Εγκληματίας για τη χαμένη του τιμή

Ο Φρίντριχ Σίλερ, βασικός εκπρόσωπος –μαζί με τον Γκαίτε– του γερμανικού κλασικισμού, είναι κατά κύριο λόγο γνωστός για το σπουδαίο δραματικό και ποιητικό του έργο αλλά και για τα θεωρητικά περί αισθητικής πονήματά του. Λιγότερο γνωστός είναι ο διηγηματογράφος Σίλερ, ο οποίος, ωστόσο, έχει γράψει αρκετά αφηγήματα, τα περισσότερα ανάμεσα στα 1782 και 1789, για τα οποία η φιλολογική έρευνα τα τελευταία χρόνια δείχνει όλο και αυξανόμενο ενδιαφέρον. Αυτή τη διάσταση του Σίλερ επιχειρεί να κάνει γνωστή στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό η παρούσα έκδοση με τη μετάφραση του μικρού αριστουργήματος Εγκληματίας για τη χαμένη του τιμή αλλά και των συντομότερων διηγημάτων του Παιχνίδι της μοίρας, Μια μεγαλόψυχη πράξη, Περίπατος υπό τας φιλύρας και Ο Δούκας της Άλμπα.
Η στάση του Σίλερ απέναντι στην πεζογραφία υπαγορεύεται από δύο, κυρίως, θέσεις. Η λογοτεχνία πρέπει να είναι κοινωνικά αποτελεσματική, ως εκ τούτου πρέπει να εστιάζει στην παρουσίαση του ανθρώπου και όχι να κινείται «ανάμεσα στα δύο άκρα της ηθικότητας, τον άγγελο και τον δαίμονα, ξεχνώντας τη μέση, τον άνθρωπο». Από την άλλη ο Σίλερ επιθυμεί έναν δραστήριο και ενεργητικό αναγνώστη, ικανό να κρίνει και να αποτιμά τα συμβάντα, απευθύνεται μάλιστα στη «δημοκρατική ελευθερία του αναγνωστικού κοινού». Ο Σίλερ επιλέγει τα θέματά του από την ιστορική πραγματικότητα, σύγχρονη και παρελθούσα, τοποθετώντας στο επίκεντρο το ανθρώπινο υποκείμενο που υπό την πίεση των περιστάσεων συνειδητοποιεί τα όρια της αυτονομίας του.
Τα αφηγήματα του Σίλερ δεν έχουν παγιωμένη μορφή. Ο Περίπατος υπό τας Φιλύρας είναι ένας περιπατητικός διάλογος όπου κυριαρχεί το φιλοσοφικό ενδιαφέρον, μια αναμέτρηση ανάμεσα σε δύο φίλους που, με αφετηρία τα δικά του βιώματα ο καθένας, εκφράζουν ο ένας την αισιοδοξία απέναντι στα πράγματα και ο άλλος τον σκεπτικισμό του. Στο διήγημα Μια μεγαλόψυχη πράξη παρουσιάζεται «ο αγώνας ανάμεσα στο καθήκον και στο συναίσθημα» κατά τον οποίο νικά εντέλει η μεγαλοψυχία. Ο Δούκας της Άλμπα, που με την τεχνική του προαναγγέλλει τον πεζογραφικό είδος των «ανεκδότων» που θα καλλιεργήσει αργότερα ο Χάινριχ φον Κλάιστ, αφηγείται ένα πραγματικό ιστορικό περιστατικό για να αναδείξει τον ξεχωριστό χαρακτήρα της ηρωίδας. Στο κατά πολύ εκτενέστερο Παιχνίδι της μοίρας, που παραπέμπει στο είδος της νουβέλας, ο Σίλερ στρέφεται στην ψυχολογική σκιαγράφηση του ήρωα, που βιώνει ακραίες εμπειρίες, συνδέοντας τα συμβάντα με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής, επιδιώκοντας να δείξει τα σκαμπανεβάσματα μιας ανθρώπινης ζωής, κυρίως τα όρια των ανθρώπινων επιλογών στο αυθαίρετο πλαίσιο των απολυταρχικών κανόνων εξουσίας, τη διαστροφή που είναι εγγενής στο φεουδαρχικό σύστημα εξουσίας.
Το διήγημα / νουβέλα που δίνει και τον τίτλο στην παρούσα συλλογή, Εγκληματίας για τη χαμένη του τιμή, είναι το κορυφαίο πεζογραφικό δημιούργημα του Σίλερ. Αφηγούμενος την ιστορία ενός πραγματικού ληστή, ο Σίλερ μελετά την ψυχολογία του ανθρώπου που λόγω συνθηκών, προσωπικών και κοινωνικών, οδηγείται στο έγκλημα. Μέσα από την ιστορία του ληστή ο Σίλερ αναδεικνύει πώς μια κοινωνία και ένα ανελέητο σύστημα δικαίου εγκλωβισμένα σε παρωχημένα μοντέλα του παρελθόντος μπορούν να καταπατήσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να διαλύσουν μια ανθρώπινη ύπαρξη.
Η μετάφραση των διηγημάτων πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Μετάφραση-Μεταφρασεολογία» του Πανεπιστημίου Αθηνών (2009-2010) υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Αναστασίας Αντωνοπούλου. Η Α. Αντωνοπούλου υπογράφει και την άκρως διαφωτιστική Εισαγωγή της συλλογής, καθώς εξοικειώνει τον Έλληνα αναγνώστη με το εν πολλοίς άγνωστο διηγηματογραφικό έργο του Σίλερ, αναλύοντας τις πραγματολογικές παραμέτρους του και εντάσσοντάς το στην ευρύτερη δημιουργική πορεία του μεγάλου Γερμανού ποιητή, δραματουργού και στοχαστή.