειμένου αυτά να αποκτήσουν, ύστερα από μια βίαιη παραμόρφωση, το σχήμα του λωτού. Οι κομφουκιανοί κανόνες υπαγόρευαν την απόλυτη διαφοροποίηση του οικιακού χώρου από τον εξωτερικό κόσμο και έτσι καθ' όλη τη διάρκεια αυτού του «τελετουργικού ομορφιάς», αλλά και αργότερα, τα κορίτσια παρέμεναν έγκλειστα στον πάνω όροφο του σπιτιού.

Στα ογδόντα της χρόνια η αφηγήτρια Λίλυ, η γηραιότερη μιας ισχυρής οικογένειας, εξιστορεί τα γεγονότα που ενίσχυσαν τη φιλία της με τη Σουέ Χουά ή Λουλούδι του Χιονιού, αλλά και τα λάθη που την αποδυνάμωσαν και έβαλαν σε δοκιμασία τον δυνατότερο από όλους τους δεσμούς της μακράς ζωής της.



Συμβόλαιο αιώνιας φιλίας



Γεννημένη το 1832, σε μια απομακρυσμένη περιοχή της νοτιοδυτικής επαρχίας Χουνάν, η Λίλυ, η δευτερότοκη κόρη μιας φτωχής αγροτικής οικογένειας, βρίσκεται προικισμένη με ένα ιδιαίτερο χάρισμα που την καθιστά ξεχωριστή: τις ψηλές καμάρες των ποδιών της, που της προσφέρουν τη δυνατότητα, μετά την επιτυχή τετράχρονη δοκιμασία της επίδεσης και της απόκτησης των ιδανικών ποδιών, των «χρυσών κρίνων», να κάνει έναν γάμο ωφέλιμο για την ίδια αλλά και την οικογένειά της. Της δίνεται, επίσης, η δυνατότητα να δημιουργήσει μια σημαντική συναισθηματική σχέση με ένα άλλο κορίτσι, μια σχέση ελεύθερης επιλογής, που έχει στόχο την ανταλλαγή, την αμοιβαία προσφορά και τη συμπαράσταση για όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Το συμβόλαιο αιώνιας φιλίας συνάπτεται και η Σουέ Χουά, η οποία προέρχεται από μια οικογένεια της ανώτερης τάξης, αναλαμβάνει να διδάξει στη Λίλυ τη νου σου και κοινωνικούς τρόπους, με αντάλλαγμα τη διδασκαλία της ταπεινής τέχνης της μαγειρικής και του συγυρίσματος του σπιτιού. Στο συμβόλαιο δηλώνεται αιώνια πίστη και η βεντάλια με τα μηνύματα αρχίζει να πηγαινοέρχεται. Κάθε φορά οι όρκοι αιώνιας πίστης και αφοσίωσης στον ιερό δεσμό τους ανανεώνονται και παρά την απομόνωσή τους αυτές βρίσκουν τρόπο να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν τη σχέση τους. Οι χαρακτήρες των δύο γυναικών αποδίδονται με καλλιγραφική λεπτότητα ενώ τα εξωτερικά γεγονότα, η επιδημία του τύφου και οι εξεγέρσεις, παρ' ότι περιγράφονται αόριστα, προωθούν την αφήγηση. Η εμμονή των γυναικών στην απόκτηση γιων, από τους οποίους εξαρτιόταν και η δική τους αξία, δίνεται μέσα από μια λεπτομερειακή περιγραφή της καθημερινότητάς τους, που ήταν και η μοναδική πραγματικότητά τους λόγω του ισόβιου περιορισμού τους στον πάνω όροφο του σπιτιού.



Ακαμπτα άκρα



Το μυθιστόρημα μας καθηλώνει από το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Ησυχες μέρες», καθιστώντας μας συνένοχους στην εισβολή της συγγραφέα στην επί αιώνες μυστική επικράτεια των γυναικών, όπου πέρα από τις πυρετικές προετοιμασίες για το γάμο επωαζόταν και πλήθος συναισθημάτων υπερβολικά λεπτών και φίνων για να κυκλοφορήσουν ελεύθερα. Η μοίρα των γυναικών της Κίνας του 19ου αιώνα ήταν προκαθορισμένη από το φύλο· όλες περνούσαν από την πατρική στη συζυγική κυριαρχία και η μοναδική ισότιμη σχέση που ήταν ελεύθερες να καλλιεργήσουν ήταν η γυναικεία φιλία. Τα μηνύματα που γράφονταν στη μυστική γλώσσα και παράγονταν στον ασφυκτικά περιορισμένο κόσμο ήταν και η μοναδική ατομική χειρονομία ελευθερίας: ενόσω τα πόδια παρέμεναν μέσα σε ασφυκτικούς επιδέσμους, τα χέρια ήταν ελεύθερα να κεντούν εργόχειρα, να ράβουν ρούχα και ασπρόρουχα αλλά και να γράφουν. Τα μηνύματα αυτά εκφράζουν την ακόρεστη ανάγκη της Λίλυ να αγαπηθεί από τη μητέρα της, την οικογένειά της, την οικογένεια του συζύγου της, αίτημα που ικανοποιείται μόνο μέσα από τη φιλία. Παρακολουθούμε την εξέλιξη της ζωής των δύο κοριτσιών, το γάμο της Λίλυ, μετά τον επιτυχή σχηματισμό των ποδιών της, με έναν άντρα που διέθετε κύρος και περιουσία, αλλά και τον ατυχή γάμο της φίλης της, η οποία μετά τον ξεπεσμό της οικογένειάς της και την απώλεια της πατρικής περιουσίας αναγκάζεται να παντρευτεί έναν χασάπη. Οι φίλες, παρά την ταξική και την οικονομική τους διαφορά, συνεχίζουν να ανταλλάσσουν σποραδικές επισκέψεις και μηνύματα στη νου σου, κάποτε, όμως, η γλώσσα αυτή που τις έφερε κοντά γίνεται και η αιτία να απομακρυνθούν. Η βεντάλια που μεταφέρεται, ξεδιπλώνεται και με τα χρόνια εμπλουτίζεται από λεπτές πινελιές που καταγράφουν συναισθήματα και σκέψεις, κάποια στιγμή μεταφέρει «αντί για χάδια στιλέτα».

Η δραματική εξέλιξη του μυθιστορήματος οφείλεται σε μια παρερμηνεία, η οποία οδηγεί τη Λίλυ στην καχυποψία και απομακρύνεται από τη φίλη της, καθώς δεν έλαβε υπόψη της τα συμφραζόμενα και τις νοηματικές αποχρώσεις που έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στην κατανόηση της γλώσσας. Παρά τον καλό γάμο και τη χρόνια εκπαίδευσή της η Λίλυ, κόρη ταπεινού αγρότη, ποτέ δεν κατόρθωσε να μάθει τη μυστική γλώσσα το ίδιο καλά με την αριστοκρατικής καταγωγής φίλη της. Η άνευ όρων αποδοχή τερματίζεται όταν η αλαζονεία την οδηγεί στο να την κρίνει με τους κανόνες των αντρών. Η μυστική συμμαχία διαρρηγνύεται όταν η κοινωνική της υπεροχή την παρασύρει στον αρνητικό σχολιασμό τής ζωής και των συνηθειών της φίλης της.



Βάρβαρες πρακτικές



Σήμερα κάποιοι φτάνουν στο σημείο να εξισώνουν το δέσιμο των ποδιών με τη φρικιαστική πρακτική της κλειτοριδεκτομής σε ορισμένες αφρικανικές χώρες, την παράδοση της ισλαμικής μπούρκα ή ακόμα και με τις ακραίες αισθητικές επεμβάσεις, στις οποίες πολλές γυναίκες προβαίνουν εκουσίως αλλοιώνοντας τα χαρακτηριστικά τους. Η Λι στο «Λουλούδι...» δεν περιορίζεται στην κριτική του βάρβαρου εθίμου, το οποίο διατηρήθηκε έως και τα μέσα του 20ού αιώνα, μέχρι που οι στρατιές του Μάο απελευθέρωσαν τις επαρχίες, ούτε το απομακρύνει από το πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εφαρμόστηκε. Αντιθέτως, το χειρίζεται ως μια συμβολική χειρονομία υπακοής και αντοχής στον πόνο, έθιμο στο οποίο οι γυναίκες συμμορφώνονταν προκειμένου να κερδίζουν την αγάπη και την αποδοχή, ενώ ταυτόχρονα ασκούσαν τη γραφή τής νου σου, η οποία επινοήθηκε την ίδια εποχή και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, ίσως για να εμποδίσει την ακαμψία των ποδιών να μεταφερθεί στην καρδιά.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/09/2005