Το μπλε δωμάτιο

Εκείνη τη μέρα στο μπλε δωμάτιο του ξενοδοχείου ο Τόνυ και η Αντρέ κουβεντιάζουν μετά την ερωτική πράξη. "Αν ξανάβρισκα την ελευθερία μου... θα ξανάβρισκες κι εσύ τη δική σου;" Ο Τόνυ δεν απαντά στην ερώτηση. Ο ανακριτής και ο ψυχίατρος θέλουν τώρα να καταλάβουν. Να καταλάβουν γιατί ο Τόνυ μετά απ' αυτήν τη συνάντηση απέφευγε την ερωμένη του. Γιατί έφυγε ξαφνικά σε διακοπές με τη σύζυγο και την κόρη του. Γιατί την ημέρα της τραγωδίας είχε εξαφανιστεί. Ο Τόνυ δεν απαντά στις ερωτήσεις αλλά ξαναζεί τους μήνες που κύλησαν μετά την τελευταία του συνάντηση στο μπλε δωμάτιο. "Θα ξανάβρισκες κι εσύ την ελευθερία σου;" Οι ένορκοι που θ' αποφανθούν για την ενοχή του Τόνυ δεν έχουν καμιά αμφιβολία ως προς την απάντηση. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πλήξη και καθημερινότητα. Γαλλική επαρχία του '60. Αργοί ρυθμοί, οριοθετημένες συνήθειες, βλέμματα πίσω από κλειστά παράθυρα, ένοχα μυστικά, κρυφά πάθη. Η συντριβή τού να νιώθεις ξαφνικά ότι οι άλλοι έχουν διαβάσει τη ζωή σου πριν από σένα...

Να το σκηνικό στο οποίο κινούνται οι ήρωες του θρυλικού, πλέον, Βέλγου νοβελίστα αστυνομικών ιστορίων Ζορζ Σιμενόν (1903-1989), σε ένα βιβλίο χωρίς την παρουσία του διάσημου επιθεωρητή Μεγκρέ. Εδώ δεν έχουμε τον αφανισμό ή την τραυματική επιβίωση ενός αστυνομικού μετά την επαφή του με το έγκλημα, αλλά τη βαθμιαία βίωση ενός δράματος από τους ίδιους τους απλούς πρωταγωνιστές του, οι οποίοι εκόντες - άκοντες ξετυλίγουν το νήμα του.

Την ατμόσφαιρα της γαλλικής περιφέρειας έχουν δει αποτυπωμένη οπτικά, συνήθως πολύ ζωντανά, όσοι παρακολούθησαν παλαιότερες, ασπρόμαυρες ταινίες εξ Εσπερίας. Σε συνδυασμό με την «παραφιλολογική» της σερί-νουάρ, ίσως καμία άλλη κουλτούρα εκτός της γαλλικής παγκοσμίως δεν απέδωσε τόσο εύστοχα, μεταξύ άλλων χώρων, και το μικροκλίμα της επαρχίας: τις υπόγειες δονήσεις ενός κόσμου ρυθμισμένου σχεδόν στην εντέλεια, από τον οποίο ξεπηδούν αιφνιδίως τεράστιες απωθημένες δυνάμεις όταν απασφαλίζεται το σύστημα προστασίας του, λόγω ενός ανεξέλεγκτου, ψυχικού παράγοντα, δίκην φυσικού φαινομένου.

Η μαύρη άλως γενικά των ιστορίων σε σινεμά και λογοτεχνία προήλθε, βέβαια, από τους «σκληρούς» Αμερικανούς συγγραφείς ( hard boiled writers), αλλά οι Γάλλοι ομόλογοί τους ενέταξαν τα συγκεκριμένα υπερατλαντικά προϊόντα εύστοχα και γόνιμα στη δική τους ρομαντική παράδοση. Απλώς να σκεφθεί κανείς ότι ο όρος noir (μαύρο) -όπως εξάλλου το προδίδει η λέξη- όσον αφορά ένα είδος αστυνομικού, «φτηνού» αμερικανικού φιλμ, ήταν επινόηση των Γάλλων, οι οποίοι το φιλοξένησαν ασμένως, εντάσσοντάς το στη δική τους σχετική απαισιόδοξη οπτική.

Οσο για τον Ζορζ Σιμενόν, αυτόν τον «ιδιοφυή ηλίθιο» κατά τη δική του κριτική έκφραση, να πούμε ότι αμέσως μετά τη θητεία του στο φτηνό ρομάντζο στη δεκαετία του '20 (σε ένα σχολείο, δηλαδή, που τον έμαθε να προτείνει με άνεση και ταχύτητα μπεστ σέλερ), ήλθε η σειρά πιο απαιτητικών έργων. Ο δημιουργός τού επιθεωρητή Μεγκρέ κέρδισε το καλλιτεχνικό στοίχημα αντίστροφα εν σχέσει προς άλλους συγγραφείς: οι κριτικοί τον εξύμνησαν αφού είχε γίνει πρώτα ευρύτερα γνωστός. Και αυτό, χάρη στο πηγαίο ταλέντο του, στην επινοητικότητά του να συνθέτει απαιτητικούς χαρακτήρες και πυκνές καταστάσεις διεισδύοντας μέσα στο οικείο και φαινομενικά ακίνδυνο. Ευφάνταστα και με έναν λόγο που συνεχώς παραπέμεπει σε ένα δεύτερο επίπεδο περισσότερο ασαφές κι εκκρεμμές από το πρώτο, ο Σ. κατόρθωσε να επιβάλει ένα στιλ με βαθύτερο θέμα την ιδιωτική και κοινωνική μάσκα.

Ο Σ. αναδεικνύεται μεγάλος μαέστρος του ψυχολογικού/ κοινωνικού μυθιστορήματος, καθώς η αστυνομική ίντριγκα του χρησιμεύει ως απλό πρόσχημα για να εμφυσήσει μία παράδοξα παγιδευμένη, από τη βαθύτερη φύση της αλλά και από τη συλλογικότητά της, ζωή στους καθημερινούς ήρωές του. Του ταιριάζει απολύτως ο χαρακτηρισμός του «μαύρου ηθολόγου», έτσι καθώς σκιαγραφεί περίτεχνα τους γειωμένους στη ζωή χαρακτήρες του, να απογειώνονται στη συνέχεια παρακολουθώντας έκπληκτοι αυτή τη διαδρομή τους.

Ξέροντας ο επινοητικός μας πεζογράφος ότι τα πρόσωπα που χρησιμοποιεί είναι παγιδευμένα ποικιλοτρόπως στο νήμα των αόριστων ενοχών τους απέναντι σε κάτι που τους ξεπερνά, τα βάζει να παίρνουν μέρος σε μια παράσταση χωρίς υποβολέα. Ειδικά ο ήρωας Τονί Φαλκόνε δεν ξέρει σε ποιον να λογοδοτήσει, γι' αυτό είναι σχετικά απαθής -ίσως γιατί έχει λόγους να μείνει μόνος με την έκπληξή του για όσα του συμβαίνουν, επειδή πρώτη φορά αναγκάζεται να αντιμετωπίσει το πρόσωπό του απροσχημάτιστα. Το πάθος της ερωμένης του Αντρέ Ντεσπιέρ γι' αυτόν είναι τόσο απόλυτο, ώστε εκείνος αναγκάζεται να βρεθεί έξω από ένα γνωστό σύστημα αξιών, που του έχει επιβληθεί ως ψευδής συνείδηση. Επειδή είναι ξένος (ίσως εδώ ο Σιμενόν χρησιμοποιεί την έννοια και με την υπαρξιστική της χροιά, όπως τη χειρίστηκε ο Καμί), με πατέρα εμιγκρέ, Ιταλό, είναι υποχρεωμένος να πορευθεί εξ επαφής με μία πραγματικότητα στην οποία είναι ένας απρόβλεπτος πρωταγωνιστής. Κάνει εντύπωση η απάθειά του απέναντι στα γεγονότα που τον παρασύρουν, παρ' ότι θα μπορούσε να είχε δεχθεί τη θέση του στο κέντρο τους.

Η αληθινά ζωντανή, ζέουσα προσωπικότητα είναι η ερωμένη του, η οποία θυμίζει μεν μοιραίες γυναίκες του αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά ξεφεύγει ταυτόχρονα από το σχήμα, καθώς τελικά καθαγιάζεται μέσα από την ειλικρίνεια και το πάθος των αισθημάτων της.

Το στιλ αφήγησης του Σιμενόν ακολουθεί μία μέθοδο που θα τη λέγαμε «αναμονής». Οπωσδήποτε συνδέεται με αυτή του σασπένς, καθώς οι ψηφίδες του δράματος συμπληρώνονται με αργό βηματισμό,σε μία γραμμή φλας - μπακ. Οταν γραφόταν το μυθιστόρημα, στα 1964, ο πανέξυπνος Σιμενόν είχε ως φαίνεται υπόψη του μοντέρνες, αφηγηματικές προτάσεις, οι οποίες τον βοήθησαν τα μέγιστα ώστε να να μας εισαγάγει με τρόπο αργό και αποκαλυπτικό στην καρδιά του προσωπικού και συλλογικού δράματος. Το αξιοθαύμαστο στην τεχνική του Σιμενόν έγκειται στο ότι όλα έχουν μια φυσική θέση κατά το ξετύλιγμα της δράσης. Ποτέ δεν αγωνιάς επιδερμικά για τη συνέχεια, για το «αστυνομικό» μυστήριο του θέματος, αλλά αυτό που νιώθεις να σε ενδιαφέρει είναι οι ίδιοι οι χαρακτήρες και ο ψυχισμός τους.

Η κοινωνία, η οποία πλαισιώνει (αλλά κι ενισχύει, όπως αποδεικνύεται) το δράμα δεν είναι ένα ντεκόρ ψυχρό, έστω μία απόληξη ενός νευρικού συστήματος το οποίο κεντρικά δικτυώνεται εντός των κεντρικών ηρώων και μόνο. Το συλλογικό αποτελεί ένα είδος βασιλικής αορτής η οποία διοχετεύει τη μεγαλύτερη ποσότητα αίματος στα τεκταινόμενα.

Τελικά θα πρέπει να παραδεχθούμε, παρά τις αμφιβολίες που μπορεί κάποιος να έχει απέναντι στην αστυνομική «παραλογοτεχνία», ότι το είδος αυτό ορισμένως αποτύπωσε έντονα την ενοχή του συλλογικού ασυνειδήτου σε συνθέσεις οι οποίες, παρά τις επί μέρους δραματουργικές ή και στιλιστικές αδυναμίες τους, έχουν μεγαλύτερη αντοχή, ευφυΐα και πρισματικότητα στο χειρισμό των ιστοριών τους.

Η μετάφραση της Αργυρώς Μακάρωφ είναι δημιουργικότατη: κατόρθωσε να αναδείξει όλες τις αποχρώσεις, να μεταδώσει όλη εκείνη τη στυφή γεύση από το αίσθημα του ανεκπλήρωτου όσο και της αδυναμίας του ήρωα να προσεγγίσει ένα μυστήριο στο πλαίσιο ενός κόσμου ατομικού και συλλογικού, πεπερασμένου όσο και επικίνδυνου.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/02/2004