Δεν γνωρίζω δεν απαντώ

[...]
Μήπως θα έπρεπε
η κυβέρνηση να εκλέξει
έναν άλλο λαό;

Σας ενοχλεί η συμμετρία;
Σας φοβίζει η συμμετοχή;
Σας κάνει ευτυχισμένο η ευτυχία;

Δεν γνωρίζω
Δεν απαντώ

Σελ. 37

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μιλώντας για την αμέσως προηγούμενη ποιητική συλλογή του Ντίνου Σιώτη (Το ηλιοστάσιο των αγγέλων, 2002), αναφερόμουν στον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής συνδιαλεγόταν με το θάνατο της κάθε μέρας, όπως τον βιώνουν οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων. Αυτήν τη σκοτεινή, άλλοτε προσδιορισμένη και άλλοτε απροσδιόριστη αίσθηση, που μοιάζει να έχει κατακαθίσει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, στην επιφάνεια όλου του «πολιτισμένου» κόσμου που κατάφερε, έχοντας απεμπολήσει τη μνήμη του, να περιορίσει τις διαστάσεις του χρόνου· να τον συρρικνώσει και να τον καταστήσει ένα διαρκές και ανελέητο παρόν, αντιμετωπιζόμενο, κι αυτό, χρησιμοθηρικά. Επισήμαινα, ακόμα, την ιδιαιτερότητα που προσδίδει στο λόγο του, εκτός των άλλων, και το γεγονός ότι, ζώντας επί πολλά χρόνια στην Αμερική, πουθενά μόνιμος, σαν ένας οιονεί άπατρις, με τη νηφαλιότητα ενός κοσμοπολίτη, δεν αφήνεται να παρασυρθεί από διάφορες ωραιοποιητικές αυταπάτες που γεννά η απόσταση, παραμένοντας ανοιχτός και ανεπηρέαστος ανάμεσα στο «εδώ» και στο «εκεί» -κάποιες απροσδόκητες ριπές νοσταλγίας αμβλύνουν, ενδεχομένως, τη σαρκαστική του διάθεση, όχι όμως και την αντικειμενικότητά του,- αφού η μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου είναι, ούτως ή άλλως, παντού κοινή. Επισήμαινα, τέλος, στα ποιήματα εκείνης της συλλογής, μιαν υποδόρια, και όσο του το επέτρεπαν το υπερρεαλισιτκό του παρελθόν και η ρεαλιστική του ιδιοσυγκρασία, τάση να γίνει περισσότερο εξομολογητικός, κάποτε απολογιστικός και, ώς ένα σημείο, συγκινημένα τρυφερός για όλα όσα χάθηκαν οριστικά ή εξακολουθούν να υπάρχουν συντηρημένα, περιβλημένα από το μανδύα μιας ανούσιας γραφικότητας.

Στα ποιήματα της ανά χείρας συλλογής αισθάνομαι να επιβεβαιώνεται η τελευταία μου επισήμανση. Μπορεί, και σ' αυτά, ο ποιητής, οδηγημένος από μιαν ακατάπαυστα εν εγρηγόρσει ευρισκόμενη, υπερρεαλιστικών προδιαγραφών, μνημοτεχνική, να καταθέτει διαρκώς αυτοαναιρούμενες ή αλληλοσυγκρουόμενες σκέψεις, επιθυμίες και συναισθήματα· μπορεί να συλλαμβάνει και να ακινητοποιεί εικόνες, γεγονότα, καταστάσεις και χειρονομίες με την ταχύτητα υπερατλαντικών πτήσεων, περιγράφοντάς τα, όλ' αυτά, με άκρα αληθοφάνεια, χωρίς ωστόσο να περιβάλλονται με την ισχύ του πραγματικού, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο της, ανά πάσα στιγμή, ανατροπής των αντικειμενικών δεδομένων. Μπορεί να εξακολουθεί να γεωγραφεί και να αναγεωγραφεί τόπους, τοπία κι εκτάσεις, αδιαφορώντας για τα αντικειμενικώς αυτονόητα, αναπτύσσοντας στο έπακρο την παλαιόθεν παιγνιώδη, ανατρεπτική κάθε έννοιας τάξης διάθεσή του, δημιουργώντας, σκηνοθετώντας, μάλλον, δρώμενα ενός κόσμου αλλοπρόσαλλου, σχεδόν ονειρικού, αλλά καθόλου εφιαλτικού, αφού, με την ειρωνεία, τη σάτιρα και το σαρκασμό παρωδείται και απομυθοποιείται οτιδήποτε θα μπορούσε να τον καταστήσει τέτοιον.

Μπορεί να σαρκάζει και να ανακαλύπτει ή να εφευρίσκει περισπασμούς ή τρόπους υποσκαπτικούς για την επιφανειακή ευταξία του κόσμου που τον περιβάλλει, αφού γνωρίζει καλά ότι πίσω από την απαστράπτουσα επιφάνεια των πραγμάτων επωάζεται η αγωνία του συγχρόνου ανθρώπου, που αισθάνεται ή διαισθάνεται να διακυβεύεται η ακεραιότητα του προσώπου του. Μπορεί με ειρωνεία να καταμετρά και να εισπράττει τις τραυματικές συνέπειες της αλαζονείας της Εξουσίας -της προφανούς αλλά και της άλλης, της σκοτεινής, απρόσωπης και διάχυτης-, που αποσκοπεί να στερήσει τον άνθρωπο από την ιδιωτικότητά του και να τον καταστήσει πειθήνιο όργανο των βουλών της. Μπορεί, τέλος, να περιφέρεται στο κέντρο και στις παρυφές μιας πολιτισμικά μετακατακλυσμιαίας απέραντης ερήμου, να γνωρίζει ότι ακόμα και η εξοχή είναι, στις μέρες μας, ένας τόπος επινοημένος, κατασκευασμένος από τα γνώριμα συστατικά υλικά της φύσης· ένας τρόπος ρημαγμένος, που οι επισκέπτες του γίνονται απρόσωποι νομάδες και να διατηρεί, παρ' όλα αυτά, την έμφυτη αισιοδοξία του· την πίστη του στην ακατάβλητη δύναμη της ζωής, η οποία είναι καταδικάσμενη να υπάρχει στο διηνεκές, παρά τους κινδύνους που την περιβάλλουν από την αλόγιστη χρήση των δυνατοτήτων που αυτή η ίδια παρέχει στον άνθρωπο, κι ακόμα εξαιτίας της αγάπης, που ποτέ δεν έπαψε να θερμαίνεται στα σκοτεινά της σπλάχνα, γυρεύοντας εναγώγια διέξοδο για να εκδηλωθεί. Μπορεί όλ' αυτά, αλλά τώρα τα κοιτάσματα της μνήμης είναι θερμότερα, δραματικότερα και, με τις τεράστιες ποσότητες νοσταλγίας που εκλύουν, ποιητικά δραστικότερα.

Η μνήμη, είτε ξυπνά απροειδοποίητα είτε με την τεχνική του ονείρου ή του συνειρμού αναμοχλεύεται, και διακριτικά, παραμυθητικά, του συμπαραστέκεται στην αντιμετώπιση του απάνθρωπου παρόντος. Γι' αυτό και το στοιχείο της νοσταλγίας για πράγματα, πρόσωπα και καταστάσεις της νεότητάς του, που χάθηκαν ή αλλοιώθηκαν, προσαρμοζόμενα στις απαιτήσεις της εποχής, καθώς και μία νηφάλια, κατακαθισμένη πικρία για ματαιώσεις προσδοκιών του, και ένα αίσθημα ελεγχόμενης κόπωσης, είναι διάχυτα σε πολλά, τουλάχιστον στα βιωματικότερα, ποιήματα της συλλογής. (Χαρακτηριστικό είναι το αφηγηματικό ποίημα «Οι δυο τους», όπου περιγράφονται οι δραματικές αλλαγές που συντελέστηκαν, σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, στο χώρο και στους ανθρώπους τα τελευταία σαράντα χρόνια· τα στέκια των νεανικών τους χρόνων, που άλλαξαν όνομα ή που στη θέση τους βρίσκονται τώρα γραφεία και επιχειρήσεις ενδεικτικές των ριζικών ανακατατάξεων της ζωής· οι δρόμοι και οι πλατείες είναι γνώριμα σκηνικά, επάνω στα οποία, όμως, τώρα, πρωταγωνιστούν εντελώς διαφορετικά πρόσωπα, με καινούριους ρόλους, αναγκάζοντας τον αφηγητή -ποιητή να αλλάξει κι αυτός προσωπείο, για να μην τον προδώσει η συγκίνηση.)

Ανθρωπος της εποχής του και του κόσμου, ο ποιητής, περιφέρει το ερευνητικό του βλέμμα στα τρέχοντα και στα μόνιμα καθέκαστα της ζωής χωρίς μεμψίμοιρες απορρίψεις, αλλά κρίνοντας, σαρκάζοντας, σατιρίζοντας ή ειρωνευόμενος, συνθέτοντας ετερόκλιτα στοιχεία, με τρόπους υπερρεαλιστικούς ή υπερρεαλίζοντες, και με διάθεση κατ' επίφασιν παιγνιώδη, αβίαστα δημιουργεί ρωγμές στο συμπαγές σώμα του πολυπολιτισμικού σήμερα. Η σαρκαστική του διάθεση, ωστόσο, υποχωρεί και αμβλύνεται· ολοένα και συχνότερα διαβρώνεται από τις ακατασίγαστες εκπομπές του γενέθλιου τόπου, της Τήνου, και της παιδικής του ηλικίας, που διατηρούνται, πολύτιμα τιμαλφή, στη μνήμη. Ζώντας σε έναν κόσμο όπου «ευημερεί η ματαιότητα», αντιστέκεται χωρίς να απορρίπτει, κι αφήνεται με εμπιστοσύνη στους κυματισμούς της νοσταλγίας, ή καταφεύγει στη «λιμνοθάλασσα της μνήμης», όπου επιπολάζουν ή υφέρπουν οι πρώτοι αθώοι έρωτες και ακούγονται σκοποί και τραγούδια του '69. Μέσα στη βοή μπορεί και αφουγκράζεται τη σιωπή των πραγμάτων που τον εξέθρεψαν, ενώ η σοφία μιας παρθένας φύσης τον διδάσκει το ανθρώπινο μέτρο και τον καθιστά ευήκοο στα ψιθυρίσματα της αλήθειας. Και τότε είναι που νοηματοδοτούνται εντελώς διαφορετικά ο χρόνος, οι τόποι και τα τοπία που τον περιβάλλουν. («Μέσ' απ' τα φοινικόδεντρα της Φλόριδα, /μέσ' απ' την άγρια λάμψη του Μανχάταν,/μεσ' απ' τις γέφυρες του Σαν Φρανσίσκο» προβάλλει η πατρίδα, όπου τα μάτια είναι λυπημένα «στη θέα μιας ρίζας που ξεραίνεται»). Τα ποιήματα αυτής της συλλογής μοιάζει να γράφτηκαν σε μια κατάσταση ενστικτωδώς τιθασευμένου βρασμού ψυχής. Γι' αυτό και ο λόγος που τα στοιχειοθετεί είναι άμεσος, αδιαμεσολάβητος και αφτιασίδωτος, όπως αφτιασίδωτη προκύπτει και η αίσθηση του κόσμου που περιβάλλει τον ποιητή και τον κινητοποιεί ποιητικά. Η πρόσβαση σ' αυτή την ποίηση πραγματοποιείται μάλλον απρόσκοπτα, αφού και ο αναγνώστης είναι κοινωνός και αποδέκτης των ίδιων υπερπόντιων μηνυμάτων, μάρτυρας των ίδιων συμβάντων και παράλογων καταστάσεων· η όποια δυσκολία κατανόησής της, στις σπάνιες φορές που παρουσιάζεται, οφείλεται στην ταχύτητα της εναλλαγής των εικόνων και στη μεγάλη ποικιλία των τρόπων και των σκέψεων που τις δημιουργούν και τις συνέχουν. Οφείλεται, ακόμα, στην ακατεύναστη σαρκαστική και ανατρεπτική των πάντων διάθεση του ποιητή, που τον κάνει να μετακινείται διαρκώς, μην αφήνοντας πάντα διακριτά ίχνη στις αλλεπάλληλες μετακινήσεις του. Αλλά αυτό είναι, εντέλει, που προσδίδει επιπρόσθετη γοητεία στην ποίησή του.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/09/2004