Μαύρες Διαθήκες ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Στα Μαύρα Τετράδια του Μάρτιν Χάιντεγκερ και στο Glossarium του Καρλ Σμιτ –τα πιο σκοτεινά ημερολόγια στην ιστορία της φιλοσοφίας–, οι δύο κορυφαίοι στοχαστές του Τρίτου Ράιχ καταδύονται στον ένδον εαυτό δίχως δίχτυ ασφαλείας. Καθώς καταφεύγουν στην εξομολογητική γραφή, οι ηττημένες φασιστικές ιδέες διαθλώνται με τρόπους προσωπικούς και γίνονται φιλοσοφική προφητεία για το επικείμενο τέλος της Δύσης. Ως άλλες κιβωτοί, τα δύο ημερολόγια μεταφέρουν το πιο δυσοίωνο μήνυμα: ο Χάιντεγκερ και ο Σμιτ θεωρούν πως θα δικαιωθούν στο απώτερο μέλλον· τότε που θα αποκαλυφθεί πως η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο αγγλοσαξονικής κοπής «κοινός νους» και η φιλελεύθερη οικονομία είναι ό,τι εκείνοι εξαρχής προφήτευαν: η εξαθλίωση της Δύσης.

Στο τρίτο μέρος του βιβλίου, μια flanerie στη μεγαλούπολη της Σιγκαπούρης γίνεται η αφορμή ώστε ο δοκιμιακός λόγος να πάρει τη μορφή ημερολογίου, καθώς ο συγγραφέας αναπάντεχα έρχεται πιο κοντά στην κριτική που ασκούν οι δύο στοχαστές στη νεωτερικότητα. Εδώ η γραφή διαγράφει μια τροχιά από έξω προς τα μέσα, από την παρατήρηση στην εμπειρία και από την κριτική στο βίωμα.

Οι Μαύρες Διαθήκες συνεχίζουν την περιπλάνηση –η οποία ξεκίνησε με τον Αλλόκοτο Ελληνισμό– σε οριακές μορφές έκφρασης των ιδεών και προχωρούν περαιτέρω στην εξερεύνηση των παρυφών του δοκιμιακού λόγου. Συνάμα αναδεικνύουν μια σειρά από άβολα ερωτήματα: τι συμβαίνει στις ιδέες μετά τη φαινομενική τους συντριβή; Οφείλει ο στοχαστής να αναγνωρίζει προδιαγεγραμμένα όρια ή έχει την ελευθερία να κινείται ως τυχοδιώκτης της σκέψης; Είναι θεμιτό η πόλη και η ηθική να ορίζουν τις διαδρομές του στοχασμού και της φιλοσοφίας;

«Κάποτε το κακό δεν είναι διόλου κοινότοπο αλλά πολύ προσωπικό. Και μάλιστα τόσο, ώστε παρασιτεί σε ό,τι πιο ειλικρινές μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος: την εξομολόγησή του. Κι έτσι επιβιώνει».

Ν.Σ.

«Κάποια μέρα κανείς δεν θα θέλει πια να ξέρει τι ήταν η Δύση».

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ

«Η Δύση όλη τελειώνει ως Άμλετ».

ΚΑΡΛ ΣΜΙΤ

«Και οι δύο επικαλούνται την οργιώδη ελευθερία του στοχασμού. Δηλώνουν περήφανοι τυχοδιώκτες της σκέψης, όμως μιας σκέψης ανέλεγκτης κι ατίθασης. Ο στοχασμός είναι αδέσμευτος και ανοικτίρμων· η σαγήνη που τους ασκεί είναι απόλυτη, εφόσον μιλάμε γι’ αυθεντικό στοχασμό, ανόθευτο κι άσχετο με τα ηθικά προτάγματα του Διαφωτισμού. Δεν ορίζουν η πόλη και η ηθική τις διαδρομές της φιλοσοφίας· [...]. Ο αυθεντικός στοχαστής δεν ζει με δίχτυ ασφαλείας· παραδίδεται στην ταραγμένη θάλασσα της σκέψης, έτοιμος να πληρώσει το τίμημα. Αλλιώς ακυρώνεται η ουσία του στοχασμού και της φιλοσοφίας, που είναι η χωρίς προϋποθέσεις εκδίπλωση ιδεών και σκέψεων ως τα ακρότατα όριά τους, σκοτεινά έστω ή κινδυνώδη. [...] Προκειμένου να προστατευθεί από τον “κακό” εαυτό της, η φιλοσοφία οφείλει κάποτε να θυσιάζει κάτι από την ελευθερία και την έντασή της. Χωρίς ένα τέτοιο φιλοσοφικό συμβόλαιο, ο στοχασμός γίνεται ανενδοίαστος».

ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΙΝΙΟΣΟΓΛΟΥ