Σύνταγμα και Ηθική

Η μελέτη είναι αφιερωμένη στην ευαίσθητη σχέση του Συντάγματος με την ηθική. Στο επίκεντρό της βρίσκεται το ερώτημα αν και σε ποιον βαθμό το Σύνταγμα ανέχεται την ατομική ηθική ή επιχειρεί να επιβάλλει ορισμένα ηθικά πρότυπα. Από την ενδελεχή έρευνα προκύπτει ως βασικό συμπέρασμα ότι το ελληνικό Σύνταγμα χαρακτηρίζεται από διάθεση αυτοσυγκράτησης και τάση ουδετερότητας σε ζητήματα ηθικής και αποφεύγει να επιβάλει συγκεκριμένες ηθικές αξίες. Η γενική αυτή διαπίστωση ισχύει τόσο για το κεφάλαιο των συνταγματικών δικαιωμάτων, όσο και για το οργανωτικό μέρος με αποτέλεσμα η στάση του συνταγματικού νομοθέτη να είναι – με κάποιες αποχρώσεις - κοινή για τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο.

Στην Εισαγωγή εκτίθεται ο βασικός προβληματισμός και πραγματοποιούνται αναφορές στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο με ειδική έμφαση στη συζήτηση που έγινε στο πλαίσιο του αμερικανικού Συντάγματος. Στο επόμενο (και μεγαλύτερο) κεφάλαιο προέχουσα θέση έχουν τα συνταγματικά δικαιώματα, όπως αυτά προκύπτουν από τη συνδυαστική ερμηνεία και εφαρμογή του Συντάγματος, της ΕΣΔΑ και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ένωσης, και επιβεβαιώνεται ότι συνταγματική αξία είναι η διαμόρφωση της προσωπικής ηθικής και η ανοχή της από τους άλλους. Τέλος στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η θέση της ηθικής στον δημόσιο βίο, όπου – τουλάχιστον στο επίπεδο του Συντάγματος - διαπιστώνεται μία σχετική αυτοσυγκράτηση σε θέματα πολιτικής ηθικής, χωρίς όμως να αγνοούνται οι μηχανισμοί καταπολέμησης των πελατειακών σχέσεων και της πολιτικής διαφθοράς, η μέριμνα για την εξυγίανση των πολιτικών ηθών και η αυξητική τάση των ανεξάρτητων/ρυθμιστικών αρχών.

Περιεχόμενα:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΚΕΦ.Α΄ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ι. Η επιστροφή ενός κλασικού προβληματισμού
1. Η βασική επιλογή: Ανοχή της ατομικής ηθικής ή επιβολή ορισμένων ηθικών προτύπων;
Ελεύθερη διαμόρφωση της ατομικής ηθικής
Συνέπειες για τις συντεταγμένες εξουσίες
2. Στοιχεία με ηθικό πρόσημο στις προτάσεις για την αναθεώρηση του Συντάγματος
3. Βαθμιαία αναγνώριση υπέρτερων ηθικών αξιών
Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού
Οικονομική ανάπτυξη και προστασία του περιβάλλοντος
Υπέρτερες αξίες και ηθική
4. Οι συνέπειες της αναγνώρισης υπέρτερων αξιών
ΙΙ. Επιλεκτικές αναφορές στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο
1. Η συζήτηση στο πλαίσιο του αμερικανικού Συντάγματος
Επιλογή των πηγών
Η βασική θέση του R. Dworkin
Τα επιχειρήματα και η επαλήθευσή τους σε καίρια ζητήματα της εποχής μας
Η σύνδεση με τη δημοκρατική αρχή
Πού ευδοκιμεί περισσότερο η ηθική αυτονομία;
Ο αντίλογος από τον R.A. Posner
Όροι με ηθική προέλευση σε νομοθετικά κείμενα
Ηθική φιλοσοφία και δικαστική λειτουργία
Ο συνταγματικός ρόλος του δικαστή
2. Παραδείγματα από τον ευρωπαϊκό χώρο
Η περίπτωση της Πορτογαλίας
Το πολωνικό Σύνταγμα
3. Η δημόσια ηθική στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η δημόσια ηθική στις εισαγωγές αγαθών
Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
4. Κανόνες ηθικής σε διεθνείς συνθήκες
ΙΙΙ. Οριοθέτηση του αντικειμένου της μελέτης
1. Ειδική σημασία στο επίπεδο του Συντάγματος
2. Ηθικές αξίες σε διατάξεις με «αυτόνομο» περιεχόμενο (που είναι ανεξάρτητες από τρέχουσες ηθικές αντιλήψεις)
3. Το ηθικοπολιτικό θεμέλιο του Συντάγματος
4. Η ηθικοπολιτική ερμηνεία του Συντάγματος
5. Μέθοδος εργασίας
ΚΕΦ.Β΄ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Ι. Ηθική αυτονομία του ατόμου και ηθική ουδετερότητα του Συντάγματος
1. Συνταγματική αξία είναι η διαμόρφωση της προσωπικής ηθικής και η ανοχή της από τους άλλους
Προστασία της αξίας του ανθρώπου
Συμπληρωματικοί κανόνες για την ενίσχυση της προστασίας
Δοκιμασία της αξίας του ανθρώπου: Το παράδειγμα των μεταμοσχεύσεων
Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας
Ο συνδυασμός των άρθρων 2 παρ.1 και 5 παρ.1
Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ
2. Ο ελεύθερος άνθρωπος αποφασίζει για τον εαυτό του
Η ευθύνη της προσωπικής επιλογής
Ο κίνδυνος λογιστικής αντιμετώπισης της ελευθερίας
Η ποινική μεταχείριση της απόπειρας αυτοκτονίας
3. Ελευθερία βλαβερών επιλογών
ΙΙ. Απαγόρευση των διακρίσεων, προστασία μειονοτήτων και ειδικών ομάδων και δικαίωμα στη διαφορετικότητα
1. Κατάργηση των διακρίσεων
Δικαίωμα του ανθρώπου και όχι μόνο του πολίτη
Σταθερός στόχος η ίση μεταχείριση
2. Προστασία των μειονοτήτων και ειδικών ομάδων
3. Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ
4. Δικαίωμα στη διαφορετικότητα;
ΙΙΙ. Εκδηλώσεις της ελευθερίας της γνώμης ως παράγοντες της ηθικής αυτονομίας του ατόμου και της ηθικής ουδετερότητας του Συντάγματος
1. Η κλασική ελευθερία της γνώμης
2. Ειδικότερες μορφές της ελευθερίας της έκφρασης
Δικαίωμα έκφρασης χωρίς ορισμούς και χωρίς περιορισμούς
Σύνδεση της ελευθερίας με την ηθική ουδετερότητα
Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ
IV. Εκπαίδευση και εργασία ως παράμετροι της ηθικής αυτονομίας του ατόμου
1. Στοιχεία ηθικής στα άρθρα 16 και 22 του Συντάγματος
2. Η ηθική αγωγή ως σκοπός της εκπαίδευσης
Ελευθερία και ηθική αγωγή
Η μείωση των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας [...]
V. Ηθική και θρησκεία
VI. Προστασία της οικογένειας και του γάμου
VII. Προστασία του ιδιωτικού βίου
VIII. Τα χρηστά ήθη και η δημόσια αιδώς
IX. Συνταγματικές υποχρεώσεις και συνταγματικά καθήκοντα
ΚΕΦ.Γ΄ ΗΘΙΚΗ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΒΙΟ
ΚΕΦ.Δ΄ ΕΠΙΜΕΤΡΟ