Μανιφέστο

Το "Μανιφέστο" είναι ένα πρωτότυπο σε δομή αστυνομικό μυθιστόρημα που θα πρέπει να συγκαταλεχθεί στη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία. Έχουμε έναν δολοφόνο, έχουμε πτώματα, έχουμε τον ερευνητή αστυνομικό αλλά και όλο το Τμήμα Ανθρωποκτονιών σε πλήρη δράση για τη σύλληψη του ειδεχθούς εγκληματία.

Το γεγονός ότι ο αναγνώστης γνωρίζει από την αρχή τον δολοφόνο δεν μειώνει το ενδιαφέρον του, δεν χαλαρώνει το σασπένς -αντίθετα, τον κρατά σε αγωνία για το μέχρι πότε και πώς ο δολοφόνος θα διαφεύγει τη σύλληψη, ποιο θα είναι το τελικό σάλτο μορτάλε του.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το σημαντικό όνομα ενός συγγραφέα, όπως είναι ο Γιώργος Σκούρτης -έστω και στον συγγενή χώρο του θεάτρου ήδη από το 1970-, μπορεί να παίξει διπλό ρόλο, ενισχυτικό ή καταστροφικό, στη μετάβασή του στον εντελώς διαφορετικό χώρο της πεζογραφίας. Φυσικά ο εν λόγω λογοτέχνης δεν είναι νέος στο πεδίο αυτό (μυθιστοριογραφεί από το 1980), αλλά η βασική του ιδιότητα ως θεατράνθρωπου δεν έχει ακόμα στη συνείδηση του κοινού αντικατασταθεί ή έστω συμπληρωθεί πλήρως με αυτήν του μυθιστοριογράφου.

Ετσι, από τη μια, ο αναγνώστης προσδοκά ίσως πολλά, ο κριτικός σταθμίζει την πορεία του με βάση αυτήν την προϋπηρεσία του, ο λογοτεχνικός κανόνας περιμένει το έργο που θα καταξιώσει τον πεζογράφο... Από την άλλη, η μακρόχρονη πορεία χωρίς ανοδικά βήματα σημαίνει και στασιμότητα, η επάνοδος δείχνει τη διάθεση να ξεφύγει από τα όσα μέχρι τώρα έχει πετύχει, αλλά και την αδυναμία να γράψει αυτό που θα κάνει τον κόσμο να δει με άλλο μάτι το όνομά του. Γενικά υπάρχουν μερικά πρόσωπα, τα οποία -αν και δεν είναι ασήμαντα ή πρωτόπειρα- προκαλούν ένα είδος επιφυλακτικότητας, όταν συναντά κανείς το νέο τους βιβλίο.



Καταιγισμός πληροφοριών και αίματος



Το «Μανιφέστο» είναι ένα επιστολικό αυτοαναφορικό μυθιστόρημα, όπου ένας εν δυνάμει ή κατά φαντασίαν συγγραφέας αποφασίζει να καθαρίσει την κόπρο του Αυγείου των ομοτέχνων του και στέλνει αυτό το γράμμα στον αστυνόμο Μπάτσο (πολλά ονόματα δείχνουν τη σαφή διάθεση του Σκούρτη να σατιρίσει), προκειμένου να τον ενημερώσει για οκτώ φόνους που διέπραξε. Οι επιμέρους ενότητες αποτελούνται κατά βάση από την αφήγηση κάθε εκτέλεσης ξεχωριστά, με ενσωματωμένη την απομαγνητοφωνημένη συνομιλία του δολοφόνου με τα θύματά του, τα περισσότερα από τα οποία δεν απαντούσαν στους χειμαρρώδεις μονολόγους του - απλούστατα γιατί ήταν φιμωμένα. Ενδιάμεσα παρατίθενται σχόλια γύρω από τις έρευνες του αστυνόμου, αποσπάσματα από τον Τύπο ή σχόλια του ίδιου του αποστολέα για τα κίνητρά του και την προσπάθειά του να αφήσει παραπλανητικά ίχνη.

Ο κατά συρροήν δολοφόνος αναδεικνύεται ένας κλασικός αντιήρωας, καθώς ο αναγνώστης εισπράττει διπλά τη στάση του. Από τη μια, αποδέχεται το δίκιο του στην προσπάθειά του να καθαρίσει και συνεπώς να καθάρει τον χώρο από τον εσμό των συγγραφέων που συσσωρεύουν στην αγορά λογοτεχνικά σκουπίδια, ενώ οι ίδιοι παρουσιάζονται να ζουν ηδονοθηρικά μέχρι σημείου φαυλότητας, να χαίρονται ευδαιμονιστικά τη ζωή τους και να υποκρίνονται αμέριστη αγάπη μπροστά στους ομοτέχνους τους, ενώ πίσω τους να εκτοξεύουν εναντίον τους άφθονη χολή. Εξίσου διεφθαρμένους και διαπλεκόμενους θέλει να εμφανίσει ο αφηγητής τα στελέχη των εκδοτικών οίκων ή του Τύπου -τους εκδότες ή τους έμμισθους αναγνώστες καθώς και πιο έμμεσα τους κριτικούς-, οι οποίοι συμβιβάζονται με τη συγγραφική σαβούρα και τις περισσότερες φορές την προωθούν από ασυνειδησία ή οικονομικά συμφέροντα.

Από την άλλη, ο ίδιος ο δολοφόνος τονίζει επανειλημμένως ότι τα κίνητρά του είναι ανύπαρκτα και αφήνει να φανεί ότι δεν ενδύεται τον μανδύα του Ρομπέν των καλών συγγραφέων. Κινείται από εκδίκηση ή τρέλα, αφού έχει στείλει τα χειρόγραφά του σε διάφορους εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι φυσικά τα απέρριψαν, καθώς -όπως αποδεικνύεται στο τέλος και παραδέχεται και ο ίδιος- δεν περιείχαν κείμενο, παρά γραμμένο με αόρατη μελάνη το προσχέδιο του παρόντος γράμματος-μυθιστορήματος. Η υπολανθάνουσα κάθαρση δεν προβάλλεται ως στόχος, αν πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει λόγος για όλα αυτά, και ολόκληρη η σειρά των οκτώ φόνων ανάγει τις ρίζες της σε μια σαδιστική ηδονή και τίποτε άλλο.

Ο αναγνώστης μεταξύ κατάφασης και άρνησης μένει με την εντύπωση πως, όσο παρανοϊκός κι αν είναι, θέλει να καθάρει τον χώρο, ειδικά όταν στο τέλος αποκαλύπτεται ότι όλα ήσαν μια φανταστική ιστορία και όχι τετελεσμένοι φόνοι. Ετσι, βλέπουμε τις προθέσεις οι οποίες ωστόσο δεν μετατρέπονται σε έγκλημα και το μανιφέστο μιας μονομελούς «τρομοκρατικής οργάνωσης» που δεν εκτελεί τις απειλές της, γεγονός που εξασθενίζει εντέλει την ισχύ όσων λέγονται.



Αμεσος λόγος και επεισοδιώδης πλοκή



Το «Μανιφέστο» θα ήθελε να είναι αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά δεν είναι, εκτός αν διευρύνουμε τα όρια και χάσουμε το βασικό του γνώρισμα, που είναι η διαδικασία ανεύρεσης του δράστη. Είναι όμως ένα μυθιστόρημα ιδεών σε συσκευασία επιστολικής λογοτεχνίας, έργο που μας φέρνει κοντά στο ομοειδές στη μορφή «Χειρόγραφο της Ρωξάνης» (1990) του ίδιου πεζογράφου. Ταυτόχρονα, το θέμα της δολοφονίας ενός ή περισσότερων ευδαιμονιστών συγγραφέων παραπέμπει στη νουβέλα του Βασίλη Αλεξάκη «Το κεφάλι της γάτας», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1978 (στη Γαλλία και το 1979 στην Ελλάδα) και συμπτωματικά εκδόθηκε ξανά φέτος.

Πέρα από το θέμα, ο λόγος του Σκούρτη χαρακτηρίζεται από τον χειμαρρώδη του ρυθμό που παρασέρνει τον αναγνώστη στο ξαφνικό αν και μελετημένο ξέσπασμά του. Η ιδιόλεκτός του είναι η οργισμένη προφορική γλώσσα της εποχής, τεντωμένη στον απώτατο βαθμό, καθώς διακρίνεται για την αθυροστομία της τόσο στο υβρεολόγιο όσο κυρίως στην περιγραφή των σεξουαλικών σκηνών που συνοδεύουν κάθε φόνο. Σ' αυτό το κλίμα το τέμπο του λόγου είναι τέτοιο, ώστε να νιώθει κανείς τον καλπασμό του, που οδηγεί γοργά την ανάγνωση από έγκλημα σε έγκλημα. Τα καταγγελτικά μηνύματα είναι ορατά μέσα από το δριμύ κατηγορώ του δολοφόνου προς μια κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι, αντί να διαμορφώνουν τις συνειδήσεις, τις ποτίζουν με φτηνές ιδέες και αμοραλιστικές αξίες, δήθεν για να παρουσιάσουν και έτσι να καυτηριάσουν την εποχή, αλλά με τον τρόπο τους την αναμασάνε.

Εντούτοις, η πλοκή του μυθιστορήματος είναι επεισοδιώδης, πράγμα που ο Αριστοτέλης θα θεωρούσε μεγάλο μειονέκτημα. Πιο συγκεκριμένα, η αλυσίδα των δολοφονιών περιλαμβάνει οκτώ κρίκους που δεν διέπονται από καμία αιτιώδη σχέση, αλλά σαν ισάριθμες αφηγήσεις -που θα μπορούσαν να είναι και περισσότερες, αν κατόρθωνε ο Σκούρτης να κρατήσει την ίδια ποικιλία- παρελαύνουν στοιχισμένες. Με άλλα λόγια, το μυθιστόρημα -ειδικά με την αχρείαστη αναίρεση όσων έγιναν με τη φανταστική τους και μόνον υπόσταση- είναι μόνον η αφορμή, και όχι η δομική βάση, για να παρουσιαστεί το κατάντημα της συγγραφικής οικογένειας, είναι η υφολογική λαίλαπα και όχι η σφιχτοδεμένη πλοκή, για να προκύψει τελεολογικά η ολοκλήρωση της ιστορίας. Ισως γι' αυτό δεν κερδίζει σε βάθος, ώστε να μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι αντέχει σε κάθε ενδελεχή έλεγχο και βάσανο.



ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/02/2007