Τα λιθόστρωτα

Το βιβλίο αυτό είναι ένα αφιέρωμα στα παλιά αλλά και στα καινούργια λιθόστρωτα του τόπου μας. Αποτελείται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό και σχόλια για τα παλιά καλντερίμια, που κάλυπταν μέχρι πριν από λίγο σχεδόν όλους τους δρόμους των πόλεων και των οικισμών της Ελλάδας. Αδιάσειστη μαρτυρία ιστορίας και τέχνης, τα οποία τείνουν να χαθούν.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο τομέας του λαϊκού πολιτισμού είναι τόσο παρεξηγημένος όσο και η λέξη «παράδοση». Αν «λαϊκό» είναι ο αντίποδας στο αστικό (ή το λόγιο), τότε η παράδοση μοιάζει να συνδέεται με εκφράσεις πρωτογενώς αντι- ή προαστικές. Κατά συνέπεια, ένα νεοκλασικό κτίριο στη Βασ. Σοφίας δεν αποτελεί μέρος της παράδοσης (αλλά της αστικής κοινωνίας), αντιθέτως όμως ένα νεοκλασικό σπίτι στα Πετράλωνα ενδέχεται να είναι προϊόν λαϊκής αρχιτεκτονικής. Με την ίδια λογική, ένα λιθόστρωτο στον Μόλυβο είναι λαϊκός πολιτισμός, αλλά η ευρείας κλίμακας λιθόστρωση του Πικιώνη γύρω από την Ακρόπολη, όχι. Συνήθως το μέσο κοινό συνδέει αυτό που αποκαλούμε «καλντερίμι» με την πηγαία έκφραση μαστόρων και όχι με ένα κεντρικά σχεδιασμένο σύστημα επίστρωσης δρόμων. Ίσως διότι τα μεγάλα αστικά κέντρα στην Ελλάδα στερούνται ορθολογιστικά στρωμένων δρόμων με κυβόλιθους (αν και η οδός Ερμού τους επανέφερε στο κέντρο της Αθήνας) ή τουλάχιστον δεν διαθέτουν τόσο επεξεργασμένη «κουλτούρα οδοστρωμάτων», όπως βλέπουμε να διαθέτει, π.χ. το Τορίνο σε μια από τις πολλές φωτογραφίες που συνθέτουν το νέο βιβλίο του Νίκου Σηφουνάκη.

Ο αρχιτέκτων και πολιτευτής συγγραφέας επανέρχεται στα λιθόστρωτα, δεκαπέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του Τα λιθόστρωτα της Λέσβου. Έχει μεσολαβήσει η εμπειρία του ως νομάρχη και βουλευτή Λέσβου, χρόνος στον οποίο σημειώθηκε, σύμφωνα με τον ίδιο, μια σοβαρή μεταστροφή της αντιμετώπισης της παράδοσης από τους φορείς της τοπικής κοινωνίας. Η μανία καταστροφής στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού που επικράτησε μεταπολεμικά και ενθαρρύνθηκε μαζικά στην ύπαιθρο στη διάρκεια της δικτατορίας (με παροχή δωρεάν τσιμέντου στις κοινότητες, σελ. 74) άρχισε να υποχωρεί στη διάρκεια της δεκαετίας του '80, όταν διαφάνηκε ότι τα δυο «πλεονεκτήματα» της αντικατάστασης των λιθόστρωτων με άσφαλτο δεν ευσταθούσαν. Η αντικατάσταση δεν πρόσφερε μακροπρόθεσμα ούτε οικονομικά ούτε λειτουργικά πλεονεκτήματα.

Αν και πρόθεση του Νίκου Σηφουνάκη είναι να προσφέρει μια ανασκόπηση (ιστορική, γεωγραφική και ιδεολογική) της εξέλιξης των λιθόστρωτων, δεν αποφεύγει να κάνει ένα ακόμη βιβλίο για τη Λέσβο, παρά τις συχνές αναφορές σε άλλες περιπτώσεις. Βεβαίως η Λέσβος τιμήθηκε με βραβείο Europa Nostra (1985) για το πρόγραμμα λιθοστρώσεων, αλλά η αξία του βιβλίου μοιάζει να είναι η πλατφόρμα ιδεών για το ειδικό αντικείμενο που εξετάζει. Με άμεσο τρόπο ενθαρρύνεται η δράση της τοπικής αυτοδιοίκησης και φωτίζεται η τέχνη των λίγων μαστόρων (περιλαμβάνονται και αφηγήσεις). Υπάρχουν ειδικά κεφάλαια για τους τύπους των λιθόστρωτων και την κατασκευή (ίσως τα καλύτερα), αλλά παραμένει ασαφής η τομή ανάμεσα στην αστική και λαϊκή λιθόστρωση. Το βιβλίο εντάσσεται στις κατηγορίες λαϊκός πολιτισμός/αρχιτεκτονική/Λέσβος.

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-03-1999